771 Zenbakia 2022-04-19 / 2022-05-18

Gaiak

Gogoeta bat Garapen Iraunkorraren Helburuen (GIHen) ikuspegitik

Kazetaritza bere autoikuskerak denboran zehar egokituz joan den lanbidea da. Egokitzapen erabakigarrienetako bat laurogeita hamarreko hamarkadaren erdialdetik aurrera webeko informazio-jardueraren garapenarekin iritsi zena izan zen. Sareko komunikabideen lehen bertsioen jaiotzarekin batera, prentsako, irratiko eta telebistako kultura profesionalek lan-estilo berri bat sortzen ikusi zuten.

Ziberkazetaritzako kultura profesionalak sendotzeko denbora pixka bat behar izan bazuen ere, goiz utzi zuen ohartarazten nola hainbat baliotan oinarritzen zela, hala nola bizkortasunean, informazio-sakontzean eta narratiben egokitzapenean  (multimedia interaktiboak, ikus-entzunezkoak, etab.). Azken batean, izaera konbergentea zuen lan-estilo berri bat zen, aurreko prentsa, irrati eta telebistako hedabideetan jarduera profesionalaren abantailak bateratzeko gai zena.

Hasieratik ikusi ahal izan dugu hainbat erronkari aurre egin dion lan-estiloa ere badela. Hasiera batean, esaterako, sareko komunikazio-enpresek negozio-eredu errentagarria eta finkatua aurkitzeko erronkari aurre egin behar izan zioten. Izan ere, webgunea sortu zenetik lehia gora egin du; informazio-eskaintzak askoz ere ugariagoak dira etaohiko albiste-enpresetatik ezberdinak diren beste igorle batzuetatik datoz  (Google News bezalako enpresa teknologiko handien kasua, esaterako). Horrek guztiak “hedabide-sistema hibrido” batean (Chadwick, 2013) lanbidearen jardunaren konplexutasuna areagotu egiten du.

Horrekin lotuta, gogoratu behar da azken hamarkadetan komunikabideek sinesgarritasun- eta gardentasun-krisi bati aurre egin behar izan diote, gehiegizko merkataritza-grinari eta hiperkonektatutako audientzien arretaren aldeko borrokari lotuta eta batzuetan deontologia profesionalaren gomendioetatik urrun dauden estrategien bidez (datuak emateko zorroztasunik eza, ikuspegi sentsazionalista eta morbosoak, titular-gizentzaileen erabilera, etab.). Sinesgarritasun falta horrek zerikusia izan du, halaber, kazetaritza botereekin bat etortzearekin eta “txakur zaindari” (watchdog) gisa duen zereginetik urruntzearekin.

Sinesgarritasun-krisi hori dela eta, gero eta zailagoa da kazetaritza gizarteari zerbitzua emateko eginkizuna duen lanbidetzat ikustea, pertsonen informaziorako eskubidea bermatzeko informazio erabilgarria, askea eta egiazkoa bermatuz.

Kazetaritza bizirik jarraitzen du eta komunikabideen eta profesionalen bidez ordezkatuta dago, nahiz eta hainbaten iritziz, lanbidearen jardunaren oinarrizko printzipioei dagokienez (inpartzialtasuna, independentzia, zorroztasuna eta erantzukizuna), errenka dabilen. Horregatik, lanbideari buruz metaforikoki "zombie kazetaritza" adierazpenaren bidez hitz egiten da: itxuraz bizirik dagoen kazetaritza, baina funtsean hilda dagoena.

Desinformazioak eta nahita gezurrezkoak diren albisteak (fake news),
Covid-19ak eragindako pandemiarekin ugaritu dira.

Hala eta guztiz ere, azken urteotan posible da nolabaiteko “revival” bat ohartaraztea; agerraldi berde batzuk, zeinek kazetaritza beharrezko lanbidetzat hartzen duten, sentsibilitate eta kontzientziarekin mundu gizatiarrago eta iraunkorrago baten garapenean laguntzeko.

Askotan ospe txarra izan arren, kazetaritza profesionalak beharrezko jarduera gisa duen zereginari eustea lortu du, bere bitartekotzagatik edo bizi dugun mundua azaltzeko duen gaitasunagatik, izaera libreagoko, alternatiboagoko edo enpresa-helbururik gabeko beste informazio-eskaintza batzuekin batera. Desinformazioak eta nahita gezurrezkoak diren albisteak (fake news) ugaritzeko testuinguruak, Covid-19ak eragindako pandemiarekin bizi izandakoak bezala (Digitals News Report, 2020), komunikabideen sinesgarritasuna berreskurarazi dute. Egoera argitzeko herri-atsotitz bat bila genezake, hau da, itsuen erreinuan begibakarra erregea dela esan liteke. Era berean, erreportari askok, gerrako agertokietan tristuraz gertatzen den bezala, beren lanean bizitza arriskuan jartzea zerbitzu-informazio bat bilatzeagatik lanbide honetan balio garrantzitsu batzuk aitortzea eragiten du.

Azken urteotan kazetaritzaren tempoak markatzen dituen joeren eta erronken artean, erredakzioak automatizatzeko prozesuak ere aipa daitezke. Duela urte batzuetatik hona, komunikabideen enpresek aldaketak egin dituzte, funtsean edukiak entzuleen lehentasunetara egokitzeko (pertsonalizazioa), testu eta informazio mota jakin batzuk idazteko eta informazio jakin batzuen egiazkotasuna egiaztatzeko (fact-checking) asmoz. Prozesu horiek adimen artifiziala algoritmoen bidez erabiltzean eta datu masiboak (big data) erabiltzean oinarritzen dira. Gauzak horrela, eta beste era batera esanda, kazetaritzako ohiko jarduerak “robotizatzen” dituzte, gizon eta emakume kazetariak eskaintzen duten giza balioa ez hautemanaraziz.

Testuinguru honetan, kazetaritzak bere profesionalen bitartez egiten duen ekarpena edo giza ikuspegia aldarrikatzen hasi da, gizarte-zientzietako ikasketetan eta prestakuntzan gertatzen ari den “bira” afektiboarekin batera (Clough eta Halley, 2007).

Horren guztiaren ondorioz, gaurkotasuna eta interesa du kazetarien gaitasun emozionalean fokua jartzeak. Zehazki, gaitasun horrek gizarteak baldintzatzen dituzten gertaerak detektatzeko eta ezagutarazteko duen balioaz hitz egiten da; areago, aldakorra eta konplexua den mundu batean kazetaritzak gizakien garapenean eragina duten gertaerak hauteman eta ezagutarazteko balioaz gero eta gehiago hitz egiten da.

Horri guztiari dagokionez, gaitasun emozionalerako aukera hori aztertzen dugu lerro hauetan, Garapen Iraunkorreko Helburuen ikuspegi espezifikotik. Hain zuzen ere, 2021eko abenduan, UNICEF, Euskal Herriko Batzordeak eta Kazetarien Euskal Elkarteak eta Elkargoak lankidetza-hitzarmen bat sinatu zuten 2030 Agendaren alde. Gizarte-komunikazioaren eta kazetaritzaren alorrak Garapen Jasangarriko Helburuak (GJH) ezartzearen aldeko era guztietako ekintzak bultzatzeko egiten dituen ahaleginen adibide argigarria da hori. barruan 2015eko irailean definitutako hamazazpi helburu dira, Nazio Batuetako estatu kide guztiek Garapen Iraunkorrerako Agenda berri baten (2030 Agenda). Helburu horiek 169 helmuga dituzte eta Milurtekoko Garapen Helburuekin jarraituz (2000-2015), honako mugarriak lortzea dute helburu, besteak beste: pobrezia desagerraraztea, planeta babestea eta gizaki guztien bizi-baldintzak eta etorkizunerako aukerak hobetzea.

Beste erakunde eta enpresa batzuekin batera, unibertsitateek ere ahaleginak egin dituzte Agenda 2030 sustatzeko. Hezkuntza-erakunde horiek 4. helburua lortzeko ahaleginetan dihardute, hau da, hezkuntza inklusiboa, bidezkoa eta kalitatekoa bermatzea eta gizaki guztiontzat bizitza osoan ikasteko aukerak sustatzea. Hala ere, GJHak lantzeko eta sustatzeko beste modu osagarri batzuk bultza daitezke, UPV/EHUren barruan garatutako zenbait ekimenek erakusten duten bezala. Azken urteotan, erakunde publiko honek gogor lan egin du GJHak irakaskuntza-planetan zeharka txertatzearen alde.

Irakaskuntza-mailan ez ezik, GJHekin egiten den lanak kazetaritzaren egikaritzean ere eragina du, esparru profesionalean, gizarte-komunikatzaileen lanak (komunikabideetako erredakzioetan, erakundeetako komunikazio-kabinetetan, etab.) lanbide-eremu horri dagozkion gaitasun espezifikoekin batera, zeharkako gaitasunak  ere eskatzen baititu.

Horien artean, komunikatzaileen gaitasun emozionala nabarmendu nahi dugu hemen. Prestakuntza mota horrek kazetarien sentsibilitatea garatzen lagun dezake eta hortaz gizarteak hobetzeko gaiak jorratzen ere bai. Gaitasun horrek kazetaritza-komunikazioaren arloko egungo beharrei erantzuten die, eta abantaila handiak ekar ditzake eremu horretan.

Askotan ospe txarra izan arren, kazetaritza profesionalak beharrezko
jarduera gisa duen zereginari eustea lortu du.

Izan ere, gaur egungo komunikabide gehienen lan-sistemak berehalako eta azaleko informazioetan oinarritutako kazetaritza lanak ekoiztea ekartzen du, kontsumo azkarreko (fast journalism) informazioa eskainiz. Joera horien ondorioz, gertakari jakin batzuk albistetzat aurkezten dira, herritarren arreta erakartzea edo entretenitzea beste asmorik ez duten arren. Baina produktu bat izateaz haratago, kazetaritza lana gizarteari zerbitzatzeko ondasun bat da, giza eta gizarte-mailan eragina duen ondasuna, beste produktu-mota batzuekiko helburu bereizgarriekin. Horregatik, gaur egun, gizartearentzako balio handiko kazetaritza-produktu sakonak (slow journalism) garatzeko gaitasuna duten profesionalak behar dira. Horrek, azken batean, gizarte-komunikazioaren alderik afektiboena eta gizatiarrena biziberritzearen alde egin behar dela esan nahi du, bere aldaera guztietan, Gizarte Zientzia guztiak bizitzen ari diren “biraketa afektiboa” esaten zaionarekin bat etorriaz.

Horrela, irakaskuntza- eta komunikazio-esparruek uztarketa argia dute GJHak eta zeharkako gaitasunak sustatzerako garaian, eta bi kasuetan erronkak planteatzen dituzten galderei erantzuten diete. Halaber, galdera horien erantzunek bi esparruetan aurrera egiteko aukerak ekar ditzakete: nola lagun dezakete GJHek komunikazio eta kazetaritza irakasgaietan EHUk lehenetsitako Zeharkako Konpetentziak (ZK) sustatzen eta lortzen? Nola lagun dezake GJHekin lan egiteak etorkizuneko gizarte-komunikatzaileen prestakuntza gizatiarragoa eta emozionalagoan?

2020an Kazetaritza Saileko zortzi irakaslek, Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultateko ‘Ziberkazetaritza Berrikuntza eta Irakaskuntza’ (ikdIT/EDikd-2018-27) Talde Egituratuko kideek, galdera horiei erantzuteko beharra planteatu zuten. Helburu horrekin, irakasle horiek 2020rako eta 2021erako esperientzia praktiko bat diseinatu zuten ikasgelan, IKD³ Ernatu proiektu baten baitan. EHUko Irakaskuntza Ebaluazioko Zerbitzuak sustatutako proiektu horrek ondorengo izenburua izan zuen: "Mundu globalizatu batean eta baterako komunikatzen irakastea. Zeharkako gaitasunak (KT) eta Garapen Iraunkorreko Helburuak (GJH) sustatzea proiektu ekintzaile transmedioetan oinarritutako ikaskuntzan” (“Enseñar a comunicar en y para un mundo globalizado. El fomento de las competencias Transversales (CT) y los Objetivos de Desarrollo Sostenible (ODS) en el aprendizaje basado en proyectos emprendedores transmedia”). Aurretik, irakasle-talde horrek berrikuntza pedagogikoko beste esperientzia batzuk gauzatu zituen, Etxeko Nazioartekotzea (International at Home, IaH) bezalako esperientzietatik abiatuta.

Goi mailako irakaskuntzan eta UPV/EHUn GJHak sustatzeko gero eta irakaskuntza-esperientzia gehiago ezagutarazten diren une honetan, aipatutako IKD³-ak aplikazio-aukera praktiko bat erakustea du asmo. Ildo horretatik, lerro hauek proiektuaren berri ematean horrelako ekintzetan diziplinartekotasuna etorkizuneko ildo gisa planteatzeko interesa nabarmendu nahi dute, irakasle-taldeen ahaleginak bultzatzeko edo zuzentzeko.

IKD³ proiektu horretan Kazetaritza, Publizitatea eta Harreman Publikoak, eta Ikus-entzunezko Komunikazioa Graduetako ehun ikaslek baino gehiagok hartu zuten parte, ‘Web edukien idazkera eta sorkuntza’ irakasgaiko euskara, gaztelania eta ingeleseko taldeetan antolatuta.  Erronketan Oinarritutako Ikaskuntza, Kasuetan Oinarritutako Ikaskuntza eta Proiektuetan Oinarritutako Ikaskuntza konbinatuz, ikasleek bakarka eta lankidetzan lan egin zuten ikasgelan informazio-erreportajeen web-orri sakonak egiteko, multimedia-lengoaiaren berezko baliabideak erabiliz. Ikasleek beraiek aukeratu zituzten beren ustez informatu beharreko GJHak. Irakasgaiaren esparruan iraunkortasuna lantzeko zeharkako sei konpetentzia garatzea ere planteatu zen: Konpromiso Soziala, Etika eta Erantzukizun Profesionala, Informazioaren Kudeaketa eta Herritartasun Digitala, Berrikuntza eta Ekintzailetza, Pentsamendu Kritikoa eta Taldeko Lana.

Iritzi-inkesten eta eztabaida-taldeen bidez, parte hartu duten ikasleek aitortu dute gehiago sakondu dutela GJHei eta 2030 Agendari buruz duten ezagutzan. Horrez gain, beren lanbidea garatzen ikasten ari zirela sentitu dute, GJHak gizartean ezartzeko beharrezkoa den aldaketaren eragile sentituz eta, beraz, ikasgeletatik prestatzen diren lanbidearen zeregin sozialaren babesle sentituz. Bere inplikazioa motibatzeko balio izan du, Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultateko ikasgeletatik egunero prestatzen duten lanbidearen balioa aitortuz. Proiektuak erakutsi bezala, gaiarekiko ikasleen motibazioa handia izan da. Deskribatutako ikasgelako ekimenean parte hartu duten irakasleek ere oso modu positiboan bizi izan dute esperientzia. Bere ustez, etorkizuneko ikastunek, komunikazio-enpresa publiko eta pribatuetan egingo duten lanean  GJHak sustatuko dituzte, Unibertsitatean garatutako irakaskuntza-berrikuntzek ikasgelatik harago joateko balioa ere dutelakoan.

Erreferentziak

Chadwich, Andrew (2013). The Hybrid Media : Politics and Power. Oxford.

Clough, Patricia & Halley, Jean (Eds.) (2007). The Affective Turn: Theorizing the Social. New York: Duke University Press Books

Ainara Larrondo Ureta, UPV/EHUko Irakasle Titularra (Kazetaritza Saila). UPV/EHUko SAE-HELAZ (Hezkuntzarako Laguntza Zerbitzua) finantziatutako proiektuaren (IKD i3 320-22) kideak: Ainara Larrondo Ureta (Koord.), Irati Agirreazkuenaga, Iñigo Marauri, Terese Mendiguren, Koldobika Meso Ayerdi, Simón Peña Fernández, Jesús A. Pérez Dasilva, Izaskun Rodríguez (Kazetaritza Saila).