Konstituzioan oinarritutako kontzeptu desberdin asko eman izan dira ondasun juridikoari buruz, eta argi dago lurraldearen antolaketa kontzeptu horretan sartuta dagoela, gizakion bizitza hirigintzako erasoen aurrean lurzoruaren jabetza babestearekin lotuta baitago. Ingurugiroan berebiziko garrantzia daukan baliabide naturala izanik, ez dirudi Zuzenbide Penalak lurzorua babestu beharrak eztabaidarik eragiten duenik; izan ere, erabilera arrazionala eman behar zaio, garapen sozio-ekonomikoaren beharrei erantzun behar die, eta gizakion bizitzaren kalitatean zuzenean eragiten duten tasunak gorde. Elementu guztiz beharrezkoa da gaur egungo gizarte sistema konplexuak aurrera egin dezan, eta gizarteak garatu beharreko habitataren kalitateari lotuta dago, behar existentzial garrantzitsuak ase ditzan.

Hain formalizatuak ez diren beste instantzia batzuk ez dira beren babesa behar bezala emateko gai izan. Lurraldearen antolaketa babestea aurreikusten zuen 1980ko Kode Penalaren proiektuko Zioen Adierazpenak erabat beharrezkotzat jotzen zuen lurraldearen antolaketa penalki babestea; izan ere, Zuzenbide Administratiboa eskasa suertatu zen hiri nahiz paisaietan kalte itzelak sortu zituen espekulazioa geldiarazteko, eta berrogeita hamar nahiz hirurogeiko hamarkadetan izandako hazkunde demografikoari erantzuteko. Ingurugiroaren babesa 347 bis artikulu laidetsiaren bidez sartu zen 1983an 1973ko Kodean, baina "lurraldearen antolaketaren aurkako" delituak ez ziren 1995eko Kode Penala indarrean sartu arte finkatu.

Beste kontu bat da arlo penalak nola esku hartu behar duen, eta egokia den ala ez babes hori merezi duena kaltetu edo arriskuan jartzen duten jokabideak aurreikusteko.

Lurraldearen antolaketaren babes penala aurrean duela, legegileak ezin du ahaztu bere esku-hartzeak batik bat Zuzenbide Administratiboaren esku dagoen eremu bati eragingo dionik. Sektore horretako interesak ponderatuz zehaztu beharko ditu lurzoru motak, erabilera motak, eta abar, eta neurri edo zehapenak aurreikusiko lurraldearen babesaren eta interes sozioekonomiko edo enpresarial batzuren babesaren arteko liskarren kasurako eta ez legezko jokabideentzat. Autore askok jada adierazi duten bezala, arrisku handia dago Zuzenbide Penala lurraldearen antolaketan, hain araututa dagoen arloa izanik, legedi administratiboa indartzeko besterik ez erabiltzeko, ez betetze kasurik larrienak zigortuz.

Ez baita hori Zuzenbide Penalaren egitekoa. Funtzio hori emango balitzaio, sinbolismo kutsu bat aitortu arren, tipo penalak desobedientziak bilakatuko lirateke, eta babestu beharreko ondasun juridikoei kalte egin izanagatik eratorritako eduki materialik gabe utziko. Eta hori guztiz bateraezina izango litzateke Zuzenbide Penalari buruz zabalduta dagoen ikuspegiarekin, hots, zatikatua eta subsidiarioa den araudia, Estatuak eskain dezakeen babesik formalizatuen eta indartsuenaren beharrean dauden ondasun juridikoak babesteko xedea daukana.

Argi dago araudi penala administratiboarekin lotu beharra dagoela, "ordenamendu juridikoaren batasun printzipioa"-ri jarraiki ez bailuke inolako zentzurik izango arlo juridiko batean debekatutako jokabideak beste batean onartuta egotea. Beraz, Zuzenbide Penala nolabait araudi administratiboaren menpe egotea egokia eta ekidinezina dela esan daiteke, urrapen penaleko elementuak araudi administratiboaren aurka joateak izan behar baitu.

Elementu hori beharrezkoa bai, baina ez da hala eta guztiz ere nahikoa izango. Izan ere, urrapen penalaren muina ez betetze administratibo horrek osatuko balu, Zuzenbide Administratiboaren aurkako ez legezko jokaerak zehatu baizik ez litzateke egingo, eta, uneotan alderdi honetan gehiago sakonduko ez dugun arren, esan beharra dago hori ez dagokiola Zuzenbide Penalari. Urrapen horri, gainera, Zuzenbide Penalak babestu egin behar duen ondasun batentzako arrisku zehatz bat gehitu behar zaio, edo hipotetikoa behinik behin, edota kalte garrantzitsu bat, erasorik larrienen aurrean ahalik eta gutxien esku hartu behar izatearen ikuspegitik.

Horixe egin da giroaren babesaren kasuan. Kode Penaleko 325. artikuluak zehapena aurreikusi du "(...) ingurugiroa babesteko Legeak edo xedapen orokorrak urratuz sistema naturalen orekari kalte larria eragin diezaieketen isurketak eragin edo zuzenean nahiz zeharka egin dituenarentzat (...)". Kalte larria sortzearen aukera hau da Zuzenbide Penalak, ingurugiroaren babesaren arloan, ultima ratio printzipioak errespetatu dituela adierazten duena: ahalik eta gutxien esku hartzea, esku-hartze hori subsidiario eta banatua izatea, eta araudi administratiboak beste helburu batzuekin aurreikusten duenaren osagarria izatea. Hain zuzen ere horretxek aitortzen dio zilegitasuna gainerako kontrol mota sozialek huts egiten dutenerako aurreikusita dagoen esku-hartze penalari, eta, edozein kasutan, gizakia modu egokian gara dadin ezinbestekoak diren interesak larriki kaltetzen dituzten erasoei dagokiena.

Lurraldearen antolaketaren babesaren kasuan, zehatu beharrekoak ez luke Kode Penaleko 319. artikuluak bere 1. eta 2. ataletan finkatutakora bakarrik mugatu beharko, hots, "(...) eraikinak baimenik gabe egin izatea bideetan, berdeguneetan, jabari publikoko ondasunetan edo Administrazioak balore paisajistiko, ekologiko, artistiko, historiko edo kulturala aitortu dien zoruetan", edo "(...) zoru hiritarrezinean baimenik eman ezin dakiokeen eraikina egitea". Finkatu beharreko formula berriek, lurraldearen antolaketaren funtsezko elementuak hartu beharko lituzkete kontuan: paisaia hiritarrari sortutako kalte konponezina, espazio komunak behin-behingoz nahiz behin betiko kendu izana, dagoeneko indize demografiko handia duten guneetan populazioaren dentsitatea gehiegi igotzea, eta abar. Administrazioak planifikatu besterik ez du egin nahi, baina Zuzenbide Penalak bizitzaren nahiz habitataren kalitatearekin ere uztartu nahi du.

Besterik ezean, modu teleologiko batean interpretatu beharko lirateke arau murriztaileak, urrapen formal soilez ari ez gaitezen; horrela baizik ezingo da bermatu lurraldearen antolaketaren balio materiala izango dela babestutako ondasun juridikoa, interes orokorrei erantzuten dien zoruaren erabilera arrazionalean zifratua, eta ez araudi administratiboa. Bestela, hirigintzaren alderdi bat indartu besterik ez luke egingo Kode Penalak, eta ez alderdirik garrantzitsuena gainera (legaltasuna, alegia); bestetik, egozketa penalen maila emango litzaieke inolako kalte materialik sortzen ez duten desobedientziak.

Beraz, aipatutako tipoetan aurreikusitako jokaerek ez daukate Zuzenbide Penalaren esku-hartzea justifikatzeko adina edukin minimorik, baldin eta ez baldin bada tipizitatea kasu batzuetara murrizten duen interpretazioa egiten, alegia, ekintza isolatu batek gizakien ingurugiroko elementu den zoruaren jabetza eta konfigurazioarentzat arrisku handia sortzen duen kasuetara, hain zuzen ere. Ingurugiroaren aurkako delituetarako aurreikusten diren irizpideen parekoetan oinarrituz, zoruaren esplotazio irrazionaleko delitu gisa aurreikusitean bakarrik izango dira lurraldearen antolaketari buruzko tipo penalak beharrezko eta legezkoak babes penalaren printzipio gidarien arabera.

Oinarrizko bibliografia: - Acale Sánchez, Delitos urbanísticos, Bartzelona: Cedecs, 1997. - De la Mata Barranco (ed.), Delitos contra el urbanismo y la ordenación del territorio, Oñati: IVAP, 1998. - Garcías Planas, El delito urbanístico, Valentzia: Tirant lo blanch, 1997. - Silva Sánchez, Delitos contra el medio ambiente, Valentzia: Tirant lo blanch, 1999. - Terradillos Basoco, Sanción penal y sanción administrativa en materia de ordenación del territorio, Sevilla, 1998.