788 Zenbakia 2025-03-18 / 2025-06-15

Gaiak

Gizartea komunikatzeko eta mobilizatzeko moduak duela hamarkada batzuk hasi ziren sakonki aldatzen, sare sozialen gorakadarekin batera. Testuinguru horretan, mugimendu feminista sare nagusien (Facebook, Twitter (gaur egun X), Instagram edo TikTok) berotasunean komunikatzeko eta jarduteko estilo berriak garatzen hasi zen. Plataforma digital horiek feminismoaren bozgorailu gisa eta topaleku, sozializazio eta sororitate orokor moduan duten interesa erakutsi dute, batez ere eragin sozial handiko une zehatzetan. Hala gertatu zen, adibidez, #MeToo mugimenduarekin, Estatu Batuetan sortu eta planetako beste leku batzuetara zabaldua, edo maila lokalagoko mugimenduekin, hala nola 2016ko euskal hauteskundeen inguruan garatutakoa #EzpainGorrienIrautza (Larrondo eta Orbegozo, 2022).

Duela urte batzuetatik hona, mugimendu feministak plataforma horiek erabiltzen ditu, oso gogoan izanik plataforma horiek esfera publikoaren barruko eremu disruptibo nagusietako bat direla, mugimenduaren eta haren kideen aurkako (Gutiérrez, Pando eta Congosto, 2020) era guztietako desinformazioak, mehatxuak eta gorroto-diskurtsoak abiarazteko aprobetxatzen baitira. Amnistia Internazionala bezalako erakundeek dokumentatu dutenez, sareak erabiltzen dituzten emakumeen erdiek, gutxienez, sexismo edo misoginia esperientziak jasan dituzte, eta 2010az geroztik, nabarmen egin dute gora sareetan emakume eta feministen aurkako erasoek. Gainera, emakume arrazializatuek, gutxiengo linguistikoetako kideek (euskaldun gisa) eta LGTBQI+ kolektiboko pertsonek ingurune digitaletan erasotuak izateko arrisku handiagoa dute.

Feminismoaren eta sare sozialen arteko intersekzioa euskal errealitatetik gertu dagoen ikuspegitik aztertzeko interesak ekuazioan euskararen erabilera sartzea eskatzen zuen, orain arte euskal feminismoan, sareetan eta hizkuntza gutxituetan oinarritutako ikerketetan aztertu gabeko alderdia.

Helburu horrekin, UPV/EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultateko hainbat ikertzailek, horietako batzuk Gureiker Ikerketa Taldekoak (IT1496-22), Emakundek, Emakumearen Euskal Erakundeak, finantzatutako ikerketa bat garatu zuten. Ikerketa horren emaitzak Berdintzen Bildumak (Emakunde) argitaratutako Feminismoaren Ahotsa Euskaraz eta Sarean: gaiak, eztabaidak eta ikusgarritasuna (Eizmendi, Larrondo, Novo, Orbegozo, Peña, 2024) liburuan jaso dira.

Ikerketak, testuingurua finkatzeko, feminismoak Euskal Herrian hasieratik gaur egun arte izan duen bilakaerari erreparatu dio, eta feminismoaren berezitasunak eta beste gizarte-mugimendu batzuekiko harremana nabarmentzen ditu, hala nola abertzaletasunarekiko eta euskararen biziberritzearekiko harremana, gai honen inguruan egin diren hausnarketei so eginda. Hain zuzen ere, Euskal Herriko mugimendu feministak sustraiak ditu hainbat borroka politiko eta sozialetan, hala nola frankismoaren aurkako erresistentzian, mugimendu abertzalean eta euskararen sustapenean (Epelde, Aranguren eta Retolaza, 2015). 60ko hamarkadan, emakume askok aktiboki parte hartu zuten mugimendu horietan, eta, denborarekin, modu autonomoan antolatzeko beharra sentitu zuten. Orduz geroztik, Euskal Herriko mugimendu feminista garatu egin da, eta mugimendu anitza eta askotarikoa bihurtu da, hiru ezaugarri nagusirekin: neurri handi batean, nazioko identitate-aldarrikapenarekin eta aldarrikapen abertzalearekin lotutako feminismoa da; paraleloki, feminismo instituzionala da, berdintasun-politika publikoek bultzatua; eta klase, etnizitate eta sexu-orientazioko ikuspegiak integratzea bilatzen duen feminismo intersekzionala da.

Feminismoaren Ahotsa Euskaraz eta Sarean liburua X sarean (lehen Twitter) dauden 206 kontu feministatan oinarritzen da, gai horiei balioa emateko eta sare sozialetan euskal feminismoari eta euskarazko feminismoari buruzko argazki gaurkotua eta ahalik eta sakonena eskaintzeko. Horri esker, liburuak identifikatzen du zer eragilek edo eragilek sustatzen duten feminismoa euskaraz esfera publiko digitalean, eta zer ezaugarri dituzten hizkuntza horretan argitaratutako mezuek. Horri dagokionez, euskara erabiltzen duten kontu feministen % 62 kolektibo feministenak dira; kontu instituzionalek, estrategia elebidura darabilte nagusiki. Kontu horiek, batez beste, interakzio gehiago jasotzeko joera dute arrazoi horrengatik. Banakako kontuek hizkuntza-aniztasun handiagoa erakusten dute, erabiltzaileen ehuneko berrogeita hamar baino gehixeagorek euskaraz idazten baitute.

Interakzioei dagokienez, arreta gehien jasotzen duen gaia genero-indarkeria da, euskaraz zein gaztelaniaz. Izan ere, gai horri buruzko gaztelaniazko mezuek izan zituzten elkarrekintza gehien: 724.098 bistaratze eta "atsegin dut" mezuen % 89,8. Bestalde, euskaraz, emakumeen historiari eta ikusgarritasunari buruzko mezuek sortu zuten proportzionalki interakzio gehien ("atsegin dut" mezuen % 55,7 eta kategoria horretako aipamenen % 60). Feminismoari buruzko euskarazko mezuek, oro har, birtxio-tasa altua dute ( % 45,5), baina gaztelaniaz argitaratutakoek baino txikiagoa.

Feminismoaren Ahotsa Euskaraz eta Sarean: gaiak, eztabaidak eta ikusgarritasuna
(Eizmendi, Larrondo, Novo, Orbegozo, Peña, 2024).

Ikerketa horretatik ondoriozta daiteke feminismoak eta euskarak ikusezintasunaren eta marjinazioaren aurkako borroka komuna partekatzen dutela, eta hortik dator sare sozialetan garatzeko interesa, erresistentzia eta eraldaketa sozialeko jarrerak gauzatzeko eraginkortasun frogatuko baliabide baten bila. Hainbat azterlanek nabarmentzen dutenez, sare sozialak hizkuntza gutxituak biziberritzeko gune izan daitezke (Vélez de Mendizabal, 2000). Hala ere, hizkuntza hegemonikoen menderatzea indartzeko arriskua ere badute.

Ildo horretan, feminismoaren eta euskararen arteko harremana sarean azterketa-eremu garrantzitsua da, gizarte-mugimenduek ingurune digitaletan hizkuntza-aniztasuna nola indartu dezaketen ulertzeko. Gainera, feminismoa historikoki lotuta egon da beste gizarte-mugimendu batzuekin, hala nola euskalzaletasunarekin (euskararen defentsan). Biak baztertuak izan dira, eta haien errekonozimenduaren alde borrokatu dira. Genero-berdintasunaren instituzionalizazioan eta euskararen normalizazioan aurrerapausoak eman diren arren, botere-eremuetarako sarbidean eta gizarte-ordezkaritzan desberdintasunak daude oraindik.

Gaur egun, euskarazko feminismoa kolektibo feministek, erakundeek eta komunikabideek eta aktibistek eta influencer-ek sustatzen dute, baina bi kausak konbinatzen dituzten kontuen kopurua mugatua da gaztelaniazko edo ingelesezko diskurtso feministekin alderatuta. Euskarazko mezu feministek lehentasuna dute indarkeria matxistaren eta diskriminazioaren kasuak agerian jartzeko, hau da, genero-indarkeria salatzeko. Halaber, emakumeen eta kolektibo feministen artean esperientziak partekatzeko balio dute (ahalduntzea eta sororitatea), bai eta euskarak balio feministen transmisioan duen garrantziari heltzeko ere, bai eta euskarazko ekitaldi, ekimen eta mota guztietako ekintza kolektibo feministak sustatzeko edo iragartzeko ere.

Euskal Herriko feminismoak mugimendu politikoetako militantziatik hasi eta sare sozialetan presentzia handia duen aktibismo digitaleraino eboluzionatu duela agerian uzten du liburuak. Ildo horretan, datu enpirikoak ematen ditu, euskal feminismoak bere funtsa galdu gabe errealitate berrietara egokitzen jakin duela erakusten dutenak, berdintasunaren aldeko borrokari eutsiz, euskal nortasun kulturalarekin eta euskararen defentsarekin lotuta.

Aldi berean, liburuak atentzioa ematen die hain positiboak ez diren alderdi batzuei, eta liburuaren lorpen nagusietako bat misoginia digital bat dagoela agerian uztea da, eremu publiko birtualean emakumeen eta kolektibo feministen parte-hartzea mugatzen duena. Izan ere, euskarazko kontu feministak ez daude gorrotozko eraso eta diskurtsoetatik salbuetsita, eta horrek erronka gehigarriak planteatzen ditu aktibismo digitalerako, espazio digitaletan euskararen presentzia areagotzeko erronkarekin batera.

Eraso horiei aurre egiteko, euskal feminismoak hainbat estrategia garatu ditu sare sozialetan, hala nola traola edo hashtag feministak erabiltzea komunitatea sortzeko eta ikusarazte digitala egiteko, gorroto-diskurtsoen aurrean erantzun koordinatua emateko kanpainak egitea eta euskarazko edukiak gehiago zabaltzea plataforma digitaletan ikusezin bihurtzeari aurre egiteko.

Liburuan jasotzen den bezala, Twitter/X sare sozialean komunitate feminista sustatzeko erabili diren euskarazko hashtag-a garrantzitsuenetako batzuk honako hauek izan dira: #ErasorikEzErantzunikGabe -Euskal Herrian sexu-erasoak salatzeko eta genero-indarkeria kasuak ikusarazteko erabilitakoa-, #M8EuskalHerria -Euskadiko M8ko greba feminista mobilizatzeko behin eta berriz erabiltzen den testua-, eta #SareanFeminismoa -Erresuma feminismo digitala euskaraz zabaltzeko, aktibisten arteko interakzioa sustatuz. Traol horiek funtsezkoak izan dira euskarazko elkarrizketa feministarako gune seguru bat sortzeko, baina diskurtso antifeministen eta talde erreakzionarioen erasoen jomuga ere izan dira.

Euskal feminismoak modu antolatuan erantzun die misoginia digitaleko egoerei, kanpaina espezifikoen bidez, "La Manada" (Orbegozo, Morales y Larrondo, 2019) kasuan. Kanpaina horietan, #JustiziaLaManadarentzat eta #YoSíTeCreo erabili ziren haserrea adierazteko eta justizia eskatzeko. Euskal ekintzaileek ere salatu dute euskarak ez duela presentzia handirik berdintasun-eztabaidetan, #EuskarazBaita eta #EuskaratikFeminismora traolak erabilita. Era berean, 2023ko azaroaren 30ean Euskal Herrian egindako greba feministan #ZaintzaEskubideKolektiboa erabili zuen zainketen arloko eskubideak aldarrikatzeko.

Erreferentziak

Eizmendi, Maider; Larrondo, Ainara; Novo, Ainhoa; Orbegozo, Julen; Peña, Simón (2024). Feminismoaren ahotsa euskaraz eta sarean: gaiak, eztabaidak eta ikusgarritasuna. Vitoria-Gasteiz: Berdintzen Bilduma (Eusko Jaurlaritza).

Epelde Pagola, Edurne; Aranguren Etxarte, Miren & Retolaza Gutierrez, Iratxe (2015). Gure genealogia feminista. Emagin Dokumetazio eta Ikerkuntza Zentro feminista.

Gutiérrez Almazor, Miren; Pando Canteli, María & Congosto, Mariluz (2020). New approaches to the propagation of the antifeminist backlash on Twitter. Revista de Investigaciones Feministas, 11(2), 221-237.

Larrondo, Ainara; Orbegozo, Julen (2022). Hashtivism’s potentials for mainstreaming feminism in politics: the Red Lips Revolution transmedia narrative, Feminist Media Studies 22 (5), 1139-1162.

Orbegozo, Julen, Morales, Jordi y Larrondo, Ainara (2019). Feminismos indignados ante la justicia: la conversación digital en el caso de La Manada. IC: Revista Científica de Información y Comunicación, 16, 211-247.

Vélez de Mendizabal, Josemari (2000). Euskara Internet sarean. Inx: Euskararen Nor­malkuntzarako Legea aztergai. Eleria: Euskal Herriko Legelarien Aldizkaria, 5, 131-136.