150 aniversario del nacimiento de Martín Alberto de Palacio y Elissagüe
Fuente: Tomás Fernández Hernando
 |
|
| Martín Alberto de Palacio y Elissagüe. |
El arquitecto autor del “Puente Bizkaia”, que comunica Portugalete
con Las Arenas de Getxo, nació el 24 de enero de 1856 en la localidad
labortana de Sara.
Estudió la carrera en la Escuela de Arquitectura de Barcelona obteniendo
el título en 1882. Trabajó en Madrid colaborando en el proyecto
y construcción del edificio del Banco de España (1884), del
Palacio de Cristal (1887) y de la Estación de Atocha (1888). En el
año 1886 comenzó a proyectar la que sería su obra maestra:
el denominado en aquellos tiempos “Puente Transbordador de Vizcaya”.
Tras algo más de 3 años de obras, y superando multitud de contratiempos,
el 28 de julio de 1893 su puente fue solemnemente inaugurado. De Palacio poseía
una imaginación desbordante. Proyectó, sin que se llevaran a
la práctica, un Monumento a Colón para Chicago, una galería
cubierta de 300 metros de longitud a construir sobre la ría de Bilbao,
un monumento a los Fueros Vascos de 100 metros de altura a instalar en la
Plaza Circular de Bilbao etc…
En los inicios del siglo XX se trasladó a Madrid y allí diseñó
residencias de lujo, colonias de vivendas, el edificio de la Fábrica
Osram etc.
El alzamiento militar que dio lugar a la Guerra Civil le cogió en
Madrid y hasta 1.937 no pudo volver a Bizkaia. Falleció el 11 de mayo
de 1939 en su casa de Las Arenas, a escasos metros de su obra maestra, sin
duda sumido en el dolor que le produjo ver su puente dinamitado.
Sabino Arana Goiri 1865eko urtarrilaren 26an jaio zen Abandon
Iturria: Lur Hiztegi Entziklopedikoa
| |
 |
| Sabino Arana Goiri. |
Euskal nazionalismoaren eragile eta ideologo nagusia (Abando, 1865 - Sukarrieta,
1903). Santiago Arana itsasontzigile karlistaren semea. Gerra Karlistaren gorabeherek
Lapurdira aldarazi zuten Aranatarren familia osoa 1873. urtean. Hiru urte geroago
itzuli ziren berriro eta batxilerra Urduñako jesuitetan burutu zuen.
1882an Luis anaiarekin izandako eztabaidek karlismo eta foruzaletasunetik abertzaletasunera
eraman zuten. Garai hartan hasi zen euskara ikasten Willem Jan Van Eys holandar
euskaltzalearen obren laguntzaz. Aita hil ondoren ama eta anaiarekin batera
Bartzelonara aldatu zen eta han Sabinok Zuzenbidea ikasteari ekin zion. Ama
hiltzean (1887) ikasketak alde batera utzi eta Bilbora itzuli zen berriro. 1886an
Euskal-Erria aldizkarian agertarazitako
El proyecto de Academia
Bascongada del señor Artiñano lanarekin abiatu zuen hizkuntza,
politika, historia eta literatura gaiez osatu zen obra joria. 1887an Bizkaiko
Aldundiak Bilboko Instituturako euskara katedra atera zuen lehiaketara aurkeztu
zen, Unamuno eta R.M. Azkuerekin batera. 1892an
Bizkaya por su independencia
argitaratu zuen, lehen «La Abeja» aldizkarian kaleraturiko lanez
osatua; obra hau dotrina abertzalearen azalpena da, Bizkaia naziotzat hartuz.
Sabinoren iharduera politikoa Larrazabal baserriko hitzaldiarekin hasi zen,
1893ko ekainaren 3an, Bizkaya por su independencia liburuaren tesiaren adierazpena
eginez, manifestu gisa irakurririk zenbait lagunen aurrean. Bost egun geroago
«Bizkaitarra» hilabetekariaren lehen alea kaleratu zuen, Sabino
artikulugile ia bakarra zelarik. Aldizkari horretan azaldu zen lehendabizikoz
Aranatarrek ezarritako lema: «Jaun-Goikua eta Lagi-Zarra». 1894ean
antolakuntza politikoari ekin zion
Euskeldun Batzokija sortuz. Ikurrina
bera garai horretan moldatu zuten Arana anaiek. Sabino eta haren ideien aurkako
esetsaldia areagotu egin zen: 1895eko abuztuaren 28an Larrinagako espetxean
sartu zuten; handik 7 egunera agintariek «Bizkaitarra» galerazi
egin zuten, eta irailean bertan
Euskeldun Batzokija itxi erazi. 1897an
«Baserritarra» aldizkaria agertarazten du, Teofilo Guiard historigile
ezagunaren zuzendaritzapean; hiru hilabete geroago galerazi zuten aldizkari
hori ere.
El partido carlista y los fueros baskonabarros (1897) liburuan
zazpi probintzien arteko konfederakuntzaz mintzatzen zen, Euskal Estatua eratzea
proposatuz. Aber-tzaletasunak, ordea, aurrera jarraitu zuen: 1898ko hauteskundeetan
Bizkaiko ahaldun hautatu zuten Sabino eta ondoko urtean bost zinegotzi abertzale
hautatu ziren Bilbon. 1899an, Luis bere anaiarekin batean, lehen egunkari abertzalea
atera zuen:
El Correo Vasco, hiru hilabete iraun zuena. 1901ean
Patria
astekari berria kaleratu zuen. 1902ko ekainean berriro espetxeratu zuten eta
azaroan asketsi. Urtebeteren buruan hil zen, 1903ko azaroaren 23an, Sukarrietako
etxean, 38 urte besterik ez zituela.
Euskararen alorrean Sabinok eragin handiko lanak burutu zituen. Lecciones
de Ortografía del euzkera bizkaino (1896) izenburua duen liburuan
ortografi sistema berria proposatu zuen, hegoaldean, partez bederen, nagusitu
zena. Egutegi bizkaitarra (1896, 1897, 1898) eta Deun ixendegi
euzkotarra (1910, Eleizaldek argitaratua) obretan Sabinok asmaturiko
izendegia agertzen da, geroztik hain arrakastatsu gertatu dena. Halaber hitz
berrien asmatzailea eta lexiko garbizaletasun berriaren aldeko joeraren aitzindaria
izan zen. Euskaraz gauza gutxi idatzi zuen, haren Olerkijak 1919an
Eleizaldek bildu eta argitaratu zituelarik.
Pablo Fermin Irigaray Goizueta nafarra 1869ko urtarrilaren 25ean jaio zen
Iturria: Lur Hiztegi Entziklopedikoa
 |
|
| Pablo Fermin Irigaray. |
(«Larreko») Nafar medikua eta idazlea (Auritz,
1869 - Iruñea, 1949). Madrilen egin zituen medikuntzako ikasketak.
Beran, Iruritan eta Iruñeko erietxeetan lan egin zuen. Bere lana euskaldun
jendearekin bete behar zuenez, euskaraz alfabetatu eta idazten hasi zen.
Gure
Herria eta
Euskal Esnalea aldizkarietan eman zituen argitara
euskarazko lan aipagarrienak. Obra nagusiak:
Topografía médica
del valle de Baztán (1905),
Naparra’ko erranerak
(1926) eta
Guía médica del intérprete de milagros
y favores. 1992an Irigarairen artikuluak bildu eta bilduma batean argitaratu
dira
Naparroatik izenburuarekin.
