Zigarrotxoak dira Espainian eta Euskal Komunitatea Autonomoan tabako mota zabalenak. Tabako keak ia 4000 kimikagai ditu, bai toxikoak eta bai minbizia sorterazteko gai direnak: horietatik garrantzitsuenak karbono-monoxidoa, nitrogeno-oxidoa, amoniakoa, hidrogeno-zianuroa eta akroleinak dira. Zigarrotxoa erretzen danean kea korrente bi desberdin ematen dira: bata printzipala eta bestea albokoa. Korrente printzipala (45%), erretzaileak arnasten duena, kono gori eta zigarrotik zehar fitararteko ke-bidean dauden alde beroetatik dator. Alboko korrentea (55%) astiro-astiro erretzen dan tabakotik jaso eta airearekin nahasten da, baina ikerketetan ikusi da alboko korrente honek, korrente printzipalak baino osakin kartzinogenetiko eta karbono monoxido gehiago dauzkala.

Nikotina da, tabako menpekotasuna sortarazten duen kimikagaia . Zuzenki ez du kalterik ematen ez bronkioetan ez biriketan, baina erretzen jarraitzea egiten gaituen sustantzia da. Nikotinak bakarrik bederatzi segundu behar ditu kearekin arnastu, garunera heldu eta bere ekintza emateko, horrek ematen dio menpetasuna sortzeko izugarrizko indarra.

Birika eta bronkioetako kaltea nola ematen dan oso konplexua da, horietako mekanismo batzuk oraindik ez dira guztiz ezagutzen. Tabakoaren keak bai mekanismo fisiko eta bai mekanismo kimiko baten bidez sortzen du biriketako zauria. Bronkioetako mukosako lehenengo kaltea fisikoa da: babesazaleko zauria, eta mukosako zelulen aldaketak sortuz. Horren ondorioz, gero birika eta bronkioetan, zelula handigarri batzuk aktibatzen dira zauria mantentzen laguntzen dutenak. Gainera tabakoak zuzenki, birikako estruktura zauritzeko gai diren sustantzi oxidagarri batzuk ematen ditu. Tabakoaren errekuntzak aerosol bat ematen du, barnean 0,45 diametrozko mikrotanta dituenak, nikotina, alkitrana, oxidagarri eta beste osakin batzuekin konposaturik. Mikrotanta hauen neurriak errestatzen du partikula hauek beheko arnas bide zentraletan eta inguruetan jartzea, kaltea emanez.

Minbizia alde batean utziz, tabako azturari zuzenki lotuta dauden arnas bideko eritasunak hauek dira: enfisema, bronkitis kronikoa (biriketako butxaketazko gaixotasun kronikoa), arnas bide txikien gaixotasuna eta birikako gaixotasun interstizialari loturik dagoen bronkiolitisa. Bigarren tokian utzi ditzakegu tabakoak gaiztotu edo larriagotu egiten dituen arnaz bideko eritasunak: asma, arnas aparatuko infekzioak, berezko pneumotoraxa, X histiozitosisa, birikako odol jarioa, birikako fibrosi interstiziala eta beste birikako gaixotasun urriagoak. Apurka, apurka hurrengo lerroaldeetan azalduko ditugu horietako eritasun maizenak.

Biriketako butxaketazko gaixotasun kronikoa (BBGK): gaixotasun hau arnas bideko eritasun desberdinak osotzen duta, baina guztiak fluxu aeroaren obstrukzio kroniko bat eta eboluzio progresiboa dutenak. Oso eritasun naharoa da biztaleen artean (helduetan, %5-10 bitarteko prebalentzi duena). Definizio honen barruan sartzen dira bronkitis kronikoa, enfisema eta bronkiektasiak. Lehenengo gaixotasun bi hauek, %90 tabakoarekin zuzenki erlazionaturik daude eta askotan erretzaileen biriketan min biak ikus dezakeguz batera. Sintoma printzipalak estula, gorro darioa eta arnas estua dira.

Hogeita bost urtetik aurrera birikako kapazitatea berez murrizten joaten da, batez ere lehenengo segunduko fluxu espiratorioa deritzoguna (BFE1a): urtero 25 ml inguru galtzen ditugu. Pertsona arrunta baten BFE1a 3000 ml koa da, baina zifra hau luzera, adina eta sexuarekin aldatu egin daiteke. Erretzaileen artean murrizketa hau handiagoa izaten da: 30-100 ml urtero, eta urritasun honek azkenerako sintomak dakartza, batez ere arnas estua, lehenengo aktibitate handiekin eta gero apurka apurka edozein ekintzetan edo atsedenean.

Zenbat eta zigarro gehiago erre, zenbat eta kea sakonago arnastu, BFE1a arinago gutxitzen da.

Tabakoa ustearen mozkinak berehala eta epe luzean ikus daitezke. Tabakoaren keak ematen dituen sintomak: eztula eta gorro darioa, zigarroa laga eta denbora gutxian hobetzen dira. Erretzaileak biriketako butxadura kronikoaren gaixotasuna duenean, bere biriketako kapazitatea ez da gehienetan normaltzen. Hori bai, handik eta aurrera urtero urritzen dan BFE1a gutxitu eginen da.

Asma, bronkioetako eritasun inflamatorio kronikoa da, zergati desberdinak eragina eta horietako bat, alergia izan daiteke. Eztula, eztarriko hazkura, bularreko estutasuna, txistuak eta arnas estua dira bakarka edo batera ikus ditzakegun sintomak. Tabakoaren keak alergiagaien sentiberatasuna errazten du, asmaren garapena gaiztotzen du, bai hilkortasuna, bai morbilitatea gehitzen, eta azkenez tratamenduaren eraginkortasuna gutxitu egiten du. Haurtzaroan erretzaile pasiboa izateak, asma izateko arriskua bikoiztu egiten du eta asmaren kontrola ere gaiztotzen du.

Arnas aparatuko infekzioak: Erretzaileek arnas bideko infekzioak edukitzeko erraztasuna daukate eta hilkortasun handiagoa gripe eta neumoniatan, inoiz erre ez dutenekin konparatuz.

Zergati desezagun bategatik, bat batean airea pleurara pasatzearideritzogu berezko pneumotoraxa. Eritasun hau pertsona gazteetan, biotipo eta seinale kliniko berezi batzuk dituztenekin ikus daiteke: gehienetan 20 – 30 urte bitarteko gizonezkoak, itxura astenikoa eta erretzaileak dira. Tabakoak, berezko pneumotoraxa izateko arriskua gizonezkoetan 22 bider gehitzen du eta 9 bider emakumezkoetan.

Honetaz gain, erretzaileek, kirurgia ondoren arnas aparatuko konplikazio gehiago izateko arriskua daukate, batez ere bularreko, bihotzeko eta goiko sabelaldeko prozedura kirurgikoetan, lo eragozpenak, zurrunka eta apnea, sarriagoak dira ere.

Beste alde batetik tabakomenpekotasun pasiboaren zeregina bronkio eta biriketan, jo behar dugu artikulu honetan. Helduen artean, tabako kearen menpe eta erretzen ez duten pertsonek arnas bideko sintoma gehiago dituzte: eztula, gorro jarioa, arnas estua, urtean zehar lanegun gehiago galdu beharra arnas bideko gaixotasunengatik. Ondorio hauek ugariagoak dira, zenbat eta ordu gehiago eta urte gehiago tabakoaren menpekotasunean egon. Horrexegatik lantokiak dira puntu arriskutsuenetarikoenak. Azkenik tabakomenpekotasun pasiboa, BBGK jasateko eta asma duenek larriagoa izateko arriskuarekin erlazionatu egin da ere.

Haurdunaldian, emakume erretzaileak eta bere umekaiak ia nikotina neurri berdina daukate odolean. Honek, haurrarentzat ondorio larriak ekar ditzake jaio eta gero: birikako kapazitate urritua, arnas bideko butxaketa eta bronkietako hiperaktibitea. Umekaietan arnas bideko zauria, biziaren momentu garrantzitsuenean ematen da: birikak eratzen direnean. Oraindik alterazio funtzional honek haurrengan zenbat denbora iraun dezakeen ez dakigu, gehienetan haur hauek jaio eta gero erretzaile pasiboak izaten jarraitzen baitute.

Tabakomenpekotasun pasibora haurra jaio eta gero hasten denean, maizagoak dira arnas bideetako infekzioak. Horrez gainera , birikako kapazitate urritua, bronkioetako hiperaktibitatea eta asma sarriagoa eta larriagoa izan daiteke. Azkenez, aipatu behar da, edozkitzaileen bat bateko heriotz sindromea, sarriagoa dela emakume erretzaileen haurren artean.