Abandotarra genuen Matilde Raimunda Orbegozo Jugo, 1837an Bilboko Estufan (egun Epaltza Alarguntssa) jaioa, eta 1891n hila, Santurtziko Peñotan. Gazterik ekin zion poesia sortzeari, hainbat eta hainbat publikatu ere garaiko aldizkarietan, baina ez dira inoiz ere bildu eta liburu eran argitara eman: Juan Carlos Plaza Zumelzuk jardun izan zuen 1912an, Deustuko Unibertsitateko "Estudios Deusto" delakoan Matilderi buruz argitara eman zuen "Memorian". Oraintsuago, Manuel Basasek "Matilde Orbegozo, poetisa bilbaína" Bizkaiko Kutxaren "Temas Vizcaínos", 203.an.

Juan E. Delmas

Garaikide eta ezagun izan zuen Juan E. Delmasek ematen digu Matilderen berri bere Los claros varones de Vizcaya delakoan: "Poetisa, autora de una colección de composicio-nes, tan tiernas como expresivas, muchas de ellas publicadas, con singular aplauso en revistas y periódicos de la Corte y de provincias. Cortó los vuelos de su clarísimo ingenio, su casamiento, desde cuya época, olvidando, poco a poco, a las musas, dejaron de admirar sus producciones, poetas como Bretón, Hartzenbuch y Trueba, que algunas veces, se ocuparon de ellas."

Gurasoengandik eta formakuntza "ilustratua" jaso arren, Matilderen produkzioa zeharo erlijio kutsukoa da, eta, seguruenetik, gaitz izango da izan zuen baino oihartzun handiagorik izaterik.

Aretxabaletan 1858an datatzen duen poema hau, EUSKAL ERRIA, aldizkarian eman zuen argitara, 1892an, (XXVII, 408). Urte haretan, Matildek 21 urte dauzka eta Gertrudisek, aldiz, 44. Antza denez, Aretxabaletako bainuetxean topo egin zuten biak. Seguruenetik, kubatarra eredu jarraigarri gertatzen da bilbotarrarentzat. Honentzat, alderdi begiragarria da enedekasilaboen erritmoa, "humilde acento" eskaini ere egiten baitio. Okataba real bion guztiak dakarte azentuakera 6. silaba gainean, "a maiori" delakoen eran, gainetiko ritmo desberdinekin. Hoskidegoa edo rima, bestalde, paroxitonoa edo "emea" dute. Gazte ikaslet-zat agertzen du bere burua: "silvestre florecilla", eta Gertrudis "brillante rosa" legez hartzen du. Darabilen hizkuntza oso maiestate neurtukoa da. Seguruenetik, Matildek pentsatu zezakeen Avellanedakoaren bideetatik jarraitzea, baina, agian, "Cortó los vuelos de su clarísimo ingenio, su casamiento, desde cuya época, olvidando, poco a poco, a las musas, dejaron de admirar sus producciones, poetas como Bretón, Hartzenbuch y Trueba" Delma-sek dioen hau gertatu zen.

Poema hau, "A nuestra Señora de los Dolores" izenburukoa, bera bataiatua izan zen San Nikolas elizako gurutze baten bi alboetara irarririk egon ziren lau kintilla dira. Oinean, (Abando, 6 de enero de 1871) data zeukaten, hots, Matilde 34 urteko zenekoa. Beheratxoago, beste ohar hau: (El señor Obispo de esta diócesis tiene concedidos 40 días de indulgencia por cada vez que se recite o cante, devotamente, esta pelegaria). Oharrak asmo hori ez badauka ere, literatur balorapen bi egiten dizkio: "se recite o cante" da bata, hots, ez da "irakurketa" hutsa, eta bi "esta plegaria", hots, fikzio edo estetika hutsa baino zerbait praktikoago da. Hogei versook, baina, 1983ko uholdeek eramanak eta deuseztuak izan ziren, bortizki eta pietate barik, Kantauri itsasoko ur handietan.

San Nikolas eliza

Lau kintilla oktosilabo dira, Erromantizismo gaian ohi zenez, verso paroxitoekin batera, oxitonoak ere tartekatuz. Sánchez Mazas ilobak ere (27. Belaunaldikoa bera), ez du goraipamen berezirik erakusten duten erlijio-sentimendu negarti eta autoinkulpatzaileaz.

Matilde ezezaguna da gure artean, eta ezezagun da, baita ere, Matilde La nueva vida de Pedrito de Andía elaberriaren egile Rafael Sánchez Mazasen amama zena, eta, beraz, El Jarama novelaren egile Rafael Sánchez-Mazas Ferlosioren birramama.

Matilde Orbegozo Berroetaren kuadroa

Gabriel Maria Orbegozo, Matilderen aitak, Ambrosio Orbegozo osabak eta Manuel Santos Chirapozuk loza-fabrika bat sotu zuten Busturiko Santimamiñen, 1845ean. Busturia honetan kokatzen da "La nueva vida de Pedrito de Andía" elaberriko akziorik gehiena. Dirudienez, "Andía" deitura, aintzinateko Miguel de Andía y Bollegi izeneko "el Caballeri-to" (Azkoitiko Zanduntxo) izan zen eta "El Arte de Hacer Vino, Manual del Bodeguero y Sumiller. Apéndice sobre la bonificación del Chacolí y emparrado de los caminos de la Merindad de Busturia" (Vitoria, 1793, Imprenta de Iturriza) idatzi zuenagandik hartu du, LXIX kapituluan insinuatzen duenez.

Matilde honen poesia-sorkuntzari buruz ez dio, zuzen-zunean, ezer "Andíako Pedritok". XXV.ean, haatik, amamari buruz ari da, fikzionatuaz: "Lo primero, me dijo el tío Ricardo, cómo tuvo la tía corazón romántico y hacía versos a la Inmaculada Concepción, a Pío Nono y a la Reina de Nápoles. En aquellos tiempos, y con todo de ser religiosa, leía novelas francesas, y sobre todo, poesías de Lamartine y los libros de Chateaubriand, que le traían loca. Poco antes de la Segunda Guerra volvió del colegio de Francia. Estuvo en el Sagrado Corazón, de Pau." Kontzeziño egunaz 1854an, 17 urte zituenean idatzi zuen. Pío Nonoaz lau poema burutu zituen (Delmasen alargunak, Korreo 8an argitaratuak), Lamartine eta Chateaubriand Matilde baino zahartxoago dira, eta garaiko ilustratuek Frantzian egin ohi zituzten ikasketak.

Pedrito honen aiton-amonak etxadi handia daukate Bilboko San Nikolas ondoan, hots, Matilde amamaren jaiotetxea: "(...) ellos viven en el "Palacio" (...) la más bonita de las casas de Bilbao. Es antigua, toda de piedra, con balcones de bolas doradas, frente a las "Acacias" del Arenal. Alli durmió la Reina Gobernadora, dicen." Pedritok berak dioenez.

	R. Sánchez Mazas, Matilderen iloba.

Orbegozo ahiztei buruz Pérez Galdósek ere hitz egiten du "Luchana" delakoan: "(...) las niñas (...) Orbegozo" "Señoras y señoritas de la clase mayorazguil, las del patriciado comercial, las de los menestrales y tenderos (...)" (XXIIan) omen ziren: "andaban pico-teando en círculos femeniles acerca de lo que se hacía en las fortifiacaciones, de la distribu-ción y destino de las piezas (...)". "Las chicas de Orbegozo" ere deitzen ditu (XXVIan). Neskok zeukaten bibliotekaz diharduela dirudi ondoko hau, -klase sailkapena berriz ere eginez: ez zuena R. Sánchez Mazasek gogo onez irakurtzen- dioenean: "La señorita de Orbegozo poseía algunos tomos de novelas, que leyó Aura, entre ellas "Valeria y Beauma-noir", de madame Genlis. Manjar tan empalagoso no era del gusto de la joven, que le apetecía más tónico y amargo (...) Más a gusto se encontraba Aura con las de Busturia, chicas criadas en una trastienda, sencillas, trabajadoras, heroínas domésticas sin afecta-ción" (XXXIn).

Pedrito protagonista behin San Nikolas honetara sartzen da: "Había abierto ya San Nicolás y estaban terminando una Misa. Recé allí tres avemarías porque los pies me habían resistido y los versos aquellos del cartel que empiezan: "Porque he sido percador, / no me niegues tu favor." Gorago esaniko lehen kintillaren hasiera da. Pedritok -hots, Sánchez Mazasek- ez dio Matilde amamarenak direnik.

Orbegozotarrek "Os iusti meditabitur sapientiam" ("zintzoaren ahoak jakituria meditatuko du") diote armarrian: onerako izan dadila!

Bibliografia:

BASAS, Manuel: Matilde Orbegozo, poetisa bilbaína. Colección "Temas Vizcaínos", 203.a.
CARBAJOSA, Mónica: La prosa del 27: Rafael Sánchez Mazas (tesi doktorala).
CERCAS, Javier: Soldados de Salamina. Tusquets. (Truebak zine bihurtu nahi duena, bihurtua ez badu jada).
DELMAS, Juan E.: Los claros varones de Vizcaya. (Hil aurretxoan (1890) idatzia eta 1970ean Bilbon argitaratua).
PÉREZ GALDÓS, B.: Luchana. 1899an Santanderko San Quintínen bukatua.
PLAZA ZUMELZU, Juan Carlos: Deustuko Unibertsitateko Estudios Deusto delakoan, 1912an, Matilderi buruz argitara eman zuen "Memoria".
SÁNCHEZ MAZAS, Rafael: La nueva vida de Pedrito de Andía. Madrid, Primavera de 1949. (Gilek zine bihurtu zuena).