1) Xiberoko ekonomiaren aupatzeko, behar da, lehenik, ixtoriaren oharpen ttipi bat egin.

Xiberoa da laborantxatik bizi den probintzia bat eta hori beti danik hala izan da. 13 500 bizizale dira, 35 herri ttipetan. Bi herri nagusien artean antolatzen da Xiberoa, horiek dira Attarratze eta Maule. Jentea bere lurrari zinez lotua da bena behar izan du, beste mendigune hanitxetan bezala, alde egin herritik, gosez hil baino. Familia handiak ziren eta laborantxarako teknikak ez ziren orai bezala pikoan. Zonbait joan dira auzo herrietara, Lapurdira bezala edo hurrunago, Ameriketara, amets baten ondotik bezala!

Ixtoria neke hortan, duela 150 urte, gertakari ixila ikusi ahal izan zen Maulen. Hau zen, lehen oihal ehunmekanika (oihal fabrikatzeko mekanika) sartu zela Maulen, 1864 urtean. Eta gertakari horrek, zinez markatu du Xiberoko aurpegia azken mende hontan. Lehenik, Xiberoko 35 herriek, jentetze handia galdu badute epe hortan, Maulek, alreves, garatu da ! Industri bat sortu da mekanika eta teknika berri horrier esker. Oihala baliatzen zen espartiña egiteko eta Maulek uken du 2300 lan postu arte industria hortarik bizi zirenak.

Bena gauza aipagarriena da, garapen hori ez dela egin Xiberotar jendeekin, bena bai arrotzekentearekin!

Maulek ikusi du heltzen Italiano zonbait, gero Españako gerla zibila denboran, iheslari hanitx (asko), bereziki Aragoietik eta Nafarretik, eta 1950/1960 hamarkadetan, Portugesak izan dira. Eta nolaz Xiberotar laborari haurrek ez zuten industrian lan egin nahi, Xiberoa bi aldeetara joan da. Alde batetik Maule, bere lantegiekin eta imigrante populuarekin eta bestalde beste 34 herriak laborantxa ixtoria segituz. Horrek, Xiberoa 2 zatitan hautsi du eta egun ere ageri da horren ondorio: Maule ez da euskaldun, bena bai gehiago Españul, aldiz baserria errotik euskaldun egon delarik.

Ekonomiak bi bide horriek jarraiki ditu. Laborantxa emeki emeki ttipitzen da, hau, beste mendigune laborantxa (nekezaritza) bezala, eta Maulek bere espartingintzak galdu ditu. Ez da egun 200 lan postu beno haboro (geihago) baratzen industria hortan. Horrek ekarten du Xiberoaren hustea, gazteek herria uzten beidute.

Egun Xiberoa 3 "zankoetan" (anketan) bizi da: Industria, Laborantxa eta Zerbitzuak. "Zanko" bakotxak 1000 bat lan postuekin.

Industriak ez balinbaditu 200 lan postu baizik espartiñatik bizi direnak orain, diberzifikazio bat ezagutu du eta kasik 1000 lan postu, ofizio berrietan, bizi dira. Izan dadin mekanikan, plaztikoetan, edo leheneko industriaren aldamenekin. Kaotxo edo oihal egiten zuten batzuk, sartu baidira automobil edo beste merkatu berrietan.

Monoindustria desagertzean, lan postuak galdu dira, bena egun industria bada beti Xiberoan, diberzifikatua da eta etorkizuna begi onez so egiten du.

Laborantxak ere bere egituraketa egiten du. Gehiena bizi da ardi hazkuntzatik Xiberoko laboraria. Sor markaren itzulian, axuriak (arkumeak) hobeki saltzen dira, eta ardi ezneak ere salmenta ona badu Ossau Iraty sor markaren bidez. Laborariak bilduak dira kooperatiba desberdin batzuetan eta, Xiberoan da gehienik gazte plantatzen laborantxan, Frantziari konparatuz. Elkar lan horrek uztak (fruituak) ekarten ditu eta laborari gazteak ez dira berak (bakarrik) beren etxaltetan bena bai elgarrekin lanean ari. Elgarretatze horrek beren arteko gogoetak ere bai bazkatzen ditu, beren etorkizunaren asmatzeko.

Azken "zankoa" zerbitzuena da. Alde hortarik, usu (askotan) entzuten da ondo ekipatua dela Xiberoa. Erakaskuntzan, 5 lizeo baditu. Zerbitzu publikoak ere hor azkar dira. Bena zerbitzuak zinez lotuak dira aktibitate ekonomikoari eta beste 2 zankoetan agertzen ahal diren kezkak, kaltegarriak dirateke zerbitzuentako.

Azken oharra, behar bada Xiberoaren aurpegi xuxena eman, da euskal kulturaren egoera. Luzaz izan da Xiberoa, herri euskalduna, jentek, euskaraz mintzazen baiziren. Egun ere, maskaradak eta pastoralak bizi dira. Bena ohartu behar da, hizkuntza galtzen ari dela azkar, eta gero eta gutiago euskaradun badela. Gure erroak ari dira galtzen eta ondotik kultura ere itzaliko da.

2) Eta bihar?

Pentsatzen dugu Xiberoak geroa baduela, eta ez dugu lotsa izan behar. Egia da, herria ahuldu dela azken urte hauetan, bena purga hori egin beharra zen, eta zonbaitek diote, goizago desagertu bazen espartingintza, edo epe laburrago batean, ez zela holako itsesik izango.

Nola den, Xiberoak, bere hautetsiak, bere ekonomia kargudunak, bere elkarteeak, denak, plantatu eta abiatu dute "600 lan postu / 10 urte" deitutako plangintza.

Plangintza honen helburu bakarra da hebentik hamar urtetara, egun den jente kopuruaren atxikitzea Xiberoan. Erran nahi du, egun jente galtzetan balinbagira, 10 urteren buruan irabaztetan izanen girela.

Eta hori, ekonomiaren bidez. 600 lan postu horietatik, 400 sortu nahi dira industrian eta 200 bat zerbizuetan eta ofizio berrietan.

Aski xeheki estudioak egin dira eta 2002 urte hau da plangintza horren hasiera. Xiberoko herri alkargoak (Xiberoko 35 herriek egarretaratu dira egiture batetan duela 2 urte) du plangintza hori eramaiten.

Gure laguntzeko, Frantses gobernuak eta Akitaniak laguntza ekarriko dute. Beren laguntza hori,diruz da. Fondo batetan 1.500.000 Euro ezarri dute, lantegieri diru prestatzeko.

Beste sail bat izanen da formakuntzan eta etxe bizitzeer buruz.

Azkenik, SODIE deitzen den enpresa (Komerzial kanbara iduriko egitura bat da) ariko da lantegien sustatzen, egitasmo berrien plantatzen eta lantegi berrien eraikitzen. SODIE horrek badu adar Frantzia guzian, eta harren erranez, kanpotik etor daiteke bat edo beste enpresa edo enpresalari berri.

Bena, zonbait gira pentsatzeko Xiberoko aterabidea, Hego aldetik, ere bai, jin daitela. Eta hortan aritzeko, harreman lortzeko, ez da jenteen lana baizik, enpresa buruen nahia. Ez dute politikoek lagunduko bide hortan.

Xiberoko ekonomiak badu zer ikusia hego aldearekin eta urrats zonbait abiatu dira bide hortan. Ber kultura eta mintzajea ukenez, nolaz ez anaitarzun hori ekonomian bidera?

Dirua bat da, beharrezkoa da, bena ez du indar ekonomikoa egiten. Lehenik, gizonek eta emaztek dute egiten, haiek dute altxatzen herri bat. Eta Xiberoak nahi ditu hego adearekilanko lotura horiek azkartu eta barnatu.

Joko hortan, beti bezala Frantzian, ezin dira erabaki egokiak hartzen ahal hizkuntzaren sustatzeko. Herri baten ekonomia oso lotua da bere nortasunari. Nola egin? Hizkuntzari buruz agertu nahi ditugun erabaki guziak, ebakiak dira. Frantziak beti gogor atxikitzen du. Artean, Xiberoko bi Ikastolak oso nekez bizi dira eta jendeak euskara uzten du, beidaki, mementoan, ezin dela baliatu eguneroko bizian. Honek itzala ekarten du gure plangintzari.

Urhentzeko (bukatzeko), Xiberotarrek beren herrian sineste badute, nola ez! Bena Euskal Herriko anaie ttipiena izanez, badu bere anaie geihienen behar gorria. Orduan, irakurle maitea, zerbait ideia edo irritzi balinbaduzu Xiberoaren garapeneko, gogo onez entzungo zaitugu.