1. Sarrera
1977an sortu zen euskara berritu eta mundu
modernora egokitzeko helburuarekin, edozein hiztunek edozein lan eremutan
egokitasunez eta zehaztasunez erabil dezan. Euskara irakaskuntzan, administrazioan,
komunikabideetan eta lan-munduan sartzeak ekarri zituen erronka berriei
erantzuna ematea izan zen beraz, UZEIren helburu nagusia.
Aipaturiko xede hauetara bideratzen ditu euskal erakunde honek bere jarduerak:
hiztegi tekniko eleaniztunak lantzeko irizpideak finkatzea, eremu ezberdinetako
hiztegi terminologikoak landu eta argitaratzea, terminologi datu-bankua
eratzea eta testu teknikoak itzultzea, besteak beste.
UZEIk ez zuen, hasiera batean behintzat, hiztegigintza arrunta bere eginkizunen
artean, berezitua baizik. Baina 1986an, Euskaltzaindiaren egitasmoei lotuta
sortu zen lexikografia lana eta ondorioz, lexikografia saila. Ordutik, euskaraz
argitaratzen den guztia bildu eta hitzei buruzko historialak biltzen ditu
UZEIko sail honek.
2. Terminologia eta Itzulpengintza
Hiztegi teknikoak egitea izan zen UZEIk lehen urteetan landutako asmoetako
bat eta gaur egun ere jarduera honekin jarraitzen du, besteak beste. Zeregin
honetaz, UZEIko Terminologia eta Itzulpengintza Saila arduratzen da. Egunerarte
dagoeneko arlo ezberdinetako 50 hiztegi tekniko inguru argitaratu ditu sail
honek: ekonomiakoa, informatikakoa, kiroletakoak, arrantzakoa eta abar luze
bat.
Lehenengo urteetan zientzi gai aski zabalak jorratu ziren: Fisika, Kimika,
Filosofia... Hiztegien termino-kopurua oso handia zen, 5.000tik gorakoa
askotan.
Gaur egun arlo espezifikoagoak eta teknikoagoak lantzen dira: Informatika,
Lan Harremanak, Arrantza... eta termino-kopurua 500--2.000 bitartekoa izaten
da.
Hasierako hiztegiak mistoak ziren, atal bat entziklopedikoa zuten eta
beste bat terminologikoa. Garai hartan euskaraz idatzitako testuak urriak
ziren eta horregatik eman zitzaion halako garrantzia parte entziklopedikoari.
Gerora, terminologian nazioartean erabili ohi diren formatuak landu dira,
lexikoak eta bokabularioak batik bat.
UZEIren Itzulpen Zerbitzua itzultzaile, terminologo, edizio--arduradun
eta terminalistaz osatutako taldea da. Egiten diren itzulpenak espezializioko
gaiak izaten dira, teknikoak eta zientifikoak. Batzuetan publizitate-arlokoak
ere bai.
Produktuaren kalitatea bermatzeko, baliabide hauek duade:
- Kontsulta terminologikoa: datu-base guztiak eta haietako informazio
guztia erraz kontsultatzeko moduan.
- Itzulpenen datu-basearen kontsulta: Aurrez egindako itzul-penak bizkor
kontsultatzeko aukera ematen duena.
- Kalitate-kontrola: Egindako itzulpenak kalitatearen zirkuitu baten
barnean egiaztatzen dira.
Azken boladan UZEIk egin dituen lanen artean Microsoft etxearen Windows
98 programa euskaratzearena dugu, honen barruan, Microsoft Internet Explorer
nabigatzailearen 4.0 euskarazko bertsioa dagoelarik.
3. Lexikografia
Euskaltzaindiak gaurko euskararen berri emango zuen corpusaren beharra
ikusi zuen 1986an eta UZEIk bere gain hartu zuen lan hau Herri-Aginteen
babesarekin. Ordutik, euskaraz argitaratzen den guztia bildu eta, corpusa
osatzeaz gain, Hiztegi Batuko lantaldearentzat prestalana egiten du, hitzei
buruzko historiak bilduz.
Hona hemen lexikografia sailean egiten diren lanen ezaugarriak:
3.1. Mende honetako euskara argitalpenen inbentario sailkatua
- 1900-1995 urte bitartean euskaraz argitaratu den guztia biltzen du.
- Urtero eguneratzen da.
- Informazio bibliografiko arruntaz gain, testua zein epetakoa den zehazten
du, bai eta euskalkia, testu-mota eta obraren tamaina ere. Are gehiago,
zein liburutegitan eskura daitekeen ikus daiteke.
- Bi multzo nagusitan banatzen da inbentarioa:
- a) liburuak eta nolabaiteko "pisua" duten aldizkariak. Aldizkariok
artikuluka banatuta daude, bakoitza bere fitxarekin eta sailkapenarekin.
Liburuetako sarrera edo atalen bat beste egileren batena denean ere, zehaztu
egiten da eta autore horri fitxa berria gehitu.
- b) Egunkariak, astekari-hamaboskariak, herri-aldizkariak eta halakoak.
Testu-masa handiko argitalpenak dira eta artikuluka sailkatzea ia ezinezkoa
da. Horregatik, testu--masa zenbatekoa den jasota dago, baina bestelako
datuek garrantzi handiagoa dute.
- Informazio sailkatu honek ustiapenerako aukera asmo ematen du. Eska
daiteke, adibidez:
- gerraurreko poesia guztiak bizkaeraz
- Lizardiren saiakera-artikulu guztiak
- Euzko Gogoa-ko artikulu guztiak, edo literatur prosazkoak, edo
Zaitegirenak bakarrik,...
3.2. Corpusak
Egungo Euskararen Bilketa-lan Sistematikoa (EEBS) eta Euskaltzaindiaren
Orotariko Euskal Hiztegia (OEH) izeneko corpusak dira Lexikografia Sailaren
oinarri Hiztegi Batuko Lantaldearentzat hitzei buruzko txostenak egiterakoan.
Corpusak osatzeko eta kodetzeko modua aldatuz doa eta horretara egokitzen
ari da UZEI. Horregatik aukeratu da SGML (Standar Generalized Mark-up Language)
formatua, testu bateko informazio guztia erabilgarria izan dadin.
3.2.1. Egungo Euskararen Bilketa-lan Sistematikoa
1900etik 1994ra bitarteko euskal produkzioaren lagin estatitistikoa da
EEBS.
- epe, euskalki, testu-mota eta tamaina guztien berri ematen du, informazio
estatitistikoa inbentarioan oinarritua baitago.
- 3.553.000 forma, erabat lematizatuta.
- eskaintzen duen informazioa: lema estandarra (unitate soilak nahiz
hitz anitzekoak), aldaeraren lema, formaren osagaiak, kategoria gramatikala
eta adierak.
- azken urteak SGML formatuan kodetuta: hasierakoak ego-kitze-fasean.
- erabil daitekeen informazioa: forma baten erabilerak mende honetan
zehar, informazio osoarekin (garaia, euskalkia, testu-mota, autorea, obra
eta testuinguru esanguratsua, besteak beste).
- corpus osoa ORACLEko datu-base erlazioal batean dago.
3.2.1. Orotariko Euskal Hiztegia
Hiztegi Batuko Lantaldearentzat formen historiala egiteko Euskaltzaindiaren
OEH izeneko corpusa erabiltzen du lexikografia Sailak EEBSrekin batera.
3.3. Formen historiala biltzen duten txostenak
UZEIk eskura dituen bi corpusetan oinarrituta (Orotariko Euskal Hiztegia
eta EEBS), Euskaltzaindiko Hiztegi Batuko lantaldearentzat hitzei buruzko
txostenak prestatzen dira, hiztegietako eta erabilera sektorialetako datuak,
gehituz, bai eta beste hizkuntzetako ordainak ere eskainiz, hala komeni
dela ikusten denean. Ondorioz, forma baten historiala ikus daiteke, nork,
noiz, non eta nola erabili duen. Hiztegi Batuak, beraz, erabilera-datuetan
oinarrituta bideratzen dizkio bere proposamenak Euskaltzaindiko Euskara
Batuko Batzordeari.
3.4. Datu-base lexikografikoa
- Euskaltzaindiko Hiztegi Batuko Lantaldeak egindako propo-samenak, baliatutako
irizpideak eta kanpoko iritzi--emaileen oharrak biltzen ditu.
- UZEIko prestalaneko taldearen hitzei buruzko informazioa jasotzen duten
txostenak, bai eta hauen laburpenak ere, sartuta daude.
- Azkenean, arazo lexikografiko zehatz baten inguruan azaldu diren formak
eta emandako irtenbideak kontsulta daitezke.
4. Euskalterm Datu-Bankua
UZEIko terminologi datu-bankua da Euskalterm. 1987an sortu zen, ordurarte
argitaratutako hiztegi guztiak elkartuz. Hainbat erako informazioa biltzen
du EUSKALTERMek:
4.1. Hiztegien datu-baseak
- Fitxa terminologikoen hiztegia. Fitxa terminologikoz osatua. UZEIk
egindako hiztegiak biltzen ditu, beste hizkuntzetako baliokidez eta definizioz
hornituta. (Interneten eskaintzen da).
- Kontsulten fitxategia. Eguneroko lanean sortzen den material berriaren
hustuketatik hornitua. Behin-behineko materiala da. (Interneten eskaintzen
da).
- Kanpoko Ekarpenen hiztegia. Normalizazio-asmoarekin egin eta argitaratutako
hainbat zerrenda eta hiztegi (Hezkuntzako hiztegia, Barne Errotulazioa,
Bide Seinelak, Europako Ituneen hiztegia, kale--izenak, HAEE/IVAPeko itzultzaileen
ekarpenak...) biltzen dira hemen. (Interneten eskaintzen da.)
- Izen propioen hiztegia. Hiztegi honetan bildu dira normalizazio-asmoarekin
argitaratzen diren izen propioak (Barne-erabilerakoa).
- Barneko hustuketen fitxategiak. UZEIko hiztegigintzan sortutako terminologia
deskribatzailea biltzen du. Aipagarriak dira, batez ere, irakasmundukoa,
Biologiako izendegikoa eta erlijiokoa. (Barne-erabilerakoa).
Datu-base terminologikoetan terminoen iturri-kode gisa erabilitako erreferentziak
dekodetu ahal izateko datu-base bibliogra-fikoak ematen du laguntza.
4.2. Itzulpenen datu-base dokumentala
UZEIn egindako itzulpenak biltzen ditu, jatorriko hizkuntza eta xede-hizkuntza,
paragrafoka parelelizatuta.
4.3. Arauen datu-base dokumentala
Euskararen normalizaziorako Euskaltzaindiak emandako arauak biltzen
dira. Gainera eguneroko zalantzei buruz UZEI barnean hartutako erabakiak
ere bertan jasotzen dira.
5. EUSKALTERM Internet-en
Hiztegiak egiteko moduak aldatuz joan direlako, informazioa zaharkitua
gelditzen delako eta euskararen egoera ere aldatu egin delako, lan zaharren
bertsio berriak atera beharrean, ordenadore bidezko zerbitzua eskaintzea
erabaki zuen UZEIk. Duela bost urte hasi zen zerbitzu hau eskaintzen eta
egun, kontsulta telematika Internet sistemaren bidez egin daiteke.
UZEIko webgunea www.uzei.com da eta bertan sartuz gero, elkarte
honek argitaratu dituen terminoak, 500.000 inguru, kontsulta daitezke.
Beraz, UZEIk eskaintzen duen zerbitzu honi esker hitz bat edo hitz-kate
bat nola idazten den beste hizkuntzetan jakin dezakegu. Euskaraz, espainieraz,
frantsesez edo ingelesez egin daitezke galderak termino bati buruzko informazioa
lortzeko.
Edonork egin dezake kontsulta eta zerbitzua doan eskaintzen dio UZEIk
erabiltzaileari. Zerbitzu berri honek laguntza handia eskaintzen die lexikoaren
arloan zalantzek dauzkatenei. Antzeko zerbitzua eskaintzen du Europako Komunitateak
Eurodicauton datu--bankuarekin eta Quebec-eko Termiun ere kontsulta daiteke
Internet bidez.
Informazio guztia hilero eguneratuko da. Termino eta hiztegi berriak sartuko
dira hilero eta Euskaltzaindiaren arau berriak kontuan hartuko dira eguneratze
lana egiterakoan.
Alberto Agirreazaldegi, UZEIko
arduraduna. |
