Artikulua interesgarria iruditu bazaizu, lagun iezaiguzu berau ezagutzera ematen
Euskonews-en zure iritzien berri izan nahi dugu. Bidal itzazu!
Euskonews aldizkarian parte hartu nahi al duzu?
Artetsu Saria 2005
Arbaso Elkarteak Eusko Ikaskuntzari 2005eko Artetsu sarietako bat eman dio Euskonewseko Artisautza atalarengatik
Buber Saria 2003
On line komunikabide onenari Buber Saria 2003. Euskonews y Media
Argia Saria 1999
Astekari elektronikoari Merezimenduzko Saria
Antxon AGUIRRE SORONDO
Sasoi honetan, etxe gehienetan “ardo aparduna” edango dugu postrera heltzean. Mahai batzuetan sagardo gasduna izango da, beste batzuetan cava, eta zenbaitetan xanpaina. Era berean, otordu garrantzitsuetan ardo mota horrekin egin ohi dugu topa, eztei-ospakizunetan edo estatu-buruen bileretan, kasu (herrialde musulmanetan izan ezik, haiek alkoholik edan ezin dutenez urarekin edo bestelako edari freskagarriekin egiten baitute topa). Era horretan ospatzen dute loteria tokatzen zaienek ere; etxean, tabernan eta loteria-saltokian mota horretako “ardo apardun” botilak irekitzen dituzte. Auto-lasterketa irabazten duen pilotuak inguruko guztiak bustitzen ditu botilatzarra astinduta. “Ardo apardun” botila Gabonetako saskietako ikurretako bat da, eta orokorrean baita Gabon-jaietakoa ere.
Cava esaten zaie metodo tradizionalaren bidez botilan hartzitzen diren ardo apardunei, betiere, Penedesen dagoen Cavaren Kontseilu Arautzaileak onartutako lurraldeetan egiten direnei. Xanpaina mota bereko ardoa da, baina Frantziako Champagne eskualdean egiten dute, “champenoise” deritzoten metodoa erabiliz.
Ardoa egiteko bi metodoak berdinak dira, baina Ardo Apardunen Kontseilu Arautzaileak “cava” izena hartu behar izan zuen 1972an, Frantziak auzibideari ekin nahi baitzion “champagne” izena bere ardoak izendatzeko bakarrik erabil zedin.
Era berean, xanpain-botilak edukieraren arabera izendatzen dituzte:
| Izena | Edukiera | Balio bera botilatan |
| Laurdena edo Benjamina | 0,20 litros
|
--- |
| Erdia | 0,375 litros | --- |
| Botila | 0,75 l | --- |
| Magnum | 1,5 l | 2 |
| Jérôboam | 3 l | 4 |
| Réhobôam | 4,5 l | 6 |
| Mathusalem | 6 l | 8 |
| Salmanazar | 9 l | 12 |
| Balthazar | 12 l | 16 |
| Nabuchonodor | 15 l | 20 |
| Salomón | 18 l | 24 |
| Souverain | 26,25 l | 35 |
| Primat | 27 l | 36 |
| Souverain | 30 l | 40 |
Adituek diotenez, xanpaina ontzeko “magnum” tamainako botila da egokiena.
Erromatarren garaian ere ezagutzen zuten xanpaina, eta “vinum titillum” esaten zioten. XV. mendean Parisen saltzen zuten. 1660. urte aldera hasi ziren ardo hori lehen hartzidura bukatu baino lehen botilaratzen, aroma hobeto gorde zezan. Burbuiladun ardoak ziren haiek, graduazio txikikoak, eta udaberriko ekinozioan botilaratzen zituzten. Gasaren ondorioz, batzuetan kortxoa bat-batean eta indarrez ateratzen zen, eta horregatik hainbatek “deabruaren ardoak” esaten zien. 1670. urtean, Haurvillers abadiako etxezain dom Pérignon monjeak hainbat aldaketa egin zituen (mahats mota, graparekin lotutako kortxo konikoa, beira sendoagoko botilak). Epe laburrean, ardo apardun horiek inguruko ardo zurien eta beltzen tokia hartu zuten.
Argazkia: Antxon Aguirre Sorondo.
Zenbait ikerlariren arabera, Espainiako lehen cava ekoizleak Reuseko Francesc Gil eta Domingo Soberano izan ziren. 1868. urtean, Pariseko Erakusketa Unibertsalean aurkeztu zituzten “Champagneko” sistemarekin tratatutako euren zonaldeko lehen botila-ardoak. Beste batzuen esanetan, berriz, Raventós familiak eraman zuen Sant Sadurní de Noyara ardo apardunok egiteko Champagneko prozedura. 1887. urtean mahats-zorrien izurriteak landatutakoa galtzea ekarri zuen. Parralak berritzeko, kalitatezko mahats zurien orpoak landatu zituzten aurreko barietate beltzen ordez, eta horrek sekulako bultzada eman zion cavari. 1900. urtean ekin zion Codorniu familiak cava modu industrialean ekoizteari, izen bereko masian. Ehun mila botila baino gehiago saldu ziren.
Euskal Herriari dagokionez, lehen xanpaina 1907. urtean egin zuen Jose Maria Ibañez Alcaldek Tafallan. Handik urte batzuetara, produktua Ezcaba markarekin botilaratu zuen Iruñean, beste bazkide batzuekin batera.
Gerora, ardo apardunen produkzioa jatorrizko tokietatik beste erregio batzuetara zabaldu zen, Frantzian, Espainian eta beste herrialde batzuetan ere.
Fabrikazio-prozesua, laburbilduta, honako hau da: Mahatsa bildu eta garbitu ondoren zapaldu egiten da, eta iragazitako muztioa altzairu herdoilezinezko upel handietan sartzen da. Aurretik, upelok garbitu eta desinfektatu egiten dira. Bertan emango da lehen hartzidura. Pausatzen uzten da (24 ordu gehienez), eta iragazi ondoren upeletara pasatzen da. Bertan hartzidura alkoholikoa emango da, eta ondorioz, zakarrak sortuko dira. Hartzidura hori burutu ostean, intsuldatu eta enologoak esandako eran nahasten dira. Otsailean egiten da bigarren intsuldaketa. Ardoa argitu egiten da, eta udaberrian hirugarrenez intsuldatu eta iragazi egiten da.
Une horretatik aurrera botilaratzen da ardoa, aldez aurretik azukrea eta legami aktiboa erantsita.
Gaur egun homologatuta dauden botilak, 10 atm-ra arteko presioari eutsi behar izaten diotenak, upategira jaitsi eta etzanda pilatzen dira. Bertan egoten dira ilunpean, isiltasunean eta tenperatura konstantean, 11º eta 15 º bitartean. Botila barruan azukreak beste hartzidura bat eragiten du, bi hilabete inguru iraun eta CO2a sortuko duena.
Bigarren hartzidura amaitzen denean ardoa aparduna izaten da eta botilak mugitu egin behar dira. 45ºko inklinazioarekin kokatzen dira propio prestatutako astoetan, eta aldian behin mugitu egiten dira, sortzen diren ligak tapoiaren aldera pasa daitezen. Hori lortu ondoren botilak zabaldu eta zakarrak kentzen dira.
Botilak behin betiko tapatzen dira eta etiketa jartzen zaie. Antzina kortxoa alanbrezko sokekin lotzen zen. Gaur egun, zakarrak kentzeko prozesu hori botilaren lepoa izoztuz egiten da. Botila zabaltzean zakarrak dituen izotz pusketa kentzen da, eta galdutako bolumena “espedizio-likorearekin” betetzen da.
“Espedizio-likorean” litroko gehitzen zaizkion azukre-gramoen arabera, ardo apardun mota bakoitzak bere izena du:
| Mota | gr/l |
| Brut Naturea | 3ra arte
|
| Estra Bruta | 6ra arte |
| Bruta | 12 |
| Estra lehorra | 12tik 17ra |
| Lehorra | 17tik 32ra |
| Erdilehorra | 32tik 50era |
| Gozoa | 50etik gora |
Bestalde, “gazte” esaten zaie 9 eta 15 hilabete arteko ontze-denbora izan dutenei, 15 eta 30 hilabete arteko epean ondu direnak “erreserba” dira, eta 30 hilabete baino gehiago ontzen eman dutenak, berriz, “erreserba handiak”.
Cava edo xanpaina kalitatezkoa ote den egiaztatzeko burbuilak aztertu behar dira. Txikiak izan behar dute. Burbuilak zenbat eta handiagoak izan orduan eta ontze-denbora gutxiago izan du xanpainak. Legearen arabera, gutxienez 15 hilabeteko ontze-denbora izan behar du. Marka handiek 5 eta 10 urte artean izaten dituzten euren ardoak ontzen.
Cava edo xanpaina hotz ateratzea gomendatzen dute, 5 eta 7º C bitartean. Aurretik hiruzpalau orduz hozkailuan gordetzea izaten da onena. Kortxoari heldu egin behar zaio ateratzerakoan, ardoak indarra, grazia eta aromak gal ez ditzan. Xanpaina ateratzean kopa makurtu egin behar da, burbuilak gal ez daitezen.
Nahitaez, “sagardo gasduna” edo “xanpain erako sagardoa” aipatu behar da. Garai batean ospe handia izan zuen, etxeko ekonomiak cava edo xanpaina erosteko adinakoak ez zirenean, eta zergatik ez esan, horren “mokofinak” ez ginenean.
Gogoratu beharrekoa da Europan sagardo gozoa atsegin dutela, eta batez ere gasduna. Horrela, Herefordeko (Britainia Handia) sagardo-ekoizpen izugarriaren zatirik handiena gasduna da. Bertako sagardo naturala, Frantzia iparraldekoa bezala, gozoa da.
Sagardo naturala egiteko prozesu berbera du gasdunak. Likidoa haritz-upeletan hartzitzen da, baina sagardoa 1.008 gramo litroko dentsitatearekin botilaratzen dute, hau da, muztioak oraindik ere litroko 16-18 g azukre dituenean. Kortxoa alanbreekin lotzen dute, lehen xanpainarekin egiten zen moduan.
Gurean ere egiten zen xanpain erako sagardoa, eta arrakasta zuen. Eskura ditugun datuen arabera, XIX. mendean Gipuzkoan hainbat ekoizle zeuden.
1931. urtean zazpi etxetan ekoizten zuten xanpain erako sagardoa Euskal Herrian:
Irakurleen iritziak:
comments powered by Disqus
