790 Zenbakia 2025-09-15 / 2025-11-15

Gaiak

Osasun kognitiboa ongizate integralaren funtsezko zutabea da, batez ere emakumeentzat, historian zehar, paradigma patriarkal nagusiaren ondorioz, funtzionamendu kognitibo optimoa arriskuan jar dezaketen hainbat erronkari aurre egin behar baitiote (arreta, funtzio betearazleak). Ondorioz, emakumeen ahalduntze-prozesuei ezin zaie modu eraginkorrean heldu osasun kognitiboaren arreta eta zaintza kontuan hartu gabe, osasun kognitiboak eragin zuzena baitu erabakiak hartzeko gaitasunean, autonomian eta ongizate emozionalean. Gai honen garrantzia ulertzeko, funtsezkoa da aztertzea zer den osasun kognitiboa, zer lotura duen emozioekin, emakumeen prebalentziaren kausak, administrazio publikoek eremu horretan politika espezifikoak txertatzeko beharra, eta zer alderdi zehatz dituen aurrera eramaten ari naizen Neuroahalduntzea edo Emakumeen osasun kognitiboa indartzea izeneko programak.

Zer da osasun kognitiboa eta horrek emozioekin duen harremana?

Osasun kognitiboa gaitasun kognitibo mota desberdinen funtzionamendu optimoa da, hala nola, arrazoitzea, arreta iraunkorra, selektiboa, txandakakoa, zatikatua, funtzio exekutiboak (erantzunaren inhibizioa, plangintza, erabakiak hartzea eta gatazkak konpontzea, aurrea hartzea, memoria, etab.), eta abar. Trebetasun-multzo horrek lotura estua du osasun emozionalarekin, estresak, antsietateak eta depresioak eragin negatiboa izan baitezakete memoria, arreta eta malgutasun kognitiboa bezalako funtzioetan. Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) adierazi du ongizate mentala eta emozionala funtsezkoa dela errendimendu kognitibo egokirako, eta horrek indartu egiten du burua-gorputza osasuntsu eta orekatua bermatu gabe ahalduntzeaz hitz egitea ezinezkoa dela pentsatzeko ideia.

Emakumeek, faktore biologikoak eta psikosozialak direla eta, arrisku gehiago dituzte beren osasun kognitiboan eragina duten zenbait arriskuren aurrean. Familia-eremuko erantzukizunen gainkarga, soldata-arraila, kristalezko sabaia eta, batez ere, paradigma soziopatriarkal honetan jasaten dituzten indarkeria matxista motak. Alderdi horiek sakondu egin behar dira, ikuspegi intersekzionala kontuan hartuta.

Emakumeen gaitasun kognitiboen kaltearen kausak

1. Generoari lotutako rolaren eragina

Genero-aginduek emakumeen bizitza baldintzatu dute historikoki, zaintza-funtzioak esleituz, eta horrek, kasu askotan, bizitza pertsonala, familiarra eta profesionala uztartzeko kudeaketa zaildu du.

2. Aldaketa hormonalak eta osasun kognitiboa

Emakumeek bizitzan zehar izan ditzaketen hormona-gorabeherek (pubertaroa, hilekoaren zikloa, haurdunaldia, plenopausia) eragin zuzena dute garunean. Oraintsuko ikerketek frogatu dute estrogeno-mailen aldaketek eragina izan dezaketela memorian, kontzentrazioan eta erregulazio emozionalean. Klimataterioan, adibidez, estrogenoen/progesteronaren murrizketa memoriako zailtasunekin lotzen da, eta "laino kognitiboa" esaten zaiona sortzen du.

3. Indarkeria matxistak eta horien ondorioak osasun kognitiboan

Indarkeria matxista mota desberdinekiko esposizioak, psikologikoak, fisikoak edo sexualak, ondorio larriak ditu emakumeen osasun mental eta kognitiboan. OMEren datuen arabera, indarkeriaren biktima izan diren emakumeek antsietate, depresio eta trauma osteko estresaren nahasmendu tasa altuagoak dituzte, eta horrek eragina izan dezake garunaren egituran eta funtzioan. Estres luzeak kortisol maila altuak sortzen ditu; hormona horrek, gehiegi, memoria eta erabakiak hartzeko gaitasuna hondatzen ditu. Indarkeria-testuinguruetan, emakume askok hiperzaintzako eta buruko nekeko patroi bat garatzen dute, eta horrek eragina du egoera horietatik ateratzeko eta ahalduntze-prozesuan aurrera egiteko duten gaitasunean.

 

Osasun kognitiboa politika publikoetan txertatzeko premia

Osasun kognitiboa funtsezkoa da, gizartean aktiboki parte hartzeko, lan-aukerak lortzeko eta erabakiak hartzeko autonomia izateko gaitasuna oztopatzen baitu. Hala ere, garrantzitsua izan arren, oraindik ere ez da oso jorratua politika publikoetan. Horregatik, duela 4 urtetik hona, Munduberriak eta Mujeres de Colores erakundeen bitartez, Emakumeen Osasun Kognitiboa Indartzeko edo Neuroahalduntzeko Programa ezartzen ari naiz Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako jabetze eskoletan eta gizarte-erakundeetan.

Programa honen ezarpenak ez du ikuspegi kliniko edo terapeutikorik; aitzitik, ikuspegi soziokomunitarioa du. Bestela esanda, neuroahalduntzearen helburua da parte hartzen duten emakumeek, alde batetik, osasun kognitiboa zaintzeko beharra barneratzea, eta, bestetik, gaitasun kognitiboak estimulatzeko ohitura osasungarriak bereganatzea edo indartzea.

Programa gutxienez 4 saioren bidez ezartzen da. Eta haren aplikazio metodologikoan saihestu egiten da parte hartzen duten emakumeekin zerikusirik ez duten jolasen edo jardueren bidez infantilizatzea Izan ere, Programa honen ezaugarri erakargarrienetako bat da, hain zuzen ere, lantzen diren dinamikak zuzeneko harremana dutela ahalduntze-egoera desberdinekin, eta, aldi berean, neurozientzialari garrantzitsuen ikusgarritasuna sustatzen dutela, non helburu estrategikoa memoria, arreta eta abar indartzea litzatekeen.

Ondorioa

Emakumeak ahalduntzeko, ezinbestekoa da emakumeen ongizate kognitiboa bermatzea. Neuropsikologiaren ikuspegitik, nerbio-sistema zentralak (NSZ) informazioa prozesatzeko, emozioak erregulatzeko eta egokitzeko erantzunak eraginkortasunez exekutatzeko duen gaitasuna da osasun kognitiboa. Trebetasun-multzo horrek lotura estua du osasun emozionalarekin; izan ere, estres kronikoa, antsietatea eta depresioa bezalako faktoreek eragin negatiboa izan dezakete funtzio kognitiboetan, hala nola memoria operatiboan, malgutasun kognitiboan eta kontrol inhibitzailean. OMEk azpimarratzen du oreka mentala eta emozionala funtsezkoa dela errendimendu kognitibo optimoa lortzeko, eta horrek azpimarratzen du emakumeen ahalduntze-prozesuetan integratzearen garrantzia.

Emakumeek, faktore biologikoak, psikologikoak eta sozialak direla eta, beren osasun kognitiboan eragina izan dezaketen baldintzekiko esposizio handiagoa dute. Rolak uztartzearen, aukera-desberdintasunaren eta hainbat ordenatako indarkeria matxisten eraginpean egotearen ondoriozko gehiegizko eskaerak zailtasunak sor ditzake emozioen erregulazioarekin eta erabakiak hartzearekin lotutako garuneko zirkuituetan.

Erreferentziak

• Organización Mundial de la Salud (OMS). (2022). Informe sobre salud mental y bienestar.
• Sociedad Española de Neurología (SEN). (2021). Salud cognitiva y prevención del deterioro.
• Harvard Medical School. (2023). The role of hormones in brain health.
• Naciones Unidas (ONU). (2021). Igualdad de género y salud mental en el siglo XXI.
• Asociación Americana de Psicología (APA). (2023). Trauma and cognitive functions in women.

www.munduberriak.com
www.jaionevaldes.com