|
Igurtzi urriko bi iharduera izan dira
bertsolaritza eta artea. Ez da harritzekoa. Biek dute tradizioa
eta sormenaren arteko oreka oinarri, baina oso era desberdinean.
Artean, edozein delarik ere arte moeta, sormen unea bat izaten
da, eta azalpen unea beste bat. Bertsolaritzan, aldiz, bi uneak
bakarra bihurtzen dira, sormen unea azalpen unea bera delarik
beti. Arteak duen gogoeta eta patxada falta zaio bertsolaritzari;
aldiz, bapateko bertsolaritzak duen zirrara punttu hori ez du
aise lortuko artistak. Azken urteetan, arteak bertsolaritzak
berezko dituen ezaugarri zenbait bereganatu nahi izan ditu. "Performance"
deiturikoak zer dira ba, sortze unea eta azalpenarena bateratzeko
ahalegina baino? Eta bertsolaritzak ere, bapatekoak nahiz paperekoak,
jo du ideiak era kontzeptualagoan eta jasoagoan esatera, zirrara,
edertasuna sortzearen bidetik bereganatu nahirik.
Arteak, hartzaileari bere interpretazioa
eskatzen dio askotan. Hartzaile horrek badu astia eta modua,
artistak adierazi nahi izan duena birsortzeko. Bertsolariak aldiz,
ez du interpretaziorako biderik emango gehienean. Mezu itxia
da bertsolariarena, bapatean sortua bapatean eta era bakar batean
ulertu ahal izateko. Azken batean, hartzailea aurrean izan ala
ez izan, komunikazio estrategiak oso desberdinak dira. Eta bertsolaritzak
horretan tankera handiagoa du publizitatearekin, artearekin baino.
Artearen inguruan bertsolariek
izan duten jarrera, bestalde, herritar askoren berbera izan da:
ulertzen ez denarekin mespretxu isekazkoa. Usurbilen Mendiburuk
Udarregiren omenezko irudia jarri zuenean, bertsolari bat kexu
azaldu zen "ez giza figurarik eta ez ezer" ez zuen
arte emaitza haren aurrean. Lazkao-Txikiren ateraldia ere arras
ezaguna da. Chillidaren irudi bati begira honakoa bota bide zuen:
"Artista Chillida? Hori ulertzen duena bai, artista!"
Artistak bihotzberoagoak izan
dira bertsolariak epaitzerakoan. Jorge Oteizak idatzi zituen
lerroek, non gizagaixo deitzen zion bertsolariaren anima ulertzen
ez zuenari, artea eta bertsolaritzaren arteko azaleko maitasun
harreman bati eman zioten hasiera. Joan den udan itxi zen zirkuloa
-hutsa? -Oteizak bertsolaritzaren omenez osaturik irudia Zarautzen
kokatu zuenean (ikus argazkia).
Arteak sarrisko hartu du bertsolaritza
gaitzat. Bertsolariaren zurruntasuna, begirada ortzimugan galdua,
urduritasun duina... paotxa izan dira giza-emakumeen espresioak
atzipetu nahi zituzten artistentzat. Akaso, argazkilaritza geratu
da atzera azken urteetan. 1983.etik hona oso gutxi aurreratu
izan da bertsolaritza kronikaz gaindi erretratatzerakoan. Bertsolariak,
berriz, gutxitan jo izan du arte alorrera bere lana burutzeko.
Bada ordea bide eta egitasmo berririk azken boladan. Poemen interpretazio
bertsoak, komikilari eta bertsolarien aldibereko ihardunak, argazkiei
jarritako bertsoak... Badirudi bertsolarien ezaugarriak aldatzearekin
arteak ematen dituen aukerei eusteko premia sentitu duela bapatean
ari denak ere. Ea zer dioen etorkizunak.
Andoni Egaña, bertsolaria
Argazkia: Euskaldunon Egunkaria |
