Gaiak
Haitzuloaren mitoa eta sare sozialak
Platonen haitzuloaren alegoria ospetsuan, preso talde bat jaio zenetik haitzulo ilun batean kateaturik bizi da. Horman proiektatutako itzalak baino ezin dituzte ikusi, itzal horiek errealitatea direlakoan. Beraientzat, hautematen dutena da egiazko bakarra, eta errealitatearen beste edozein bertsio pentsaezina da. Presoetako bat askatu eta kanpoko mundura irteten denean, eguzkiaren argiak itsututa eta mundu errealaren konplexutasunak nahastuta geratzen da. Hala ere, laster ulertzen du egiazkotzat jotzen zuena itzal hutsak zirela, benetan dagoenaren distortsio hutsak. Haitzulora besteak askatzera itzuliko balitz besteak askatzeko, ziurrenik baztertu egingo lukete edo erotzat joko lukete.
Duela bi mila urte baino gehiago idatzitako mito horrek oihartzun handia du gaur egungo gizartean, batez ere sare sozialekiko mendekotasunaren testuinguruan. Platonen haitzuloan presoak funtsean kateatuta bazeuden ere, gaur egun gure gailuen pantailek kateatuta aurkitzen gara, manipulatutako informazioaren zurrunbilo batean harrapatuta, eta distortsioa egiaren gainetik lehenesten duten algoritmoak, plataforma digitalek nola jardun behar duten erregulatzen duen esparru etikorik ezean.
Sare sozialak: ¿aro digitalaren haitzuloa?
Sare sozialek edozein unetan eta lekutan informatuta eta konektatuta egoteko aukera eskaini digute. Hala ere, haitzulo digital batean ere itxi gaituzte, eta bertan kontsumitzen dugun informazioa iragazi, manipulatu eta gure gustu eta sinesmenetara egokitzen da. Facebook, Twitter eta Instagram plataformen algoritmoek harrapatuta mantentzen gaituzten kateek bezala jokatzen dute, munduaren bertsio murriztua eta alboratua erakutsiz. Errealitatearen "itzalak" erakusten dizkigute: titular sentsazionalistak, iritzi polarizatuak eta edozein kostutan arreta erakartzeko diseinatutako edukia.
Hemen bihurtzen dira fake news eta desinformazio antolatua itzalik arriskutsuenak. Albiste faltsu horiek zehaztasunez fabrikatzen dira emozioetan eragiteko, estereotipoak indartzeko eta pertzepzioak manipulatzeko, errealitatearen ikuspegi desitxuratua iraunaraziz. Haitzuloko presoak bezala, sare sozialetako erabiltzaileok ere faltsukeria horien eraginpean gaude etengabe, ikusten eta partekatzen duguna egia dela uste baitugu.
Desinformazio antolatua: haitzuloko txotxongilo berriak
Alegoria platonikoan, presoek ikusi ezin dituzten objektuek proiektatzen dituzte itzalak. Era berean, sare sozialetan dabiltzan fake news-ak eta desinformazio antolatua ez dira ezerezetik sortzen; helburu espezifikoak dituzten eragileek nahita sortu eta zabaltzen dituzte. Dagoeneko ez gara kazetaritzako akatsez edo zurrumurru kaltegabeez bakarrik ari, informazioa manipulatzeko nahita egindako estrategiez baizik.
Gobernuek, presio-taldeek, korporazioek eta interes pertsonalak dituzten gizabanakoek desinformazio-kanpainak erabiltzen dituzte pertzepzio publikoa moldatzeko, iritziak polarizatzeko eta nahasmena sortzeko. Taktika horien artean daude profil faltsuak sortzea, albiste biralak fabrikatzea eta mezuak anplifikatzeko bots-ak erabiltzea. Asmoa argia da: gezurrezko narratiba bat eraikitzea, bere interesentzat baliagarria izango dena, errealitatea gezurrezko belo baten atzean ezkutatuz.
Desinformazio antolatu horrek haitzuloko titiriteroaren antzera jokatzen du, gizartea ezjakintasun-egoeran mantentzeko diseinatutako itzalak proiektatuz. Albiste egiaztatuak baino azkarrago zabaltzen dira fake news-ak, emozio primitiboenei dei egiten baitiete, hala nola beldurrari eta suminari, eta, horrela, desinformazio- eta polarizazio-ziklo biziotsu bat sortzen da. Egoera horretan, haitzulo digitaletik irtetea zeregin monumental bihurtzen da.
Sare sozialekiko mendekotasunak desinformazioaren zikloa indartzen du.
Sareekiko mendekotasuna eta itzalak indartzea
Sare sozialekiko mendekotasunak desinformazioaren ziklo hau indartzen du. Gure "hormetan" eta "feedetan" orduak ematen ditugunean, gure lehentasunetara eta aurretiazko iritzietara egokitutako edukiaren eraginpean amaitzen dugu etengabe. Algoritmoek, gure arreta mantentzeko asmoz, elkarrekintza handiagoa sortzen duten argitalpenak lehenesten dituzte, egiazkoak diren ala ez kontuan hartu gabe. Mekanismo horrek oihartzun-kamerak sortzen ditu, eta horietan fake news-ak anplifikatu eta sendotu egiten dira, errealitatea ordezkatzen duten itxura faltsua emanez.
Ondorioz, gure mundu-pertzepzioak distortsio eta gezurretan oinarritzen dira. Egia ezagutzen dugula uste dugu, baina, egia esan, gu manipulatu nahi gaituztenek proiektatutako itzalak baino ez ditugu ikusten. Arriskua da, narrazio faltsu horiei lotuta gauden bitartean, ahuldu egiten direla gure gaitasun kritikoa eta aurrez ezarritako gure sinesmenen aurka doan informazioa onartzeko dugun prestasuna.
Nola askatu haitzulo berritik?
Fake news eta desinformazio antolatuaren aurkako borroka, zentzu askotan, haitzulotik ateratzeko borroka da. Alfabetatze mediatikoa funtsezkoa da prozesu honetarako. Iturri fidagarriak identifikatzen ikastea, informazioa egiaztatzea eta kontsumitzen ditugun narratibak zalantzan jartzea funtsezko urratsak dira itzal digitalen espetxetik ihes egiteko. Ezin gara preso pasibo izan besteren interesek eraikitako haitzulo batean.
