13 Zenbakia 1998-12-04 / 1998-12-11

Gaiak

Durango, 1980ko hamarkada

ZALDUA, Iban

DURANGO, 1980ko HAMARKADA Durango, 1980ko hamarkada * Iban Zaldua Durangoko azokan gertatu zitzaidan, orain dela urte dezente. Liburu azoka merkatu zaharrean egiten zen artean. Lagun batek, ez naiz ondo gogoratzen nola, konbentzitu egin ninduen harekin goiz oso bat liburuak saltzen pasatzeko eta nik, Durangoko azokara sekula joan gabe izanik, baietz esan nion, inozo. Ez dut inoiz hainbeste hotza pasatu. Argitaldari gris txiki batentzako egiten zuen lan nire lagunak. Liburu teknikoak ateratzen zituzten, gehienbat, baina, garai haietako irizpide ez oso gardenei jarraituz, katalogoan bazituzten pare bat poesia liburu, eta baita abertzale maozale kutsuko Euskal Herriaren historia sintesi bat ere azken hori, erdaraz. Gainontzeko liburuek ez ziruditen oso interesgarriak: Thermodinamikaren hastapenak, Fisika Orokorra II (lehenengo alea agortuta zegoen), Estadistika ariketak, eta abar. Gehienak itzulpenak ziren; ez bereziki onak, bestalde. Horrelako erakus mahaiarekin harritzekoa zen inor gerturatzea ere, eta, horretaz gain, ixkina ilun batean kokatu gintuzten; ondorioz, ez genuen lan handiegirik izan. Zertarako nahi ninduen lagunak han, beraz, lanik ez bazegoen? Buelta bat ematera joan behar zuela komunikatu zidanean ulertu nuen, ez bainuen berriro goiz osoan ikusi. Nik ezer esan baino lehenago, beste postuetan pilatzen zen masa artean galdu eta bakarrik utzi ninduen, hotzak kikilduta, liburu azal itsusi haien atzean gordeta. Denbora igaro zen. Ordu batak aldera jende ugari zebilen azokan gora eta behera, eta gure salmenta mahaiaren aurrean ere jendea geratzen hasia zen, segundo gutxi batzuz behintzat. Halako batean, tipo arraro bat gerturatu zen. Txikia zen, gihartsua, eta, egiten zuen hotza kontuan harturik, nahikoa arropa gutxi zeramala iruditu zitzaidan. Haren mugimendu iheskorrak deigarriak gertatzen ziren. Liburu pare bat gainbegiratu eta, ondoan zituen gazte biek ospa egin zutenean, alde bietara so egin eta, tupustean, bota zidan, marmarka, «Hi, bijilatu egitennaitek. Ezin nauk luzaroan hemen geratu. Gorde egin behar dizkiak», eta alkandora azpitik atera zituen paper batzuk pasatu zizkidan, keinu bizkor batez. «Itzuliko nauk». Entzun nizkion azken hitzak izan ziren, ziztu bizian alde egin baitzuen. Ez nekien zer egin, baina, bada ez bada, paperak mostradore azpian sartu nituen. Grisak ziren, folio erdiko tamainakoak, eta eskuz idatziak zeuden. Azokako argia motela bazen ere, orri solte batzuk irakurtzen saiatu nintzen. «Objetivo», «seguridad», «petardo», «comunicaciones» eta «vigilancia» bezalako hitz nahikoa asaldagarriekin batera, testuinguran oso garbiak suertatzen ez ziren «percha», «iluminismo», «entropía» edo «lobato» bezalakoak irakurri nituen, tarteka; horretaz gain, esku baldarrez marraztutako zenbait grafiko eta mapa antzeko zegoen. Izuturik nengoen eta, berehala, betaurreko beltzez hornitutako jende susmagarri ugari ikusten hasi nintzen. Paperak oraindik mahai azpian nituen, esku biez heldurik, eta hura ez zitzaidan oso jarrera naturala iruditzen: kristo guztia begira nuela iruditzen zitzaidan. Paper horiek ezkutatu behar nituen, baina non. Orduan Poeren eskutitz lapurtuaren ipuinarekin gogoratu nintzen, eta baita lanean hasi ere, azkar gainera. Une batez paperak mahai azpian laga eta, ondoren, erakus mahaiko libururik itsusiena aukeratu Kimikha organikoa izeneko bat , erdiko koaderniloa kontu handiz kendu eta haren ordez gizonak utzitako orriak sartu nituen: tamaina aldetik perfektuak ziren, eta haien kolore grisa ez zen liburuaren beste orrialdeenetik asko bereizten. Kimikha organikoa gainontzeko liburuen artean ondo ezkutatu, eta nahikoa lasai geratu nintzen, nire abilezia literarioaz harro. Gizontxoa itzuli eta, hala nola, liburu hura "erosi" behar zuela ulertaraziko nion, eta kontuaz ahaztu ahal izango nintzen. Goizak aurrera egin zuen heinean, ordea, gero eta urduriago jarriz joan nintzen. Gizona ez zen etortzen, eta nire laguna edonoiz ager zitekeen. Edozein kasutan, nik aurreikusi bezala, ez zen ia inorsalmenta postura gerturatu, eta are gutxiago libururik erosten ausartu. Azkenean, laguna itzuli egin zen; ez dakit erdi lo aurkitu ninduen edo zer, baina kontua da ustekabean harrapatu ninduela: postuan nahikoa denbora neramala esan zidan, eta handik joateko, ez ninduela gehiago behar, arratsalderako bazuela konpainiarik, eta eskerrik asko, agur. Ez nuen errekzionatu. Gainera, lagunduta etorri zen. Ergel baten modura, poltsa hartu eta erakus mahaitik urrundu nintzen, inguruko stand etan barna. Liburuak eta diskak begiratzen egon banintzen ere, ez naiz izenburu batez ere gogoratzen. Noizean behin lagunaren mahaira itzultzeko asmoa pizten zitzaidan, baina, auskalo zergatik, azkenean atzera egiten nuen beti. Zer esango nion nire lagunari? Eta liburua neuk erosiko banu? Bitxia zatekeen, kimikak ez nauelako sekula erakarri. Gainera, zer egingo nuen nik paper haiekin? Azkenean, ausardia bildu, azokari pare bat buelta eman eta nire lagunaren stand erantz bideratu nintzen. Horrez gero iluntzen hasia zen, eta azoka berriro ere betetzen ari zen. Baina gure izkinera heldu orduko, mahaia hutsik zegoela konturatu nintzen. Ondoan zeuden entziklopedia saltzaileei postuarekin zer gertatu ote zer galdetu nien, eta haiek, adiskidea ordu erdi lehenago liburuak bildu eta neska batekin joan zela. Zur eta lur geratu nintzen. Hura desastrea! Badaezbada irten egin nintzen azokatik. Lagunaren etxean ez zuten telefonoa hartzen. Durangon ostatu hartu eta hurrengo eguna arte itxarotea erabaki nuen. Goizean goiz azokara joan eta, berriz ere, stand a hutsik aurkitu nuen. Askotxo pentsatu ondoren, antolatzaileengana jo nuen eta, nire harridurarako, ez zekiten ezer argitaletxeari buruz; mahaia hutsik zegoen, eta ez zuen inork han liburuak saltzeko eskubidea eskuratzeagatik ezer ordaindu. Lagunari behin eta berriro deitu banion ere, ez nuen etxean harrapatu. Informazioan ez zekiten argitaldariaren telelefonoa zein izan zitekeen. Nik behin eta berriz ekin nien. «Pues no tendrán teléfono», haien erantzuna.Etxera itzuli nintzen, istorioa ahazteko asmo sendoarekin. Handik bi hilabetera, ordea, nire lagunaren berri izan nuen: Durangoko kontuaren biharamunean Marokkora joana zen, bere neskalagunarekin, eta «De puta madre pasatu genian». Argitaletxeko lana utzia zuela, baldar batzuk zirela eta haiekin ez zegoela ezer egiterik, eta ez, ez zekiela non arraio zeukaten orain egoitza; telefono bat eman zidan, baina han ez nuen sekula inor aurkitu. Ez nion paperen abentura aipatu eta, egia esan, orduz geroztik harremana galdu dugu. Paperak eman zizkidan gizona bi urte beranduago ikusi nuen: argazkia ez zen oso argia baina, halere, hura zen, ziur. Bonba batek eskuetan leher egin zion. Begirada uzkurra zuen egunkarian, Durangoko egun hartan bezala. Orduz geroztik, eta urte asko pasa da, behin eta berriro saiatu naiz Kimikha organikoa liburuaren ale hura berreskuratzen. Zer esanik ez, argitaletxeaz ez dut ezer gehiago jakin. Euskal hiriburuetan egiten diren aukerako liburuen feria guztietara joaten naiz, ale hura bilatzeko. Obsesio bihurtu da niretzat. Baina ez dut sekula liburu haietako bat ere topatu, ezta Euskal Herriko liburutegi ezkutuenetan ere. Durangoko erritoa betetzen jarraitzen dut, noski. Egia da gero eta liburu zahar eta merke gutxiago ikusten dela, eta saltzaile gehienek barre egiten diotela urtero gauza berbera galdetzeaz aspertzen ez naizen honi. Baina ez dut behin eskuekin ukitu nituen paper ilun haiek aurkitzeko itxaropena galdu. Iban Zaldua Copyright © Eusko Ikaskuntza