Legea eta euskara bi modutara uztar daitezke: euskararen gaineko araudia aztertuz (hizkuntza-legeak, alegia), zein euskaraz egiten den zuzenbideari so eginez (hots, euskara juridikoa). Azken urteotan zeresan handia eman duten ikuspegiak dira biak ere.

Lerrootan bataren eta bestearen gaineko zertzelada batzuk ematen saiatuko gara. Agerian geratuko da nola euskararen araudiak atzerapauso ikaragarria eman duen Nafarroan, eta, aldiz, EAEn bere bidea egiten jarraitzen duen, hainbat gorabehera tarteko badira ere. Aldiz, azken urteotan zehar euskaraz egin den zuzenbideak balorazio orokorra merezi du. Administrazioak eta Unibertsitateak buru belarri ari dira euskara arlo juridikora ekartzeko ahaleginetan.

Hizkuntzaren gaineko araudia

Hizkuntzen Europako Ituna

2001. urtean Espainiako Erresumak Hizkuntza Gutxituen Europako Ituna (Europako Kontseiluak egina, Estrasburgen, 1992ko azaroaren 5ean) berretsi zuen (BOE 2001eko irailaren 15ekoa). Hitzarmen horren helburua hizkuntza gutxituak babestea da, kultura-ondare izan arren mehatxatuta daudelako (Itunaren zio azalpenak dioenez), baina ez hiztunen eskubideak bermatzea. Itunaren arabera, Estatu kontratatzaile bakoitzak zein hizkuntzen gaineko ardura hartzen duen adierazi behar du berrespena egiterakoan (3.1 artikulua). Espainiak zera agindu zuen: Estatuko Autonomia Estatutuek aintzat hartzen dituzten hizkuntza guztiek (ofizialak eta baita ofizialtzat jo gabe ere babestu beharreko jotzen dituztenak) merezi dutela Itunak ematen dien babesa.

Itunaren 15. artikuluak dio Estatu kontratatzaileek eraman duten hizkuntza-politikari buruzko txostenak aurkeztu beharko dizkiotela Europako Kontseiluko Idazkari Nagusiari aldian-aldian. Lehen txostena aurkezteko epea bete denez (Ituna indarrean sartu eta hurrengo urtean aurkeztu behar da), Espainiako Estatuak eta Autonomia Erkidegoetako gobernuek (Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak horien artean) beren informeak gertu dituzte. Horiez gain, hizkuntzaren aldeko defentsan aritzen diren zenbait erakundek ere aurkeztu asmo du bere informea. Horien artean aipatzekoa da Nafarroako erakunde zibilak Erkidegoko egoera zitalaren berri zorrotza emateko egiten ari diren ahalegina.

Txosten horiek Adituen Lantalde batek aztertuko ditu (16. artikulua). Aipatu lantaldeak Estatu kontratatzaileari bere iritzia eskatu ahal izango dio, eta baita emandako informazioa osa dezan eskatu. Ondoren, Adituen Lantaldeak bere txostena tajutuko du bildutako datuak oinarri hartuta eta Ministroen Lantaldeari aurkeztuko dio. Azken honek Estatu kontratatzaileei gomendioak egin ahal izango dizkie beren betekizun eta urrapenen gainean. Gomendio horiek argitara eman ahal izango dira gainontzeko Estatu sinatzaile guztiek ezagutu ditzaten.

Aurtengo urtearen amaieran jakingo dugu, beraz, zein ohar egiten dizkion Europako Kontseiluak Espainiako Estatuari hizkutza gutxituen gaineko babesari dagokionez.

Nafarroa

Dudarik ez dago, azken hiru urteotan bederen, Itunak jasotzen dituen betekizun horietatik gehien aldendu den gobernua Nafarroakoa izan dela. Kritika ugari jaso du 2001eko urtarrilean indarrean sartu zen Nafarroako Gobernuaren abenduaren 11ko 372/2000 Foru Dekretuak (aurreko 135/1994 Foru Dekretua desematen duenak). Dekretu berriak eremu ez-euskaldunaren pareko egiten du, praktikan, eremu mistoa. Horren erakusgarri aipa liteke, esate baterako, zirkuitu administratibo elebidunak martxan jartzeko aukera desagertarazi egiten duela. Dekretuaren zio azalpenak zera dio: aurreko araudiaren gehiegikeriak (ultra vires direlako xedapenak) zuzentzeko eta elebiduna ez den Erkidego batean euskararen erabilerak sortzen zituen arazoak konpontzeko egin dela erreforma. Esanguratsua da, halaber, 1994ko Dekretuak jasotzen zuen Hizkuntza Gutxituen Itunaren erreferentzia kendu izana. Dekretu berriaren defendatzaileek, berriz, zera argudiatu dute, arau horren bitartez herritar guztiei administrazio publikoaren lanpostuetarako aukera berdinak eman nahi izan zaizkiela.

Dekretu horren garapen gisara etorri ziren gerora 2001eko urtarrilaren 8ko Akordioa, eremu mistoari buruzkoa, eta 2001eko otsailaren 5ekoa, eremu euskaldunean enplegu deialdietarako merezimenduen barruan hizkuntzak jakitearen gainekoa. Aipatu akordioen arabera, Nafarroako Administrazioan sartzeko orduan, "bidezko" denean bakarrik hartu ahal izango da kontuan euskara (aurreko Dekretuarekin 4,50 puntu ematen ziren eremu euskaldunean lanpostuetarako eta 2,25 eremu mistorako lekualdatze lehiaketetan; orain, berriz, 2,20 eta 2,10 hurrenez hurren).

Neurri horiek auzitegietara eraman zituzten Nafarroako hainbat erakunde, sindikatu, alderdi politiko eta entitate lokalek. Ondorioz, Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak oso-osorik baliogabetu zuen 372/2000 Foru Dekretua forma akatsak direla eta, Gobernuak ezinbesteko bi tramite ahaztu baitzituen: Nafarroako Euskararen Kontseiluaren eta Funtzio Publikorako Zuzendaritza Nagusiaren txostenak, hain zuzen ere. Edonola ere, Miguel Sanzen Gobernuak harro erantzun zion epaiari, erabakia jakin eta berehala eduki berdineko Foru Dekretua promulgatuko zuela mehatxatuz. Horretarako uztailean bertan Euskararen Kontseilua berritzeari ekin zion. Gogora dezagun Kontseilu horretako kide ia guztiek -Administrazioko ordezkari zirenek izan ezik- dimisioa aurkeztu zutela 1999ko urtarrilean.

Esandakoen atzetik, beste hainbat neurri ere hartu ditu UPNko Gobernuak joan den urtean, zein baino zein murrizkorragoak: Euskal Herriko Inkesta Soziolinguistikotik kanpo geratzea erabaki du, euskarazko komunikabideei diru laguntza murriztu die, Euskaltzaindiarekin Itun berezitua egin du...

Euskal Autonomia Erkidegoa

Garai berean, Eusko Jaurlaritzak Justizia Administrazioko hizkuntza normalkuntzarako neurriak finkatzen dituen Dekretua onartu zuen (117/2001 Dekretua, ekainaren 26koa). Xede nagusia Justizia Administrazioko agente, laguntzaile eta ofizialen kidegoetako plantiletan eta auzitegietako medikuen kidegoko lanpostuetan hizkuntza eskakizunak ezartzea zen. Zioen azalpenean aipatzen denez, Dekretu horren eraginpean dauden kidegoetako langileen estatutuaren berezitasunak hartu dira kontuan araudiaren ildo eta printzipio nagusiak finkatzeko, eta beraz, euskara jakitea ezinbesteko baldintza denean ezarriko zaie lanpostuei hizkuntza eskakizuna, eta, merezimendua denean aldiz, araudi organikoek diotena bete beharko da.

Edonola ere, Estatuko Abokatuak eskuduntza gatazka positiboa tarteratu zuen Auzitegi Konstituzionalaren aurrean. Helegilearen iritziz, aipatu Dekretuak Estatuaren konpetentziak ukitzen ditu, eta Konstituzioaren 161.2 artikuluaren kariaz xedapen horiek etenda geratu dira Auzitegi Konstituzionalak errekurtsoa tramitera onartu zuenetik (2001eko abenduaren 11ko Probidentziaz).

EAEri dagokionez, ezin aipatu gabe utzi Eusko Jaurlaritzak Euskararen Aholku Batzordea berritu duela iaz, 26 kide berri sarraraziz. Euskararen Aholku Batzordea 1982an sortu zen Eusko Jaurlaritzaren Dekretu bidez, eta azken urteotan Hizkuntza Biziberritzeko Plan Nagusiaren garapenaren jarraipena egin izan du.

Zuzenbidea euskaraz

Administrazioa

Labur bada ere, aipa dezagun Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailak justizia.net helbidea duen web orria aurkeztu zuela 2001. urtean (www.justizia.net). Interneteko nabigatzaileak hainbat zerbitzu etxetik bertatik erabiltzeko aukera ematen du ele bietan: alde batetik, Euskal Herriko Justizia Administrazioari buruzko informazio orokorra eskaintzen du (banaketa lurraldetarra, epaiketa baten garapena, etab.), eta, bestetik, herritarrak ordenagailuaren bidez erabili ahal izango dituen zerbitzuak (Erregistro Zibila, enkante judizialak, testu elebidunak, etab.). Azken hauen arten, aipagarriak dira, halaber, Herritarrentzako Informazio Zerbitzua, Orientazio Juridiko Zerbitzua, Familiz Bitartekaritzarako Zerbitzua, Atxilotuari Laguntza emateko Zerbitzua eta Biktimari Laguntza emateko Zerbitzua.

Unibertsitatea

Akademiatik ere hainbat ekimen interesgarri heldu zitzaizkigun iaz. Deustuko Unibertsitateak, Euskal Herriko Unibertsitateak eta Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeak Zigor Kodea euskaratu dute elkarlanean. Argitalpenak (Zigor Kodea, Deustuko Unibertsitatea, 2001, 630 orri) euskaraz zein gazteleraz eskaintzen ditu artikuluak, eta hiztegitxo bat ere jasotzen du.

Ildo beretik jarraitzeko asmoa agertu du Deustuko Unibertsitateak, Eusko Jaurlaritzarekin sinatu dun hitzarmenaren ondorioz honoko lege testuak itzultzeko konpromisoa hartu baitu: Prozedura Zibileko Legea, Botere Judizialaren Lege Organikoa eta Oinarrizko Eskubideen Babeserako Legea.

Itzulpenez gain, azpimarratzekoak dira Unibertsitatetik datozen bi sortze-lan mardul, Antton Elosegi Aldasoro, EHUko irakaslearen doktore tesia euskara juridikoaren inguruko terminologia arazoak sakon aztertzen dituena (aurki EHUko argitalpen zerbitzuak argitara emango duena) eta baita Alberto Atxabal doktoreak Deustuko Unibertsitatean euskaraz defendatu zuen doktore tesia, Euskal Foru Legearen gaineko fiskalitateari buruzkoa (Euskal Herriko Foru Zuzenbide Zibilaren fiskalitatea, Bizkaiko Foru Aldundiak 2001. urtean euskaraz eta gazteleraz argitara emana).

Eusko Ikaskuntza

Etxe honek argitara ematen duen euskarazko aldizkari juridikoak, Eleriak, 2002. urteko uzta eskaini digu. Batetik Prozedura Zibileko Lege berriaren eskuliburua eta bestetik hainbat gogoeta saio, azpimarratzekoa izanik artikulu zientifiko horien kalitate eta sakontasun aldetiko gorakada nabarmena.

Aipa dezagun, bukatu aurretik, hurrengo urterako Nafarroako Vascuencearen Legearen hamabosgarren urteurrenaren gaineko gogoeta saioa egiteko asmoa duela gure aldizkariak.