Gaiak
Morokila eta aixea
BELAXE. ITZULPEN ZERBITZUA
Goizean behin nik ekarriko esnea zure amari, amatxok gero egingo deutsa aixa semetxoari
(“Gabon gauerako ikuskizuna”. Pedro Ignacio de Barrutia. XVIII)
Gachas con miel a todos saben bien.
(Esaera zaharra)
Zalantzarik gabe, gure arbasoek hasieran gordinik jaten zituzten aleak, naturak ematen zizkien bezala. Geroago konturatu ziren harriekin txikituta irin bihur zitzaketela, eta jaki berri hori gordinik edo uretan disolbatuta jaten hasi ziren. Sua egiten ikasi zutenean, ahia berotu egiten zuten, eta, animaliak etxekotu ostean, irina esnetan disolbatzeari ekin zioten.
Hortaz, ahiaren eta morokilaren bidez, zerealak kontsumitzen hasi zireneko garaian gaude. Morokila
Morokila krema edo ahia lodia da, eta arto-irin egosiarekin, urarekin eta gatzarekin egiten da. Jaterako orduan, esne beroa erantsi ohi zitzaion. Gaztelaniaz, polenta deitzen zaio: pulte latinezko hitzetik eratorria, hau da, purea edo ahia. Etxe batzuetan, irinarekin eta esnearekin egiten zen, ura erabili beharrean. Kategoria handiagoa zuen horrek (gogoratu esnea ere anoatu egiten zutela baserrietan), baina zaporetsuagoa ere bazen. Batzuek eztiarekin gozotzen zuten.
Prestatzeko, ontzi batera ura eta gatz pixka bat bota eta sutan jartzen zen. Pixkanaka, esku batekin irina eransten zitzaion, beste eskuarekin irabiatu bitartean, pikorrak desegiteko. Irakin arte utzi ohi zitzaion, loditu eta ahia itxura hartzeko. Gero, sutatik kendu eta erretilu batean ateratzen zen. Hotza zerbitzatzen zuten, baina zenbaitek katiluan hartzen zuten, eta ura edo esne beroa botatzen zioten, nork bere gustuaren arabera.
Penintsulako beste toki batzuetan, irinarekin (orokorrean arto-irina), urarekin eta eztiarekin “hormigoak” egiten ziren, baita irin-zopak ere, esne beroa edo, dirurik ez zegoenean, ura erabilita. Etxe batzuetan, olio pixka bat botatzen zioten. Zenbaitetan, egin aurretik, irina zartaginean txigortzen zuten.
Horretaz gain, azukre-fabriketarako ekoizten ziren azukre erremolatxak egosi ohi ziren, horren urarekin “hormigoak” egiteko.
Elikagai hori gosaltzeko eta afaltzeko erabiltzen zuten.
Argazkia: jlastras. Aixea
Beste leku batzuetan aia deitzen diote, eta, gaztelaniaz, gacha edo farineta. Morokilaren antzera egiten da, baina gari-irina eta azukrea erabiltzen dira. Aurrekoa baino postre finagotzat jotzen da, eta, horregatik, igandeetan egiten zen, esnea erabilita. Ontzi batean esnea, irina (kontuz irabiatuta, pikorrak desegiteko, lehen azaldu bezala) eta azukrea jartzen ziren, eta irakiten uzten zitzaion. Ondoren, su txikian edukitzen zen ordu erdi gehiago. Hozten zenean, kanela botatzen zitzaion gainetik. Proportzioak: esne litro bakoitzeko, 60 g irin eta 300 g azukre.
Penintsulako herri batzuetan, ahia irin egosiarekin, urarekin eta gatzarekin egiten dute, eta, zenbaitetan, esnearekin, eztiarekin edo bestelako ontzekin maneatzen dute.
Bitxikeria gisa, aipatu behar erromatarrak oso-oso gustuko zutela, eta, horregatik, garai hartan “ahia jale” esaten zitzaiela iraintzeko. Izan ere, Erromako irina oso kalitate txarrekoa zenez, ezin zen ogirik egin eta jaki erdi-likidoa izaten zen, hala nola: mola salsa edo puls, egungo morokila, hain zuzen ere (arto-irinez egindako ahia).1
Italiako mendiguneetan, gaztaina-irinarekin egindako ahia jaten da oraindik ere. Proportzioak: kilo erdi gaztaina-irin; litro bat ur eta gatz pixka bat. Bertan, jaki oso energetikoa dela irizten zaio.
1 FLANDRIN, Jean-Louis eta Máximo MONTANARI. Ob.Cit. P. 210.
