Ricardo Ugarteren ibilbide plastikoaren hasiera bere haurtzaroan bertan kokatu behar dugu, txikitandik izan baitu espresio eta formekiko zaletasuna. Hamabi urte besterik ez zituen lehenengo koadroa margotu zuenean, eta, ordutik, bere bizitza artearekin lotzen duen prozesu naturalaren baitan, bilatzen eta garatzen jarraitu du eskultore pasaiatarrak. Gerraosteko tradizio espresionista oinarritzat hartuz, Ricardo Ugarteren obra helduagoa, soilagoa, sintetikoagoa eta poetikoagoa bihurtu da. Eskulturan burdina, zuloak, hegadak, aingurak, gazteluak eta brankak izan ditu lagun, baina diziplina horrez gain Ugarte pintura, collagea, argazkia, olerkia eta saiakeran ere ibili da.

-Nola hasi zinen arte plastikoak lantzen?
Nik ez dut uste argia une jakin batean ikusten duzunik. Prozesu natural bat izaten da artearengana eramaten zaituena, eta hori modu desberdin askotan gerta daiteke. Ni, hasieran, idazten eta margotzen hasi nintzen; oso lotura handia neukan literaturarekin. Hamabi urte neuzkanean margotu nuen lehenengo koadroa. Gordeta daukat oraindik. Nire belaunaldiko artista gehienok pinturaren bitartez sartu ginen plastikan. Hemen Arte Ederren Eskolarik ez zegoenez, Arte eta Ofizioak ikasi nituen, eta gero herriko margolari batekin aritu nintzen, Pepe Camps-ekin. Oso irakasle ona zen, baina oso akademikoa. Gero nire kabuz jarraitu nuen. Gogoan dut Donostiako erakusketa batean Gerra Zibilaren aurreko abangoardiak lantzen ari ziren artista pila bat topatu nituela. 50eko hamarkadaren bukaeran eta 60ko hasieran atzean gelditu zen mugimendu bat errekuperatzeari ekin zitzaion; horrela, Estatuan Dau al Set edo El Paso bezalako taldeak sortu ziren, eta Euskal Herrian "GAUR" izeneko mugimendu plastikoa, besteak beste Jorge Oteiza, Eduardo Chillida eta Nestor Basterretxeak osatua. Garai hartan ni oraindik fase akademikoan nengoen, margotzen ikasten, eta abangoardisten mugimendu hori ezagutu nuenean kontzeptua eta forma ikertzen hasi nintzen. Espresio plastikoa, berez, adimena eta espiritua trebatzen joatearen emaitza besterik ez da, eta baita ere artistak adierazten eta garatzen dituen gatazkena ere. Aipatu dudan erakusketa horretan, José María Moreno Galván, orduko teorizatzaile garrantzitsuenetariko baten liburu bat ere topatu nuen. Galvánen eskutik oso gauza garrantzitsu bat deskubritu nuen: artea ez dela Inpresionismoan estankatu. Artea, bizitza bezala, garatu egiten da. Horretaz konturatu nintzenean, ikertzen hasi nintzen, nire obra planteatzen.

Ricardo Ugarte Branka izeneko obran lanean.

-Une historikoak izan du eraginik zure artean, baina zein neurritan eragin zaitu inguruneak?
Gerraostea ez zen batere alaia izan. Une jakin batean, nortasuna berreskuratu beharra zegoela ikusi zen leku askotan eta plastika ere irizpide unibertsal orokor batzuei jarraitzen ari zen. Katalanek eta euskaldunok zorte handia izan dugu mugatik hain gertu bizitzean; jende asko joaten zen Parisa eta handik eraberrituta itzultzen ziren. Horri esker, Espainian diktadura zegoen bitartean, mundu osotik isolatzen gintuen autarkia batean bizi ginen bitartean, beste herrialdeetako mugimendu artistikoak ezagutzeko aukera geneukan. Hirurogeiko urteetan, plastikaren eta literaturaren bidez, nortasun zeinu batzuk berreskuratzen hasi ginen. Oso garai interesgarria zen. Gure belaunaldiko intelektual eta artisten artean laguntasun eta kamaraderia giroa arnasten zen. Geroko belaunaldietan ez dut horrelakorik ikusi. Artista bakoitzak bere taldea zeukan.

-Besteak beste olerkia, collage-a eta pintura landu dituzu. Nola iritsi zinen eskulturara?
Alor desberdinak jorratzen nituen aldi berean, baina zenbaitetan alderdi batek besteek baino ospe handiagoa lortzen zuen. Enbor beretik adar asko ateratzen zaizkion zuhaitz bat bezala nintzen. Nire obra beti joan da garatzen. Eta hori bi unetan ikus daiteke bereziki: batetik "Estela"-n. 1970eko urtarrilean inauguratu zen. Donostiako Eskulturaren Nazioarteko Lehenengo Bienaleko lehen saria irabazi zuen, eta Donostiako Mendeurrenaren Plazan dago. Eta, bestetik, "Poesiaren branka"-n. 1999koa da, eta Nafarroako Unibertsitate Publikoaren Campusean dago, Iruñan. "Estela"-n nahiko forma konplexuak erabili nituen, baina gero garatzen eta sintetizatzen hasi nintzen. Hori oso ondo ikus daiteke Joan Brossa-ren omenez egin nuen "Poesiaren branka" obran.

Ricardo Ugarte bere tailerran lanean.

-Eta nolakoa izan da sintesirako bilakaera hori?
Prozesu natural bat izan da. Nire obra garatu ahala, sintetizatzen eta elementu gutxiago erabiltzen joan naiz. Nik uste dut hori sormenaren esparru guztietan gertatzen dela. Zaila dena sintesi horretara iristea da, ahalik eta hitz gutxien erabiltzea. Orain, hirurogeita hamarreko hamarkadako eskultura bati begiratzen diodanean, pieza bakar batean bi edo hiru eskultura egon daitezkeela konturatzen naiz. Perspektibarekin begiratuz gero, konturatzen naiz orain beste modu batera egingo nituzkeela gauzak. Baina hori bizitzan garatzen zoazen heinean ikusten duzu.

-Oraindik bilaketan jarraitzen duzu orduan...
Hain zuzen ere. Eta ez dago jakiterik bilaketa horrek zein norabide hartuko duen. Hori zoragarria da. Atzera begiratzen dudanean oso garbi ikusten dut guztia, eta garapen bat, sintesira eraman nauen prozesu bat egon dela ikusten dut. Garatu izan ez banintz, puntu edo egoera jakin batean gelditu izan banintz, manierismoan eroriko nintzateke. Logikoena garatzea da. Pertsonok alderdi guztietan garatzen gara, eta obra batean islatzen duguna ere aldatu egiten da.

-Ba al da besteak baino maiteagoa duzun artelanik?
Bai. Obra batzuek, arrazoi batengatik edo besteagatik, besteek baino esanahi handiagoa dute niretzat. Joan Brossa-ren omenez egin nuen "Poesiaren branka"-ri maitasun berezia diot. Nafarroako Unibertsitate Publikoko campuserako zerbait prestatzeko enkargua pasa zidatenerako hasia nintzen brankaren eskulturarekin. Kokalekua erakutsi zidatenean, aparta iruditu zitzaidan; berehala imajinatu nuen branka belarditik ateratzen. Niretzat, eskultura hori, lurretik sortzen eta ateratzen den landare bat bezala da, garoa bezala. Garoa eskumutur bat balitz bezala ateratzen da lurretik, lurra altxatu eta hazi egiten da, eta gero hostoak ateratzen ditu. Oso pozik nago obra horrekin, alde batetik artista eta lagun bezala asko miresten nuen pertsona bat omentzen dudalako, eta bestetik obra bera ona iruditzen zaidalako. Obra batzuk hasieratik erraz asko sortzen dira, eta beste batzuk, berriz, ataskatu egiten dira.

Ricardo Ugarte Pasai Donibanen bere eskultura baten aurrean "Popako Gaztelua".

-Nolakoa da eskultura bat sortzearen prozesua?
Lehendabizi, ingurua aztertu behar izaten da. Nik paisaiari argazki batzuk ateratzen dizkiot eskalak eta bolumenak kalkulatu ahal izateko, eta inguruaren eta ipiniko dudan obraren artean oreka lortzeko, bien artean komunikazio bat egoteko. Gero, testuinguru hori kontuan hartuz, eskulturari buruz pentsatzen hasten naiz. Obra batzuk trabatu egiten zaizkit, ez naute guztiz konbentzitzen. Niri zailagoa egiten zait prozesu kontzeptual hau jarraitzea, eskultura bera fisikoki egitea baino.

-Nolatan aukeratu zenuen altzairua zure eskulturetako material nagusi gisa?
1970. urteaz geroztik nabil altzairuarekin lanean, eta oso ondo moldatzen naiz. Urte horretan, "Modulu ugartiarra" delakoa lantzen hasi nintzen: alde batean ebaki bat duen kubo bat da, barrutik hutsa dagoena, eta horrek modulu batzuk komunikatzeko aukera ematen dit. Altzairua tolestu egin dezaket, plano batzuk egin ditzaket, eta lodiera gutxirekin espazio batzuk sor ditzaket, elkar ito gabe. Oso ondo moldatzen naiz material horrekin, eta oso ondo komunikatzen naiz bere bitartez.

Ricardo Ugarte "Popako Gaztelua"ren aurrean.

-Zer bilatzen du artistak bere obra egiterakoan? Non aurkitzen du plazerra, bere baitan ala berak egindakoa miresten duen ikuslearengan?
Nik nahi dudana nire burua asetzea da. Nire obra egiterakoan ez dut ikusleengan pentsatzen; bestela beste arte mota bat landuko nuke. Sorkuntzaren bidea, existentziaren bidea bezala, ez da sekula amaitzen. Obra batean, existentziari eta beste alderdi askori buruzko ikerketa estetikoa eta hausnarketa filosofikoa biltzen dira. Norberarekin jaiotzen den prozesu natural bat da. Nire ustez, pertsona bakoitzak kualitate batzuk dauzka. Nire kasuan, kualitate hori adierazpen plastikoa da, eta hori da landu dudana. Ziur nago plastikaren edo poesiaren bidez espresatzeko gai den jendea dagoela, gaitasun hori daukala jakin gabe.

-Honek guztiak begirale fina zarela adierazten du...
Gauza guztietatik ikasten da zerbait, beti. Artista beti egoten da begiratzen. Kanpora eta barrura begira hausnartzen du. Kanpoko errealitatea modu berezi batean ikusarazten dion ikuspegi edo perspektiba bat izaten du. Paisaia baten aurrean sei pintore jartzen baldin badituzu, sei koadro desberdin lortuko dituzu. Bakoitzak bere modura ikusten du errealitatea, bere ezagutzen arabera, eta hori adierazpen esparru pila bati aplika dakioke.  Bizitzan zehar biltzen dituen datuek aberastu egiten dute pertsona, eta errealitatea beste modu batean ikustera eramaten dute. Egunez egun ezagutzen ditugun gauza berriekin trebatzen joaten gara.

-Imajina al dezakezu Ricardo Ugarte eskultorea edo artista ez balitz?
Uste dut ezetz. Ez dakit zergatik naizen naizen bezalakoa, baina horrelakoa izan naiz beti.

-Zein proiektu dituzu eskuartean?
Alde batetik Madrilen izango den erakusketa bat prestatzen ari naiz, eta bestetik Guadalupe Gilmas, Zaragozako Unibertsitateko ikasle bat, nire obrari buruz prestatzen ari den doktore tesiarekin nabil. Poz handia ematen dit norbaitek nire obra oraindik bizirik nagoen bitartean aztertzea. Euskadin artista plastiko asko daude, baina nire ustez gure gobernuak ez daki potentziala behar bezala ustiatzen. Gure herria heriotzari lotuta dagoen arren, badugu txanponaren beste aldea ere, jende askok kulturan duen sormena. Kanpoko autoreek etorri behar izaten dute gure kultura aztertzera. Pena ematen dit Euskadin dagoen potentzial artistikoari etekinik ez ateratzeak.

ERAKUSKETA

---

Euskonews & Media 178.zbk (2002 / 9 / 6-13)