Antton Valverde, poeta handien olerkiei musika jartzeagatik egin zen ezagun 70. hamarkadan. Diktaduraren azken urteetan eta transizioan, Xabier Leterekin bikote historikoa osatu zuen. Egun, 56 urteko donostiar hau agertokian oso gutxitan ikusten dugun arren, musikaren harra du bere barnean. Horren adierazle, Eusko Ikaskuntzaren ekimenez koordinatzen ari den kantutegia. Bere pianoaren estalkia beti dago zabalik, bada ezpada ere. Anttonek musika klasikoa gogoko du. Edonola ere, bere etxean, beste tankeretako musikarien lanak ere ikus daitezke: Lau Behi, Lou Reed, Ella Fitzgerald, James Brown... Musikagintzaz solastu gara Antonio Valverde margolaria zenaren semearekin.

-Behin entzun nion poeta bati, hitzak sendatu egiten duela. Abesteak, pianoa jotzeak sendatu egiten al dute?
Bai, baretu eta sendatu egiten dute. Gainera, gauzak norberari gustatzen zaizkion moduan eginez gero, norbera bere buruarekin konforme geratzen da

-Zer sendatzen dizu musikak?
Gauza asko. Esaterako, izpiritua. Nire ustez, musikak zentzu zabal batean bizitzen laguntzen du. Kontua da, norberak bere buruarekin bat egin behar duela. Bat bere buruarekin konforme badago, edo helburu hori lortzeko bidea landuz gero, indarra izango du nahi dituen beste gauza batzuk egiteko, edo ulertzeko, edo dastatzeko edo gozatzeko. Zentzu horretan, musika sendagarria eta lasaigarria da.

-Zer sendatu edo lasaitzeko asmoz hasi zinen musikagintzan?
Kantatzen arrazoi politiko eta kulturalengatik hasi nintzen. Gogoratu beharra dago, Euskal Herrian diktadura garaian bizi genuen giroa. Urte haietan, edozein kultur jarduera debekatuta zegoen. Horren aurka zerbait egin behar zela ikusirik, kantatzen hasi nintzen. Nik ez dut inoiz politikarako inolako zaletasunik izan, baina behintzat kantugintzan zerbait eginez, konformeago, gusturago sentitzen nintzen nire buruarekin. Horrelaxe hasi nintzen abesten.

-Laster, 30 urte beteko dituzu musikagintzan. Arrakasta lortu arren, uko egin diozu beti profesional moduan azaltzeari. Zer dela eta?
Kantatzen hasi baino lehen, birraitonak abian jarritako inprentan lan egiten nuen. Hori zen eta da oraindik, nire ogibidea. Inprentakoa izan da beti nire lanbidea, denbora gehiago eman baitut bertan kantatzen baino.

-Zuen musika herrikoia, modernoa eta kultoa zela esaten zenuten...
Gure musika herrikoia zen, izan ere, nahiz eta guk sortua izan, askotan, herri kutsua zeukan. Denok ibili ginen kantuen bila eta kantu zaharrak ikasiz. Horrek guztiak ematen zion gure musikari kutsu herrikoia. Modernoa ere bazen, garaiko behintzat. Eta kultoa, Euskal Herriko poeta handi batzuen olerkiak hartu eta musikatu baikenituen: Lizardi, Lauaxeta, Lete. Baita hainbat bertsolariren kopla zaharrak ere: Xenpelar, Txirrita, Bilintx, Otaño, Peio Errota eta abar. Gure asmoa entzulegoaren artean horiek ezagutaraztea zen.

-Letek eta biok plazaratutako diskoetako batzuk Herri Gogoa, 60. hamarkadaren bukaeran jaio zen argitaletxearekin plazaratu zenuten. Nolakoa zen, urte haietan, musika industriaren egoera?
Ni orduko musikariak, Lete, Laboa, Lertxundi, Iriondo eta horiek guztiak baino pixka bat beranduago hasi nintzen musikagintzan. Orduan, ez zegoen inolako musika industriarik. Herri Gogoa sortu aurretik, egiten ziren gauzak erdi klandestinoak ziren. Iparraldean, bazegoen, argitaletxe bat Goiztiri izenekoa. Goiztirin sortutako diskoak hona ekartzen zituzten, ezkutuan.

-Nola konpontzen zineten orduan diskoak grabatzeko?
Nire lehendabiziko diskoa grabatzeko Kataluniatik Edicsa disketxeko teknikari bat etorri zen, tresna guztiekin: amplifikadoreak, mikrofonoak eta abar. Gauza horiekin guztiekin, Urnietako Salesianoen ikastetxean diskoa grabatu genuen. Bertan , aurrerago, iraupen laburreko hainbat eta hainbat disko txiki grabatu genituen. Noski, grabatzeko baldintzak ez ziren onenak, beraz, emaitzak ere halamodukoak ziren: artesanalak eta medio gutxirekin egindakoak. Diskoak ateratzen ziren moduan argitaratzen ziren. Franko hil ondoren, gauzak normaldu eta baretzen hasi ziren heinean, grabatzeko estudioak, disketxeak eta abarrak sortzen hasi ziren. Pixkanaka, musika industria egituratzen hasi zen.

-Moduak modu, zuen diskoek arrakasta izugarria izan zuten entzulegoarengan...
Bai, disko horiek kalitatearen aldetik, definizioaren aldetik, ez daukate zer ikusirik gaurkoekin. Hala ere, garai haietarako, gure diskoak oso eragingarriak ziren. Jendeak zeuden moduan onartzen zituen, batez ere, ordura arte horrelakorik egin ez zelako.

-1971ean, Bizkaiko gobernadore zibilak Lete eta zuen bion kontzertuak debekatu zituen. Ez ziren garai batere samurrak, ezta?
Ez. Garai horietan kultur munduan ibili ginen guztiok, zentsurarekin arazoak izan genituen. Franco hil ostean, gauzak pixka bat lasaitu egin ziren. Gogoan dut, zentsura Algortan egindako kontzertu baten ondoren etorri zela. Kontzertu horretan Txirritaren bertso batzuk abestu nituen, foruak kendu zituztenei dedikatutakoak, hain zuzen ere. Antza denez, bertsoak ez ziren hango gobernadorearen gustukoak izan, eta beraz, hortik aurrera, gure kontzertuak debekatu zituzten Bizkaian. Horrela izan zen hainbat urtetan.

-Debekuak, zentsura...horiek guztiek ez al zuten alderantzizko efektua lortu, hau da, jendea zuekin identifikatzea?
Bai, horrelaxe gertatu zen. Gero eta jende gehiagok egiten zuen bat gurekin. Jendeak diskoak erosten zituen eta kontzertuetara joan. Entzulegoaren aldetik, arrakasta izugarria lortu genuen, baina gure emankizunak ia mitin politikoak bihurtu ziren. Beraz, gauzak nahastu egin ziren. Alde batetik, nahi genuen giroa lortu genuen. Bestetik, ordea, oso zaila zen gauzak nahi bezala egitea. Giroa asko nahasi zen, eta hargatik, denboraldi batez uztea erabaki genuen. Denbora dezente egon ginen abestu gabe.

-Franco hil ondoren, egoera aldatzen hasi zen. Haize berriekin talde apurtzaile hainbat sortu ziren: Jotakie, Itoitz, Sakre, Zarama eta aurrerago rock erradikala. Kantautoreek nola hartu zenituzten joera berriak?
Ordurako guk oso gutxi abesten genuen. Gure belaunaldiko musikarien gainbehera gertatzen ari zen. Gureak bezalako gero eta jaialdi gutxiago antolatzen ziren. Gainera, "rockeroak" eta, modan jarri ziren. Gurea bazegoen oraindik, baina indar gutxirekin. Musikari belaunaldi berria indartsu sartu zen garaiko musikagintzan. Nik, begi onez ikusten nuen ematen ari zen aldaketa.

-Aipatu taldeek osatu zuten, poeta gazteen hurrengo belaunaldia. "Rockeroak" eta apurtzaileak, baina finean, poetak...
Bai, poetak eta baita euskal giro sortzaileak ere. Beste modu batean, baina horiek guztiek guk antzeko irrikak eta nahiak zituzten. Horiek, zalantzarik gabe, gure ondorenekoak izan ziren. Estiloa eguneratu egin zuten, eta berrikuntza guztiekin plazetara eraman.

-Hortik aurrera abiatutako mugimenduarekin euskal kantagintzak profesionaltasunerako bidea hartu zuen. Nolakoa izan zen bilakaera?
1970tik 1980ra bitartean, euskal kantugintzan profesionaltasun gutxiegi egon zen. Egia esateko, kantagintzan profesional gutxi zegoelako, Benito Lertxundi eta beste zenbait, baina askorik ez. Gero gauzak hobetuz joan ziren. Momentu batean, hortik bizitzea, posible bihurtu zen. Orduan, bai, batzuek behintzat, bere lana profesionaltasunera bultzatu zuten eta horretan sartu ziren. Bestalde, disketxeek, azpiegiturak sortu, eta hobetuz joan ziren: grabatzeko estudioak, banaketa etxeak eta abar. Aldi berean, profesionalak ere hazten joan ziren musika eskoletan eta. Horrek ere, asko lagundu zuen kantari eta musikarien lana profesionalizatzen. Horri guztiari esker, egun euskal kantagintzak bizi duen egoerara iritsi gara. Bidea, ordea, ez da hor amaitzen, eta nire ustez, oraindik gauzek hobera egingo dute. Nire ustez, fenomeno bat gertatu da hemen. EITB hortxe dago, eta telebistako saioak egiteko musikariak behar dira, musikari profesionalak, hain zuzen ere. Eta ez bakarrik musikariak, baizik eta teknikariak eta lanbidearekin zerikusi duten bestelako profesionalak ere.

-Bidea ez dela oraindik amaitu eta gauzek hobera egingo dutela diozu. Zer behar du kantugintzak aurrera egiteko?
Merkatua indartu behar dugu. Gure merkatua txikiegia da horretaz bizi ahal izateko. Gutxi batzuek, Oskorrik eta Benito Lertxundi, esaterako, beren produktuak saldu eta musikagintza beren ogibidea bihurtu dute. Haatik, oso gutxi dira. Herri hau oso txikia da, merkatu txikia dugu, eta beraz, zaila da musikatik bizitzea. Horrek ez du konponbide erreza. Kanpoan saltzea askoren nahia da, baina oso gutxik lortu dute. Gehienak, ordea, hemen gabiltza. Kontua da, euskarak erabat mugatzen duela atzerrian. Gutxi batzuk dira hori gainditzeko gauza direnak.

-Zein izan liteke mugatze horrekin bukatzeko bidea, gazteleraz abestea akaso?
Niretzat ez. Agian, beste batek bere musika sustatu nahi izanez gero, gazteleraz egingo du. Nire kasuan ez. Ez nuke inolaz erdaraz abestuko. Zein izan daitekeen konponbidea? Nire ustez, gauzak oso ondo egiten baditugu hori eta beste oztopo gehiago gainditu, eta gure ekoizpenak kanpoan salduko ditugu. Beraz, gauzak oso ondo egin behar direlakoan nago.

-Emankizun gutxi egiten badituzu ere, kantagintzari lotuta jarraitzen duzu. Eusko Ikaskuntzaren Kantutegia duzu esku artean. Zertan datza egitasmo hori?
Euskal Kantutegiak irakasteko tresna izan nahi du. Kontua da hainbat kantutegi egin direla, materiala badagoela, baina ez ondo sailkatuta. Gainera, nire ustez, hori guztia euskarri moderno batean eman behar da ezagutzera. Orain bi urte hasi ginen lanean eta hemendik bi urtetara bukatzea espero dugu.

-Hainbat aldetik erreparatuko diozue kantutegiari: etnografiaren aldetik, folklore mailan, literatura mailan. Nola antolatu duzue lana?
Lanean hasteko eginda dauden hainbat egilek osatutako kantutegitara jo dugu: Azkue, Aita Donostia, Lamazo, Iztueta, Iriart, Lekuona...Eresbileko kideekin elkarlanean jarduten dugu. Esan daiteke, kantutegia ez dela kantutegia hutsa, askoz ere gehiago da. Esaterako, literaturari dagokionean, kantuen bidez, tokian tokiko ortografia, esamoldeak eta toponimia aztertu daitezke. Etnografiari dagokionean, berriz, hitzek garaiko ohituren berri ematen dute. Musikalki ere, zein berezitasun aurki daitezkeen aztertuko dugu. Francisco Escuderok ikerketa bat egin zuen eta horren arabera, euskal musikak hainbat berezko ezaugarri ditu. Hori guztia ere, aztertzen ari gara. Hainbat sail osatu dugu guztia behar bezala irten dadin. Musika sailean, Jon Bagues, Iñigo Salaberria eta ni neu gaude. Literatura sailean, berriz, Patri Urkizu dugu eta etnografian, Antxon Agirre Sorondo. Informazio guztia fitxetan sartuko dugu. Aurrerago jasotako informazio guztiarekin CD bat osatzeko asmoa dugu. Hori hainbat urtetan behin, eguneratu egingo dugu. Kantutegiak lan tresna bat izan nahi du, eta horrexegatik ondo prestatu behar dugu.

-Zein irizpide dituzue kantak aukeratzeko orduan? Nondik nora eramango gaitu kantutegiak?
Dauden musikari guztiak bildu nahi ditugu. Oker ez banago, ezagutzen den kantu zaharrena XVII. mendekoa da. Hortik aurrera, sortu ziren egile guztien kantak bildu nahi ditugu, gaur arte. Noski, gure belaunaldikoak ere, hortxe izango dira. Oraindik ez dakigu seguru bertsolariak sartuko ditugun ala ez.

-Hasi da Durangoko Azoka. 1976an, Letek eta zuek, Txirritaren bertsoen diskoa kaleratu zenuten. Aurten, Joseba Tapiak eta Xabier Amurizak kopla zaharrak bildu dituzte. Edonola ere, beste joerak izango dira nagusi azokan: rocka, rap-a, heavya, dance-a... Zer iruditzen zaizu gaurko musika?
Argi dagoena da, kopla zaharren bildumak eta antzerakoak, atzean geratu direla. Egun, horren inguruko zerbait argitaratzen bada, anekdotikoa da. Gero, zuk aipatu dituzun musika mota guzti horiek, garai batean guk egiten genuenaren antzekoa da, baina eguneratua. Lan horiek, batik bat gazteei begira egiten dira. Gure ekimenak, berriz, asmo zabalagoa zuen, ez ginen gazteriara mugatzen. Edonola ere, gazteak ziren ondoen ulertzen gintuztenak. Zer iruditzen zaidan gaurko musika? "Bakalaua", oso txarra iruditzen zait. Gainerako estiloetan, denetik dago, batzuk onak dira eta beste batzuk, aldiz, txarrak. Hala ere, gehiengo zabal bat txarra dela esango nuke, ez bakarrik hemen, baita Espaniar Estatuan ere. Nire ustez, erritmoa eramateko bateria gehiegi erabiltzen da. Hori ezintasun baten adierazgarri iruditzen zait. Musikak hainbat atal ditu: melodia, erritmoa eta harmonizazioa. Erritmoaz gehiegi baliatzeak beste ataletan zerbait falta dela erakusten du.

-Demagun datorren mendean euskal kantutegi bat egin nahi dela. Izango al du lekua gaur egungo musikak?
Seguru baietz. Nik uste dut, beste momentu batean bezala, denborak aukeraketa bat egingo duela. Aukeraketa hori oso ona izaten da, denbora baita neurgailurik onena.
Atzera, txarrak direnak geratuko dira. Onak, berriz, ez dira galduko.

-Mirande, Lizardi, Gandiaga, Artze, Lete, Lauaxeta... hainbat olerkarien hitzak musikatu dituzu. Egungo zein olerkari musikatuko zenuke?
Bernardo Atxaga edo Koldo Izagirre. Aitortu behar dut, Lauaxetaren olerkiek, beste edozeinenak baino gehiago hunkitzen nautela. Ez dakit zergatik, baina horrelaxe gertatzen zait. Seguruenik, kimika kontua izango da. Kontuan hartu behar da, 56 urte ditudala. Horrek eragin handia du gauzak aukeratzeko orduan.

---

Euskonews & Media 57.zbk (1999 / 12 / 3 - 10)