Ez gara momentu aproposenean heldu hitzordura. Altzari berriak oraindik paratzen ari zaizkio, eta hori gutxi balitz, semea eri du gripeak jota. Hala eta guztiz, bere denbora lañoki ematen digu Garbiñek, kafe kikara bat eskainiz. Solas samurrean hasi bezain laster, frogatzen du bere "ospea" ongi merezia daukala. Alegia, magistratua izanda ere, ez duela inondik ere hitza jaten. Eta abarretatik joan gabe mintzo da EUSKONEWSentzat, hobe beharrez erantzuten duenaren segurantzarekin. Munta txikiagoko lanpostuetan dauden askok zer ikasi anitz dute beragandik. Izan ere, beraiek gai "delikatuetan" kikiltzen diren bitartean, Garbiñe oldartu egiten da, bere izenari ohore eginez eta joku garbian aritzen trebea dela frogatuz.

- Txikitan, zer izan nahi zenuen?
Magistratua akaso ez, baina zuzenbide ikasi nahi nuela nahiko gazte ikusi nuen.

- Zein bidegabekeria ikusi zenituen, ba, zure inguruan?
Injustizia orokorra. Ni langile etxe batean jaio nintzen eta iruditzen zitzaidan gizartean denak ez zirela berdin bizi eta batzuek aukera gehiago zituztela beste batzuek baino. Eta zuzenbidea bide aproposa aukera berdintasun hori lortzen laguntzeko.

- Justiziaren irudi idilikoak izan al zuen eraginik? Hau da, begiak estalitako emakumea, esku batean justiziaren ezpata eusten duela, eta bestean, berriz, balantza, gauzen epaiketa inpartziala egiten laguntzen diona.
Irudi horri, egia esanda ez diot kasu handirik egin, nahiz eta garai batean asko erabiltzen zen. Hasteko, justizia ez da inolaz ere itsua; eta ez du itsua izan behar, gainera. Justizia egiten saiatzerakoan, bestalde, epaileek ez dute inoiz neutralak izan behar. Konstituzioak dio botere publikoek herritar guztien askatasuna eta berdintasuna sustatu behar ditugula, eta berauek lortzeko printzipio-multzoa aplikatu. Beraz, ezin gara neutralak izan.

- Hortaz, zu justizia bazina, nola definituko zenuke zure burua?
Ni objektibotasuna naiz, baina ez neutrala.

- Justizia elefante handi eta indartsu bat balitz bezala ikusten dut nik, delitua egin den tokira berandu samar heltzen dena...
Egia da batzuetan beranduegi iristen dela, bere makineria astuna dela medio. Baina ez dezagun ahaztu justizia ez dela delitu bat gerta ez dadin agertzen, delituaren ondoren baizik. Hala ere, ondo funtzionatuta ere, justiziak bere denbora behar du aurrena gauzak nola gertatu diren jakin, eta gero bere erabakiak hartzeko.

- Justiziaren balantza sarritan diruz betetzen da delituak ordaintzeko. Zilegi al da hori?
Nire ustez, bai. Ondo dago delituak diruz ordaintzea. Bestela nola ordaintzen da? Norberaren askatasunarekin bakarrik? Denok aukera bera izan beharko genuke delituak diruz ordaintzeko; baina, tamalez, ez da horrela.

- Gizartean epaileen erabakiak kritikatu bai, baina ez da ezagutzen zein den bidea epaile bilakatzeko. Kontaiguzu.
Bi bide daude epaile bihurtzeko: batetik, oposaketa arrunta egin eta epaimahai baten aurrean defendatu; eta, bestetik, "hirugarren eta laugarren" izeneko oposaketen bidez, zeinetan prestigiodun juristak nahiz unibertsitate irakasleak aukeratzen diren epaile lana egiteko. Gero, karrera barruan, Botere Judizialeko Kontseilu Nagusian eta, eskalafoiek funtzionatzen dute. Hor, hainbeste interes eta helburu daude, ezen, zoritxarrez, politika irizpideak nagusitzen diren, izendapenak gehienetan "behatzez" izatea eraginez.

- Eta zure kasuan, zein bide jarraitu zenuen?
Zuri zein iruditzen zaizu?

- Lehena.
Ondo uste duzu. Oposaketa arrunta egin ondoren, epaile bihurtu, eta gero, antzinakotasuna zela eta, magistratu.

- Segurtasuna hitz potolo bihurtu da gure mendebaldeko munduan. Gutxi eztabaidatzen da, ordea, gizarte honek sortu dituen desberdintasunei buruz. Etxerik edo lanik ez edukitzea ez al da oinarrizko segurtasun eza?
Hor dago koska! Segurtasunaren beharrak zera adierazten du: gure burua zaindu behar dugula, eta gainera, besteengandik babestu behar dugula. Baina praktikan segurtasuna polizia eta epaitegien ondarearekin lotzen da; segurtasuna gizaki guztiona ez balitz bezala, batzuena baizik: status ekonomiko bat dugunona, eta ez ondasunik ez dutenena. Aitzitik, segurtasunak ez du gure burua babesten, gure bizimodu ekonomikoa baizik, eta babes materiala eskaintzen digu bakarrik. Honenbestez, segurtasuna erosi egin dezakegu eta saldu ere bai, salmenta horretan batzuek parte hartu ezin badute ere.

- Jendeari ez garela seguru bizi saltzen diote; eta segurtasuna izango bada, ondorioz, justizia ez ezik, esku gogorra ere eskatzen da...?
Nik zera galdetuko nuke: Lapurretarik ez gertatzeko zer egin behar da? Kalean itxura arraroa, piura susmagarria, mozkorrak eta drogazale guztiak atxilotu? Bai zera! Geure burua blindatzen badugu, gero eta hesi handiagoak beharko ditugu gure inguruan. Hauek espetxeratuta dauden bitartean, "seguru egongo zarete" esaten zaio jendeari.

- Frankoren garaiko "Ley de vagos y maleantes" berrezarriko ote dute?
Auskalo. Kontuak kontu, jendeak erreakzionatu egin behar du. Izan ere, argi dago segurtasun horrek ez duela arazoa konpontzen, delituen kopurua ez baita murrizten eta arazo honen atzean dagoen errealitatea ez baita aztertzen.

- Kriminalitatea eta pobrezia lotzen ditugu.
Bai, zoritxarrez. Gogoratu behar dugu pobrezia kriminalizazio gehienaren kausa dela, baina ez delinkuentziarena; hau da: pobre gehienak delinkuentetzat jo eta tratatzen ditugu -kriminalizatu egiten ditugu -, nahiz eta delinkuenteak ez izan, baina beste delinkuenteak ere badaude, kriminalizatzen ez ditugunak: ingurugiroaren aurkako delituak, delitu ekonomikoak, delitu informatikoak...

- Hori aipatu duzula, "Prestige"k eragindako hondamendi ekologikoa tarteko, egin ahal da ingurumen-justiziarik?
Badago kalteordainak ematea, baina ez armadorearen eskutik bakarrik. Estatuaren erantzukizun zibila egon zela frogatuz gero, kalteordainak ere diruz ordaindu beharko dituzte. Hala ere, diruak ezin du kaltetutako guztia konpondu; horretarako kontzientzia eta denbora behar-beharrezkoak dira.

- Justiziaren ondoren, errekonziliazio hitza usu erabiltzen da, baina posible al da?
Zaila da oso. Auzi zibil edo administratiboetan jendeak beti uste du berak arrazoia berak daukala, edozein asuntotan, gainera. Auzia irabazten badu, arrazoia zeukalako da; eta galtzen badu, aldiz, epailea tronpatu delako izan da. Dena den, esan beharra adiskidetzaren kultura gero eta gehiago zabaltzen ari dela. Horretan abokatuek zeregin handia dute; nola? Beraien bezeroak ondo aholkatuz akordioen bidez auziak konpontze aldera.

Bestalde, kodigo penala ezartzeko orduan, hau da, biktimak dauden kasuetan, askoz zailagoa da. Hor ez da inoiz adiskidetzerik lortzen; ezta teorikoki ere; eta normalean mendekua da jendeak eskatzen duena. Nire ustez, ordea, zigorrak ez du sekula mendekua bilatu behar, bergizarteratzea baizik. Eta, gainera, erruduna zigortuta, biktimari ez zaio galdu duena itzultzen. Baina tira, badirudi gure inguruan gero eta gutxiago direla ikuspegi hori dutenak.

- Sistema judizialari leporatzen zaion beste gauza bat frogarik gabe kondenatzea da.
Frogarik gabe baino, froga okerrekin esango nuke nik. Eta epaimahai batek nola lortzen ditu berauek? Ba, askotan lekukoen bidez, zeintzuek gezurra esan edo, behintzat, egia esaten ez badute, epaimahaia tronparazi eta akusatua, nahiz eta errugabea izan, erruduntzat jotzen duten. Aldi berean, guztiz zaila da errealitatean gertatu zena puzzle batean adostasunez osatzea, eta gero zailagoa dena: hori demostratu ahal izatea.

- Taxuzko arrazoia, beraz, heriotz-zigorra kentzeko.
Bai, horixe! Pertsona batek bidegabeki hogei urte kartzelan eman baditu, kalteordaina eman ahal zaio; heriotz-zigorraren kasuan, aldiz, amaiera da pertsona horrentzat. Zigor kapitalak, beraz, ez du zentzurik. Gainera, krudela da eta, hori gutxi balitz, ez du inolako helbururik lortzen: ez du biktima lasaitzen eta ez du delituen kopurua murrizten.

- Epaileek, erabakiak hartzeko tenorean, emozioak baztertu eta burua erabili beharko duzue.
Bai, baina ez pentsa. Kasu batzuetan emozioak ere eragina du gure epaian. Legea baztertuen kontra doanean, adibidez, noski hunkitzen zarela, jakin badakizulako ezinbestean egin dutela. Are gehiago jakinda zigorrak bere bizitza, txarra bazen, okertu egingo duela. Beraz, taxuzko erantzunik ematerik ez dagoenean gure "bihotzak" badu zer esanik. Horren harira, nire lagun epaile batek hara zer esan zuen: "Cuando sé que la justicia no puede hacer nada, tengo que recurrir a la piedad" (Justiziak jai duela dakidanean, errukira jotzen dut). Errukiak, gainera, logika handia izateaz gain, zuzenbideari aurreratzen lagundu dio.

- Esate baterako?
Lege hori XIX. mendeko Franzian sortu zen, ama batek goseak akatzen zeuden bere seme-alaba txikientzako janaririk ez eta ogia lapurtu behar izan zuenean. Orduan epailea hunkitu eta esan zuen ama hura ezin zuela zigortu. Lege hori, era berean, kontzientzia kasuak bideratzeko erabiltzen da; alegia, zure kontzientziak zerbait egiten ez dizunean. Gure garaian intsumisio kasuetan aplikatu izan da. Heriotz-zigorra kentzen ere errukiak zeresan handia izan zuen, edo esklabuek bizi izan zuten egoera salatzeko.

- Izango dira epaitzea gehiago kostatuko zaizkizun gaiak.
Ez pentsa. Ez dago gairik bereziki nekosoa egiten zaidanik. Zailtasuna beste nonbaitetik dator. Hain zuzen, justizia nola antolatu eta, guztiaren gainetik gai batek kezkatzen nau: gure independentzia atxikitzea, arriskuan dago eta. Pentsa, gauzak zeinen larri dauden epaile kontSerbadoreenak ere kezkatzen hasiak direla. Hara! Badirudi pentsamendu bakarraren zurrunbiloan sartu nahi gaituztela. Eta aurten ere itxura guztia du ildo beretik joango dela.

- Epaile dependienteak, hara zer kontraesana!
Sekulakoa! Alde horretatik, Ruth Alonso epaileak jasandakoa lotsagarria izan da, legea betearazi baino ez du egin eta; alegia, kartzela zigorraren hiru laurdenak beteak hainbat preso kalean uztea. Baina ez da kasu hori bakarrik izan. Konparazio batera, Entzutegi Nazionaleko hiru magistratu espedientatu zituzten Santamaria ustezko narkotrafikatzailea libre utzi izanagatik. Baina espediente horren benetako arrazoiak bestelakoak ziren, hau da, nire ustez, Garzon epaileak "ezker abertzalea" delakoaren kontra hartutako hainbat erabakiren kontra agertu zirelako espedientatu zituen.

- Zuk esana da epaileek "gobernuaren presioak onartzen dituztela arazoak saihestearren"
Bai, halako gauzak, azken batean, besteontzako abisuak baino ez dira. Ondorioz, epaile askok ez dute arazorik nahi eta amen egiteko tentazioa dute.

- Eta zuk jaso al duzu trabak edo presiorik zure lana egiteko orduan?
Bai, izan ditut. Presiorik handiena espedientearen itzala izaten da. Okerrena, dena dela, ez da diziplina espedientea, baizik norberaren prestigioa kolokan jartzea, gaizkileak bazina bezala. Eta hori gero eta maizago gertatzen ari da hainbat komunikabideetan, adibidez, irrati tertulia "jator" horietan.

- Ez dago begi onez ikusia epaile batek afera baten gainean bere iritzia ematea. Zuk, hala ere, eman ohi duzu. Non dago marra espedientea ireki ez diezazuten?
Ez dakit oso garbi non dagoen muga, aldakorra eta mehea baita, gobernua kritikatzeko orduan, bereziki. Orain 3 urte zenbait magistratuk egunkarietan agiri bat plazaratu genuen gobernuak zeraman espetxe politika salatu eta presoek zigorraldia bere sorterrian bete zezaten eskatuz. Ba, zigorrik ez jasota ere, espedientatu gintuzten. Dena den, zuek kazetariek uste duzue epaileak zeharo mugatuta gaudela gure iritzia emateko, baina ez da hainbesterako. Askotan nabaritzen da guri galderak egiterakoan zuen burua autozentsuratu egiten duzuela.

- Ez da izango! Zer iruditzen zaizu Garzon epaileak irekitako autoa Batasuna legez kanporatzeko?
Ez daukat iritzia ematerik, ez baitakit Garzonek zer froga dauzkan sumarioan Batasunaren jarduera eteteko. Beraz, ezin naiz gai horretaz mintzatu. Lotura sendoak daudela frogatuz gero, jakina, kode penala indarrean ipini beharko luke. Bestalde, garbiketa etnikoari buruz Garzonek idatzitako autoa irakurri ondoren, esan dezaket ez daukala zuzenbidezko oinarririk. Nire ustez, hemen gertatzen ari dena larria izanagatik, ez dut uste garbiketa etnikoa denik. Inolaz ere, gainera.

- Pil-pileko beste gai bat: orain gobernuak kode penala aldatuko du, terrorismoagatik zigorra betetzen ari diren presoek, bortxakeriari uko egin ezean, zigorra osoki bete dezaten, inolako kartzela onurarik gabe. Zer deritzozu?
Erraza da erantzutea: hori Konstituzioaren aurka dihoa, argi eta garbi, pertsonari bergizarteratzeko aukera ukatzen diolako. Eta horrek espetxe sistemaren porrota baino ez du agerian uzten. Bigarrenik, adituek diotenez, presoak 15-20 urte kartzelan eginda gero, bere pertsona desegituratu egiten da, baloreak eta errealitatearen kontzepzioa galduz. Hori pertsonen duintasunaren aurka doa baita ere. Historikoki, arrazoi horiek tarteko, kartzela zigorra arindu egin da.

- Orduan, zer lortu nahi da pertsona bat 40 urte espetxeratuta mantenduz? Azken finean, betiko zigorra baino ez da, aitonak direnerako, kartzelatik oso "bergizarteraturik" atera daitezen.
Gizartea beldurtu emaitza politikoak lortzeko. Badirudi etorkinak, pobreak eta gaizkileak zaku berean sartu nahi dituztela.

Eztabaida honetan segurtasuna beldurrari lotu zaio, beldurra baita gizarte modernoaren gizakia ahula sentiarazten duena. Era berean, une honetan ideologia batzuk susmopean daude, eta makina bat komunikabide dira intoxikazio horretan zerikusi zuzena dutenak.

- Indarkeriaren arazoak ez du tunelaren amaiera ikusten.
Indarkeria oso larria da eta beti gaitzestu behar da, noski. Baina politikoki ez nau kezkatzen gehienok indarkeriaren aurka gauden neurrian. Benetan arduratzen nauena elkarrizketa falta da; baita alderdi politikoak ematen ari diren ikuskizun lotsagarria ere, marfilezko dorre batean bizi balira bezala eta errealitatea bere interesen arabera interpretatuz; dena hauteskundeetan onura ateratzearren. Liskarrerako joera hori, hala ere, oso joku arriskutsua da, eta halako akordio batera iritsi ezean, hau da, indarkeriaren erantzule bakarra indarkeria erabiltzen duena dela onartuz, jai izango dugu.

- Beste indarkeria mota batez mintzo, emakumea eta magistratua zaren aldetik, emakumeen kontrako erasoak gehiagora doaz edota gehiago salatzen dira orain?
Badirudi gero eta gehiago salatzen delako dela. Komunikabideen inplikazioa ere oso lagungarria ari da izaten etxeko indarkeriaren arazoa azaleratu nahian. Eta hori urrats garrantzitsua da. Hurrengo pausoa, pertsona guztiei errespetua zor zaien ideia barneratzea da.

- Horrekin batera, hala ere, erabaki judizial harrigarriak gertatzen ari dira. Epaile batek berriki esan du gizon batek bere emaztea aizkora batekin "amodioagatik" mehatxatzea ulergarria izan daitekeela...?
Ez dago hori justifika dezakeen ezer. Gainera, hori epailearen asmakizuna izan da, legediak ez baitu halakorik jasotzen. Hori ez da aldi baterako trastorno mentala.

- Orduan, zenbat jipoi jasan behar ditu emakume batek erasoak delitu bihurtzeko?
Alde horretatik, egin behar duena salaketa jartzea da. Eta berau errazteko, badago prozedura eraginkor bat jarraitzea polizia eta epaitegi mailan. Baina jakina, hor ere komeriak egoten dira; izan ere, emakume askok tratu txarrak salatu ondoren jasan beharreko ikerketa umiliagarria izan daitekeela diote. Gehiago aztertzen dituzte emakume erasotuak ustezko erasotzaileak baino.

- Eraso sexualen kasuetan, bestalde, "zerbait egingo zuen emakume horrek" ideia hitzetik hortzera dabil oraindik.
Bai, eta ez bakarrik jende artean, polizia eta epaileen artean ere bai. Aitzakia tipiko hori: "Mini gona hori jantzita probokatzen zihoan eta!". Biktimaren kultura falta zaigunez, eratzen joan behar dugu pixkana-pixkana.

- Politikoki, non kokatzen duzu zeure burua?
(Begietara fermuki so eginez eta isilune labur baten ondoan ) Ez daukat erreparorik esateko: nik ezkertiartzat jotzen dut nire burua. Baina hor dezepzioa jasoa nago, ezkerra nolabait eskuinaren olatuan sartu dela iruditzen zait eta. Ezkerrean kartzela onartu egin dugu zigor bezala, eta okerrago dena, gero eta espetxe gehiago eskatuz. Kontuak kontu, mundu honek eta gizarteak dituen arazoak konpondu ahal izateko, ezkerrak rol nagusia joka dezake, berdintasuna eta askatasunaren kultura zabaltzetik hasita.

- Hain zuzen, lehen aipatu duzun bezalaxe, kartzelak ez du presoa bergizarteratzen.
Ez, ez daudelako horretarako prestaturik. Ez da jartzen bitartekorik. Beitu, nola da posible hainbeste droga sartzea kartzelan? Zer lortzen da? Ba, fisikoki atera ezinik baldin badaude, drogaren eraginpean ahal den ondoena pasaraztea, alegia, erdi joanda. Hori eginez, ordea, presoei, askatasuna kentzeaz aparte, giza duintasuna ere kentzen zaie. Horregatik kartzela birpentsatu baino lehen, Konstituzioak dioena betearazi beharko litzateke, alegia, bergizarteratzea. Bitartekoak jarri behar dira. Ondo dago delitugile bati zeinen gaizki jokatu duen erakustea. Baina ez da nahikoa.

- Zer egin liteke, beraz?
Esaterako, presoei erraztasun guztiak ematea ikasketak egiteko, gauza mordo bat aukeran eta era askotara ikas dezaten. Laburbilduz: errepresio gutxiago eta hezkuntza gehiago, arlo guztietan bezalatsu.

- Eta gizarteari dagokionez?
Ba, honako hau ikusi nahi nuke: elkarbizitzarako itun handi eta sakon bat, non kolektibo guztiek tokia izan behar duten, non bizitza posible izan behar duen denentzat, kaleetan, gure etxe seguruetatik kanpo eta besteekin batera.

---

Euskonews & Media 198. zbk (2003 / 02 / 7-14)