Ezaguna den bezala, azkeneko hamarkadatan, testuinguru sozio-ekonomiko berria nagusitu da hainbat gertakizun ekonomiko, teknologiko, kultural eta politikok bultzaturik. Munduaren berrantolaketa horrek eszenategi sozio-ekonomikoaren egiturazko izaera aurreko urtetakoen aldean desberdina izatea ekarri du (Castells, 1996­1997). Elementu kualitatibo bereizgarriak azaltzen dira, horregatik, globalizazioaz edota ekonomiaren munduratzeaz hitz egiten da egun (Adda, 1998).

Egungo testuinguru berriaren ezaugarri nagusienen artean enpresen nazioarteratze prozesuen gorakada eta enpresa transnazionalen areagotzea eta indartzea azpimarratzen dira. Enpresa transnazionalek (ETN), herrialde desberdinetan kokatuz, gero eta gehiago kontrolatzen dituzte nazioarteko salkari eta kapitalen elkartrukeak, nazioarteko merkatuen oligopolizazio-dinamika areagotuz. ETNak protagonista bilakatu dira, eta estatuekin eta estatuen integrazio prozesuetatik sortutako bloke ekonomikoekin batera, teknologia berriek etengabe itxuraldatzen duten munduan globalizazio prozesuaren buruan daude, globalizazioaren ondorio ez ezik, indar eragile ere bihurtuz (Dunning, 1993; Dickens, 1998). Horregatik, ETNak globalizazio prozesuaren ikur eta paradigmatzat har daitezke. Bere nazioarteko dimentsio eta indar gorakorrak erakusten duen moduan, testuinguru berrira hobeto egokitzen den enpresa eredua da, eta beste enpresentzako lehia baldintzak finkatzen ditu.

Irizar China: Txinan eratutako "Tianjin Irizar Coach Ltd.", Txina eta merkatu asiarrerako luxusko autobusak ekoizteko asmoz.

Kooperatibak ez daude merkatu eta lehiaketaren globalizazio prozesuetatik at. Kooperatibek iraunbizi nahi badute, nahi eta nahi ez, testuinguru ekonomiko berrira egokitu behar dute. Zenbaitek merkatuan bere txokoa aurkitu dute, beren jarduera eta funtzionamendu moduak autoeraketaren ohiko irizpideen arabera mantenduz; baina beste zenbaitek beraien ohiko jokabidea aldatu dute, kapital enpresa eredura hurbilduz (Côté, 2001).

Hain zuzen ere, globalizazioak eta lehiaketaren nazioarteratzeak «nazioarteko hazkunde patroi» bat finkatzen du merkatuan lehiatu nahi duten enpresa askorentzat, eta horrek adierazten du, besteak beste, beste enpresekin, batik bat nazioartekoekin, harremanak estutzea, hitzarmenak sinatzea, bateratzeak bultzatzea, enpresen partaidetzak erosi edota trukatzea eta enpresa holdingak eratzea.

Tamalez horrelako neurriak ez dira neutroak. Kooperatiba horiek lankidetzaren betiko ezaugarri bereizgarriak galtzen eta berriak asmatu ezinik ikusten ditugu. Horra dilema: alternatiba izaten jarraitu, edo kapital enpresen eredua eta baloreak birsortu; edo beste era batera esanda, berezkoak dituzten lankidetza, autoeraketa eta demokraziaren balioak garatu, edo logika ekonomikoari soilik jarraitu. Bi mutur horien arteko teinkan, bidea aurkitu ezinik, dabiltza munduko hainbat kooperatiba.

Arrasateko kooperatiben ibilerak lankidetzaren esparruan kokatzen diren enpresek, batik bat handiek, globalizazioaren eta jardueren nazioarteratzearen aurrean duten problematikan sakontzeko ikuspegi baliotsua eskain diezaguke (1). Arrasateko Kooperatiba Esperientziak izan dituen erronka garrantzitsuenen artean Europako merkatu batuari lehenbizi, eta globalizazioari, bigarrenik, egokitzea azpimarra daiteke. Kooperatiben lehia-merkatua aldatu egin baita: sorreran lokala edo erregionala zena, 1980 urtearen hamarkadan Europa mailakoa izatera pasa zen, eta 90.ekoan, berriz, mundu mailakoa. Horrela, hainbat urteetan espainiar estatuaren sistema ekonomiko protekzionistak eskaini zien babesa desagerturik, mundu mailako merkatu globalizatuko lehian bete betean murgildurik aurkitzen dira kooperatiba-enpresak.

2001. urtearen bukaeran, MCCk mundu zabalean duen hedapenaren argazki orokorra egingo bagenu, ikusiko genuke MCCko sektore desberdinetako hemeretzi kooperatiba multinazionalek berrogeitik gora filial zituztela munduko lau kontinenteetan zehar (ikus irudia) (2).

Mexikoko Copreci: http://www.copreci.com.mx/Intoduccion.htm

Hori guztia transnazionalizazio bidearen hasiera besterik ez da. Internazionalizaziorako Korporazioaren bigarren plan estrategikoaren arabera, 2004. urtean MCCren arlo industrialaren ekoizpenaren %14 atzerrian burutuko dute 60 filialek, eta kooperatibek kontrolaturiko enpresa horietan 9.000 langilek lan egingo dute, gutxi gorabehera; alegia, iragarpenen arabera, MCCren langileri osoaren %13 inguru, eta industri arloari dagokionez %25 baino gehiago (TU Lankide, abendua, 2000 eta azaroa 2002).

Nolanahi ere, deskribapen kuantitatiboa baino interesgarriagoa da MCC Korporazioaren kanporako joeraren ezaugarri sozioekonomikoak ezagutzea, edo zehatzago oraindik, kooperatiba izaera izanik prozesu honetan izan dituen elementu bereizgarriak jasotzea. Gure azterketaren emaitzei erreparatuz esan dezakegu, Korporazio eta kooperatiben arreta behinena atzerriko proiektuen negozio garapenari eskaini zaiola, alegia, bolumen handi eta arrisku maila altuko inbertsio estrategikoen ikuspegia nagusitu dela. Kanpo hedapenaren eredua herrialde emergenteetan (Txina, Brasil, Mexiko...) erositako kapital filialena izan da, gizarte ekonomiatik kanpo dauden bazkideekin. Nazioarteko hedapenaren politika sozialaren diseinua, aldiz, ahaztua geratu da, bai kooperatiba eta filialen arteko harremanean, bai eta filialetako kapitala-lana harremanaren esparruan ere, esperientzia honi kooperatiba izaerak ematen dion ikuspegi sozial bereizgarriaren arrastorik gabe.

MCCren nazioarteratze politikaren bi ondorio orokor azpimarra ditzakegu. Lehenik eta behin, esan behar da kooperatiba multinazional hauek globalizazioa deritzon sistema ekonomikoaren berrantolaketan lortu duen hazkunde eta sendotasun ekonomikoa nabarmena dela. MCCko kooperatiba multinazionalen lehia kokapena Europako eta munduko enpresekin alderatuz punta puntakoa da, eta askoz hobeto daude 2002 urtearen bueltan, hamarkada bat edo bi lehenago baino. Bilakaera honen ondorioz, MCC Korporazioa Euskal Herriko talde industrial garrantzitsuenean bilakatu da, eta estatuko seigarrenean. Bada, ez dago MCCren arrakasta ekonomikoa dudan jartzerik. Gainera, azpimarratu behar da, ildo honetatik jarraituz, MCCko kooperatibek euskal ekonomiari egiten dioten ekarpena, besteak beste, enplegu, barne produktu gordin, kanpo merkataritza, heziketa eta berrikuntza arloan. Gure ekonomiaren, eta beraz gure ongizatearen, oinarri sendoenetako bat dira.

Bestetik, Arrasateko esperientziaren izaera aldaketa azpimarratu daiteke. Alegia, kooperatibek beren negozioak munduan kokatzeko aukeratutako moduak Arrasateko sistema sozioekonomikoaren izaera aldaketa ekarri duela egiaztatzen da. Arrasateko esperientzia 50eko hamarraldian mugimendu kooperatibo gisa sortu eta garatu zen. Gizakian zentraturiko enpresa-ereduari jarraitzen zioten eta lanari eman zitzaion kapitalaren aurrean nagusitasuna. Gaur egun, ekonomia globalizatzen ari den garaian, Arrasateko mugimendu sozioekonomikoaren itzalean sorturiko hainbat enpresa, kooperatibak ez ezik, enpresa kapitalistak ere badira. Mugimenduaren ohiko enpresek kooperatiba izaten jarraitzen dute; baina hauen ekimenez atzerrian sortu diren enpresak, edo bertan beste bazkide batzuekin sortu dituztenak, kapital enpresak dira. Jadanik, kapital enpresa berri horien jabegoa eta agintaritza ez dute bertan lan egiten duten pertsonek; aitzitik, jabetza Etxe nagusi baten esku dago.

Hala, Arrasateko sistema sozioekonomikoan lan erregimen desberdineko hainbat langile taldek parte hartzen dute. Kooperatibako bazkideez gain, iraupen mugatuko bazkideak, kooperatibako behin behineko langileak-soldatapekoak-, atzerriko filialetako soldatapeko langileak, inguruko filialetakoak, hauek ere soldatapekoak, eta zeharka bada ere, baina kontuan hartzekoak dudarik gabe, azpikontratatutako enpresetako soldatapeko langileak. Egun, gure estimazioen arabera, MCC Korporazioan zuzenki lanean ari direnen artean, hamarretik lau inguruk du soilik bazkide izaera. Iragarpenen arabera, joera areagotu egingo da epe ertainera, eta langilerian kooperatibako bazkideak gutxiengoa izango dira nabarmenki.

Ikus daitekeen moduan, MCCk kooperatibismoaren ohiko esparrua eta jokatzeko moduak gainditu ditu 1990eko hamarkadan. Eredu bikoitzean oinarritutako antolaketa paradigma berri bat sortu da, non kooperatibak eta hauen menpeko diren estatuko eta atzerriko enpresa kapitalistak aurkitzen diren. Larrañagak, kooperatiben fundatzaile taldeko kideak, eredu berria «neokooperatibismoan» kokatzen du, «ikuspegi estrategiko berria posibilismoa eta identitatea batzen saiatzen delako» (Larrañaga, 1996). Defournyk «Koopitalismo» neologismoa erabiltzea proposatzen du, bi sistemak, kooperatiboa eta kapitalista, konbinatzen dituelako (Defourny, 1999).

Arrasateko kooperatibek erakusten duten bezala, globalizazioak lehia-baldintza berriak ekarri eta merkatuaren presioa areagotu egin du kooperatiben gain eta, beraz, eredu desberdinduak garatzeko aukerak mugatu. Baina, beste aldetik, egia da baita ere, kapitalismo globalaren garapen ereduaren emaitza sozial, ekologiko eta kulturalak agerian geratzen ari diren garai hauetan, "kooperatiba utopia eta praktikak" enpresa eredu alternatiboa irudikatzeko aukera duela. Horregatik, kooperatibak ez ohiko bideetatik abiatu daitezkeen arren, beharrezkoa da lankidetza eta demokrazia saiakerak garatzeko ahalmena erakustea, egokitu-eraldatu dialektikan oinarrituz (3). Alegia, multinazionalen bidea hartu duten kooperatibentzat balore berriak sortu eta lantzea ezinbestekoa dela deritzogu, batik bat, nazioarteko definizio sozialari buruz. Eta nazioarteko hedapenaren diseinu sozialaren gaineko hausnarketa sakona egiteko eta neurriak hartzeko garaia iritsi da.

Pixkanaka-pixkanaka gai horiekiko MCC Korporazio eta kooperatibetako arduradunen arreta areagotzen ari dela ikus daiteke. Adierazgarria da zentzu honetan, kooperatiben hurrengo Biltzarrean, 2003ko maiatza aldera, kanpo hedapenaren alderdi sozialaren ildo nagusiak eztabaidatuko direla, -ea benetako gogoeta eta eztabaida zabaltzeko gai den auzi honen inguruan.

Nolanahi ere, ez dago argi nondik jo. Nazioarteko hedapenaren testuinguruan, kooperatiben interes ekonomikoak eta demokrazia baloreak hedatzeko nahiak uztartzea ez da lan erraza izango. Tamalez, demokrazia industrialean sakontzeko oztopo eta zailtasun ugari daude: batetik, atzerriko ezarpenenen ezaugarriek ez dute laguntzen ­kapitalismo gordinenaren isla bihurtu diren Sao Paolo, Guadalajara eta Shangai bezalako makrohirietan kokaturik daude, langileek partehartze kultura eskasa dute, langile errotazioa izugarria da, etab.; eta bestetik, kooperatibetan ere bada erresistentziarik gisa honetako ekimenak bultzatzeko ¾negozioen merkatu arrakasta eta Etxe nagusiek kontrola mantentzeko nahiak arlo honetako erabakiak baldintzatzeko besteko pisua izan dezakete.

Gure iritziz, pertsonetan zentraturiko enpresa eredu alternatiboen bidetik jarraitu nahi bada, pertsonei eman behar zaie lehentasuna. Egungo erronka ideia hori egikaritzean datza: bai, nazioarteko jarduerak interkooperazioaren ildo kooperatibotik bideratuz, bai demokrazia industriala suspertuko duten politikak aplikatuz. Horretarako, eraginkortasun ekonomikoa kooperatiba printzipioen zilegitasunarekin batzen duten filial eta kooperatibentzako gobernu eta zuzendaritza eredu berriak adostu eta aplikatu behar dira.

XX. mendearen bigarren zatian, Arrasateko esperientziak kooperatibek sistema kapitalistan garatzeko duten ahalmena erakutsi dio munduari, eta baita balore ekonomiko eta sozialak uztartzeak eskualde-garapenerako duen garrantzi eta ahalmena. Gure ustez, XXI. mendean Arrasateko esperientziak egin dezakeen ekarpen baliotsuenen artean, kooperatibek atzerriko filialekin duten harremana lankidetzaren esparrutik bideratzeko ahalegina aurkitzen da, alegia, multinazional demokratikoa sortzeko saiakera. Lankidetzan oinarritutako Arrasatekoa bezalako esperientziak, bere saio-izaeraren ildotik, ekonomiaren egituraketa berrian berdintasun eta elkartasun ekonomiko eta sozialaren alde lagun dezaketela pentsatzen baitugu, hurbileneko komunitatean ez ezik, nazioarteko harreman ekonomikoen eremuan ere.

Bibliografía
ADDA, J. (1998): La mondialisation de l´économie, La Decouverte, Paris.
BAKAIKOA, B., ERRASTI, A. eta MENDIZABAL A. (1995): "Aproximación a la Economía Social en Euskal Herria: presente y retos de futuro", Ekonomiaz, 33. zbkia., Gasteiz.
BELO MOREIRA, M. (1999): "A Globalizaçao e o Movimento Cooperativo". BELO MOREIRA: O Cooperativismo no novo milenio. Inscoop. Lisboa.
CASTELLS (1996­1997). La era de la información, 3 bol. Alianza. Madril.
CôTÉ, D. (2001): Les holdigns cooperatifs: Evolution ou transformation definitive? Jalons, De Boeck, Bruselas.
DEFOURNY, J. (1999): L´économie social au Nord et au Sud, Jalons, De Boeck, Paris.
DICKEN, P. (1998): Global Shit, transforming the world economy, Chapman publishing, 3. edizioa, London.
ERRASTI, A.M. (2002): Kooperatiben garapena globalizazioaren garaian: MCC Korporazioaren nazioarteratzea, Doktorego tesia, Euskal Herriko Unibertsitatea.
LARRAÑAGA, J. (2000): Cooperativismo y nueva economía, T.U. Lankide, Ekaina, Arrasate.

(1) Azterketa osoa orain dela gutxi A.M. Errastik aurkeztu berri duen doktore tesian aurki daiteke (Errasti, 2002). Bide batez, lan hau egiteko hain garrantzitsua izan den MCCko kideen laguntza eta eskuzabaltasuna eskertu nahi dugu.
(2) Horretaz gain, nazioarteko 100 delegazio eta Korporazioaren ordezkaritzarako lau bulego ere gehitu behar dira. Bestalde, nazioarteko salmentak (esportazioak eta atzerriko filialen salmentak) 213.491 milioi pezetakoak izan ziren, hots, Korporazioaren salmenta guztien %47,6. Nazioarteko salmentetatik 20.000 milioi pzta. inguru mundu zabalean banaturik dauden filialek burutu zituzten, salmenta guztien %5 inguru. Nazioarteko erosketak, berriz, 418.300 milioi pzta. izan ziren, erosketa guztien % 28a (MCCren urteko txostena, 1999 eta TU Lankide, otsaila, 2000).
(3) Nolanahi ere, galdetzen dugu, demokrazia industrialaren bilaketa egun, kapitalismoaren jabego eta botere arazoei alternatibak proposatzeaz gain, zibilizazio industrialari erantzun bat bilatzea ez ote den.