Gero eta euskaldun gutxiago al gaude? Posible al da etorkizuna daukan herrialde batek biztanleak galtzea? Orekarik ba al dago jaiotze eta heriotza tasen artean? Zergatik jaiotzen dira hain haur gutxi? Inolako familia eredurik existitzen al da? Egia al da XXI. mendeko pentsioak arriskuan daudela?... Elkarrizketa honetan galdera hauek eta beste hainbat erantzun dizkigu Mikel Marañón demografoak. Ea berak esandakoek zure zalantzak ere uxatzen dituen.

-Gero eta jende gutxiago bizi al gara Euskal Autonomia Erkidegoan?
2001ean azken errolda egin zenetik, migrazioen saldoa positiboa izan da, baina egia da errolda horretan eta bere aurrekoan Euskal Autonomia Erkidegoko biztanle kopurua apur bat jaitsi egin zela. Uneotan, biztanleria zahartzen ari denez, heriotzen tasa jaiotzen tasa baino pixka bat altuagoa da. Alegia, hazkunde begetatiboa negatiboa denez, biztanle kopurua ez jaisteko, migrazioen saldoak positiboa izan behar du.

-Etorkizuna daukan herrialde batean ezinezkoa al da saldo begetatibo negatiboa izatea?
Saldo begetatibo negatibo batek abantailak ematen ditu, baina aprobetxatzen jakin behar da. Esate baterako, azken urteotako saldo begetatiboa jaiotzen tasa baxua izan delako izan da negatiboa, eta beraz hezkuntza sistema hobetzeko ez da neurrigabeko diru kopururik gastatu behar izan. Ekonomialari gehienak ez daude argudio honekin ados, aurrerakuntza hazkunde demografikoarekin lotzen dutelako. Dirudienez, zenbat eta jende gutxiago, orduan eta txikiagoa da gauzak ekoizteko eskaria, baina ez da egia. Gaur egun, gutako edonork duela 30 urte kontsumitzen zena baino askoz ere gehiago kontsumitzen du. Saldo negatiboak bere alde onak eta bere alde txarrak dauzka. Oreka bilatzen jakin behar da.

-Eta non dago oreka hori? Zein egoera litzateke ideala?
Biztanleria egonkorra izatea. Ez da gure kasua. Azken 13-14 urteotan, Euskadin urtean 16.000 haur jaiotzen dira, baina epealdi horretan bertan 18.000 hiltzen dira. Beraz, ez dago orekarik. Gutxigatik, baina ez dago. Etorkizunean egoera ideal bat izateko, urtean 5.000-6.000 haur gehiago jaio beharko lirateke. Baina ez dira jaiotzen, gizartean jendea gero eta beranduago hasten delako haurrak izaten, eta, hain zuzen ere arrazoi horrengatik, askotan ez dutelako bigarrenik izaten. Bikote askok ez dute planteatu ere egiten 30 eta 35 urteen artean haurrik izatea, emakume asko, 35 urte beteta izan arren, lan egonkorrik gabe daudelako. Eta, logikoa den bezala, beren lehentasuna lan munduan sartzea da. Baina plan edo politika demografikoak prestatzen hasi baino lehen, lanaren ezegonkortasuna eta etxebizitzen prezioaren arazoak konpondu behar dira. Bi arazo hauek funtsezkoak dira gure gizartean, eta estalita gelditzen diren baztertuak sortzen ari dira, lan ezegonkor bat eduki eta etxebizitza bat eskuratzerik ez daukan jende horrek gurasoen menpe bizitzen jarraitzen du. Familiaren babesik gabe ezingo lukete ezer egin.

-Beraz, gaurkoa 70eko hamarkadan zegoen egoerarekiko erabat ezberdina da.
Bai, eta gainera belaunaldien artean desoreka daukagu. 75 eta 76 urteetan 38.000 haur jaio zen Euskal Autonomia Erkidegoan, baina ordutik 90eko hamarkadara arte, 15 urtetan, jaiotze tasak nabarmen egin zuen behera. Urteko 1.000-1.500 haur gutxiago jaio ziren. Gaur egun, gainera, ez dira orduko erdia ere jaiotzen. Urte haietan hainbeste haur jaio baziren, ez zen izan ugalkortasuna handiagoa zelako, baizik eta immigrazioaren ondorioz bikote gazte asko etorri zirelako. Alegia, ez du esan nahi bikoteek hiru, sei edo zazpi seme-alaba izaten zituztenik, jende gehienak bi izan nahi zituelako.

-Azken urteotako historia berriari begiratuz gero, Euskadiko demografia pixkanaka hazi dela esan al genezake?
Ez. XX. mendearen hasieran, milioi erdi baino gutxiago bizi ginen. Mendearen lehenengo urteetan nahiko hazkunde handia izan zen, lehendabizi Bizkaian eta gero Gipuzkoan, baina 1910era arte saldo migratorioa negatiboa izan zen, euskaldun asko itsasoaz bestalde joaten zirelako. Aldaketarik handiena 1955 eta 1975 artean izandako immigrazioarekin etorri zen. Kasu honetan ere, lehendabizi Bizkaian eta gero Gipuzkoan, eta zenbait urte geroago Araban. Azken errolda 2001ean egin zen, eta honen arabera 2.082.587 biztanle bizi gara Euskal Autonomia Erkidegoan.

-Azken urteotako historiarekin jarraituz, zein izan da aldaketa demografikorik garrantzitsuena?
Heriotzen kontrola eta beherakada. Estatu espainiarrean XX. mendean gertatu zen, eta Europan pixka bat lehenago, 1850etik aurrera. Ordura arte, haur asko hiltzen ziren, izugarri. 1910 urtearen inguruan, ezkontzen ziren emakumeek 11-12 haurdunaldi izaten zituzten, bizpahiru aldiz abortatu egiten zuen, jaioberrietatik bi jaio eta lehenengo urtean hiltzen ziren, eta beste bi 20 urte bete baino lehen. Beraz, lau seme-alabarekin gelditzen zen heldutasunera. Garai hartan, haurren laurdena urtebete egin baino lehen hiltzen zen. Oso egoera gogorra zen.

-Gaur egunera itzuliz, zure iritzian zer egin dezake euskal Administrazioak biztanle kopurua egonkortzeko?
Lehenik eta behin, lanen ezegonkortasuna eta etxebizitzen prezioaren arazoak konpontzen saiatu behar du. Eta horretarako agente sozialak eta gizartea bera kontzientziatu behar ditu. Eusko Jaurlaritzaren Familia Planaren atal bat sentsibilizazioari zuzentzen zaio, hain zuzen ere. Enpresari eta sindikatuek konturatu behar dute beharrezkoa dela lana eta familia uztartzea. Beste alde batetik, nik ez dut sinesten "Seme-alabak izan behar dituzu" goiburua daramaten politika demografikoak bultzatzen dituen administrazio batean, baizik eta hiritarrei erabakiak hartzeko dauzkaten eragozpenak kentzen dizkien administrazio batean. Zerbait egin beharra dago, lehenbailehen.

-Eragozpenak aipatu dituzula, analista ekonomikoak ez dute oso etorkizun oparoa aurreikusten XXI. mendeko erretiratuentzat. Bizitza guztia lanean eta kotizatzen aritu ostean, zuk ere ez didazu nire pentsioa bermatzen?
Gaur egun ona da biztanleria aktiboaren eta menpekotuaren arteko lotura. Biztanleria aktiboa, biztanleria menpekotua baino gehiago ari da hazten. 70eko hamarkadako belaunaldia lan munduan sartzen hasi da, eta, aldiz, erretiroa hartzen hasi dira gerraosteko belaunaldiak. Eta, kopuruz, gehiago dira aipatu ditudan lehenengoak, orain erretiroa hartzen ari direnak baino. Egoera nabarmen aldatuko da 2020 urtetik aurrera, eta batez ere 2025etik aurrera, 70eko hamarkadakoak erretiratzean. Jende askok hartuko du erretiroa, baina oso gutxi sartuko dira lanean. Dena den, arazo hau erraz konpon daiteke lana dagoen bitartean. Lana dagoenean, lanpostuak bete egiten dira. Kanpoko jendea etorriko da.

-Bai, ongi da. Baina ez didazu ezer esan nire pentsioari buruz.
Oraintxe esango dizut. Erretiroaren kontuan, ni ez nator tesi ofizialekin bat. Gainera, ni ez naiz ekonomialari, ni soziologoa naiz. Nire iritzian, garrantzi handiagoa du langileen produktibitateak, kotizatzaileen kopuruak baino. Produktibitatea etengabe ari da handitzen, eta beraz ez da batere errealista hurrengo 20 urteotan ez dela haziko pentsatzea. Aurrerapen teknologikoen eskutik are gehiago handituko da produktibitatea, eta ondorioz baliabideak existituko dira. Gainera, zergatik kotizatu behar dugu langileok bakarrik? Ezin al zaie zergarik ezarri robotei, makina saltzaileei, edo gasolindegi automatikoei? Nondik lortuko ditugun ez dakit, baina garbi daukat baliabideak egon, egongo direla.

-Alegia, inork ez duela pentsio plan pribatu bat egiteko presarik izan behar.
Niri oso ondo iruditzen zait jendeak aurreikuspen bezala, aurrezteko edo kontu fiskalengatik egitea. Ondo dago jendea aurreikuslea izatea eta neurriak hartzea, baina ni behintzat baikorra naiz pentsioen etorkizunaren aurrean. Krisialdiak izango ditugu, ziur, baina produktibitatea gero eta handiagoa izango da, eta beraz baliabide ekonomikoak sortuko dira. Gauza da baliabide horiek ondo banatzea. Ez dugu demografiaren kontuekin asaldatu behar.

-Gaia aldatuz, zenbat familia ugari daude Euskal Autonomia Erkidegoan?
Batzuek diote 60.000 inguru familia ugari daudela. Nirea era familia ugaria da. Hiru seme-alaba dauzkat, baina zaharrenak 27 urte dauzka, eta gazteenak 24, beraz dagoeneko ez naiz familia ugariaren titular. Askoz gutxiago dira seme-alaba dependienteak dauzkaten familia ugariak. Kontaketa hori egiten laguntzeko, zifra bat daukagu: Euskal Autonomia Erkidegoan hirugarren 1.000 seme-alaba jaiotzen dira urtean. Edo, beste modu batean esanda, Euskal Herrian urtero 1.000 familia ugari sortzen dira. Kontuan izanik urtean 16.000 haur jaiotzen direla, salbuespen bat baino ez dira. Beraz, gutxi gorabehera, 10 familiatik bat da ugaria Euskal Herrian.

-Bukatzen ari gara. Aurrez, zein da zure iritzia Eusko Jaurlaritzak bultzaturiko Familia Planari buruz?
Aurreneko pauso bat da, asmo garbi bat daukana: Administrazioak dauzkan baliabide mugatuekin laguntzea.

-Zergatik dira unibertsalak bertan aurreikusitako laguntzak? Zergatik ez dira familien errentak kontuan hartzen?
Egungo egoera ikusita, nik uste dut laguntzak errentaren arabera ematea ez dela oso zuzena, justizia baino injustizia gehiago sortzen dutelako.

-Datu demografiko esanguratsuren bat ahazten dut... Guraso bakarreko familien gorakada agian...
Ez, guraso bakarreko oso familia gutxi daude oraindik, askotan aipatzen diren arren. Nik uste dut esan beharreko guztia aipatu dugula. Jendea gero eta beranduago ezkontzen da, eta beranduago izaten ditu haurrak. Eta, atzerapen horren ondorioz, lehen baino haur gutxiago jaiotzen dira... Oso arazo handiak daude lana eta familia uztartzeko, eta beraz beharrezkoa da arlo hau hobeto lantzea. Lanak, gainera, ezegonkorrak izaten dira, baina arazo hori Administrazio zentralaren esku dago. PSOEren garaian hasi zen, eta PPrekin larritu egin da, eta ez dago gelditzerik. Etxebizitzen kontua ere zaila da, baina errazagoa da erakunde autonomikoetatik konpontzea. Emaitzak bost urte barru ikusiko ditugu. Beraz, labur esanda, sistema ekonomiko honetako baldintzak aldatu beharra ditugu. Familia oso erakunde ahula da, eta egoerak erabat baldintzatzen du (lan merkatuak, komunikabideek, etxebizitzak, Elizak...). Baldintza normaletan, ez genituzke urtean 16.000 jaiotza izango, baizik eta hogeitapiku mila, eta gure biztanleria egonkorra izango litzateke. Ondoriorik larrienak 2040 inguruan izango ditugu, 75eko belaunaldiak, hain oparoak, 65 urte betetzen dituenean.

---

Euskonews & Media 216. zbk (2003 / 06-27 / 07-4)