1. Sarrera

Ondorengo lerroek duela egun gutxi Eusko Jaurlaritzako zenbait sailburuk aurkeztu zuten gure autonomi erkidegoaren esparruan inkomunikaziopean atxilotutakoei aplikagarri izango zaizkien neurriak eta bermeak biltzen dituen protokolo berria azaltzea dute xede. Protokolo honen lerro nagusiak azalduko ditugu, beronek atxilotutakoei eta beren senitartekoei ematen dizkieten bermeetan indar eginez. Azken honen azalpenari ekin aurretik, eta berau hobeto ulertzeko, gaia bere testuinguruan kokatuko duten zenbait puntu landuko ditugu. (AURKIBIDEA)

1.1. Kautelazko epai babesa

Egun bizi garen Zuzenbidezko Estatu Demokratiko eta Sozialean (Espainiar Konstituzioaren 1.1. artikulua) epai botereari funtzio jurisdizionala dagokio, legearen menpe soilik epaitzea eta epaitutakoa betearaztea alegia (Espainiar Konstituzioaren 117. artikulua). Baina ez dira aipatutako bi hauek bakarrik funtzio jurisdikzionalak herritarroi eskaintzen dizkigun babesak. Nahiz eta Konstituzioak esanbidez ez arautu, funtzio jurisdikzionalak beste babes mota bat ere eskaintzen du: kautela babesa. (1)

Babes jurisdikzional mota bakoitzari prozedura bat egokitzen zaion heinean, gure ordenamendu juridikoan hiru prozedura mota desberdindu genitzake: epaitze prozedura edo prozedura deklaratiboa, epai organuek auzialdian kasu bat ezagutzeko eta ebazteko bidea; betearazte prozedura edo prozedura exekutiboa, epaitze prozedura baten azken erabakiak kondenatutako norbaitek erabaki hau borondatez betetzen ez badu indarrez betearazteko tresna, eta kautela prozedura. Hirugarren honen helburua beste prozedura mota bien azken erabakiaren eraginkortasuna ziurtatzea da, izan ere askotan prozedurek aurrera darraiten bitartean eta denboraren eraginez, prozedura horien azken erabakiaren arrakasta zalantzatan jartzen baita. Jarraian aztertuko dugun protokoloa kautela babes honen esparruan ulertu behar da.

Kautela babesa kautela prozedura jarraitu ondoren epaileek erabakitako kautela neurrien bidez ematen da. Neurri hauek emateko epai organuak hiru irizpide izango ditu kontutan: prozedura nagusiaren iraupenak ekar ditzaken kalteak (periculum in mora delakoa) (2), egotziari leporatzen zaion eta prozedura nagusiak finkatuko duen delituaren izatearen beraren fidegarritasuna (fumus boni iuris delakoa) eta proportzionalitatea. Azken honen argitan, kautelako neurria babestu nahi den prozedura nagusiarekin bat etorri behar da bere eraginari eta gogortasunari dagokionean.(3)

Orainarte esandakoarekin kautela neurri hauen lau ezaugarri nagusiak atzeman genitzake:

a) Instrumentaltasuna: kautelazko neurria prozesu nagusi baten argitan - epaitzekoa edo betearaztekoa- bakarrik uler daiteke, prozesu horren arrakastara zuzenduta dagoelarik.

b) Behin behinekotasuna: kautela neurriaren helburua prozedura nagusia bermatzea izanik, azken hau arrakastaz, erabaki baten bidez alegia, bukatzean kautela neurria desagertu egingo da.

c) Denborazkotasuna: aurreko ezaugarriarekin lotuta, kautelazko neurria epe jakin batetarako zehazten da. Epe hau legeak berak ezartzen du berariaz kautelako neurriek eskubideengan eragina dutenean.

d) Aldakortasuna: kautela neurriak erabakitzeko arrazoi izan ziren ingurumariak aldatzean neurriok ere aldatuak izan daitezke beti ere beren berme funtzioa era egokiagoan betetzeko helburuarekin. Gainera prozedura nagusia bukaturik, beharrezkoak ez direnean, beren funtzio jadanik bete dutenean, altxatu egingo dira.

Kautela neurri hauek bi motatakoak izan daitezke: pertsonalak eta ondarezkoak. Pertsonalak zuzenean egotziaren pertsonarengan eragina dutenak dira. Prozedura nagusia bukatuko duen sententzia ematen den bitartean eta beronen arrakasta ziurtatzeko, egotzia bera kautelazko neurripean jarriko da. Neurriok herritar orok duen askatasun eskubidearekin (Espainiar Konstituzioaren 17.1 artikulua) eta errugabetasun presuntzioarekin (Espainiar Konstituzioaren 24.2 artikulua) ezkondu behar dira, hortik lerro batzuk arinago aipatutako proportzionalitatearen garrantzia. Mota honetako neurriak hiru dira, hala nola behin behinezko askatasuna, atxiloketa eta behin behinezko presoaldia.

Ondare izaerako kautelazko neurriak berriz, egotziaren ondarearen gainean ezartzen direnak dira eta beraien helburua prozedura penalaren ondorioz egotziari ezar dakiokeen diruzko erantzunkizuna babestea da (Prozedura Kriminaleko Legearen (aurrerantzean PKL) 589. artikulua). Mota honetako neurriak dira besteak beste fidantza eta bahitura. (AURKIBIDEA)

1.2. Atxiloketa: lerro nagusiak

1.2.1. Atxiloketa:kontzeptua eta motak

PKL-ren 489 eta 501 artikuluak bitartean araututako kautelazko neurri pertsonal honen bidez, berau pairatzen duenari epe labur batez askatasuna kentzen zaio epai agintearen esku jartzeko helburuarekin. Ondoren epaileak erabakiko du legearekin bat atxilotua denbora luzeagoz kartzelaratzea (behin behinezko presoaldia) edo aske lagatzea, eginbehar edo muga zehatz batzuekin (behin behinezko askatasuna) edo beste barik.

Kautelazko neurri hau zigor prozedura nagusi baten zerbitzura egonik, bakarrik honen isladan erabaki daiteke, hau da, kausa kriminal baten inguruan, berau jadanik epaitegietan izanik edo etorkizunean izango delaren pentzutan.

Atxiloketa, berau burutzen duen pertsonaren arabera hiru motatakoa izan daiteke: norbanako partikularrek burutua (PKL-ren 490 eta 491. artikuluak) (4), poliziak burututakoa (PKL-ren 492. artikulua) eta epaileek burututakoa (PKL-ren 487, 420, 494 eta 684.3 artikuluak) (5). Bigarrena da interesatzen zaiguna, lerro batzuk aurrerago ikasiko dugun protokoloari dagokiona.

Horrez gainera, eta atxiloketa zein mementutan ematen den kontutan izanik, kausa kriminala hasi baino arinago, bitartean edo berau bukatu eta gero, beste hiru motatako atxiloketa bereiz genitzake: prozedura aurreko atxiloketa (6), atxilotuaren aurka oraindik kausarik ez dagoenen egiten dena (PKL-ren 490.1 eta 2 eta 492.4 artikuluak), prozedura indarrean egonda egiten dena, atxilotuaren aurka kausa kriminala jada existitzen denean (7) (PKL-ren 490.6 eta 7, 492.2 eta 3 artikuluak) eta kausa kriminala bukatu eta gero egiten dena (post sententiam delakoa) (PKL-ren 490.3, 4,5 eta 7 artikuluak) (8). Guk aztertuko dugun protokoloa batez ere lehenengo kasuan aplikagarri da.

Edozein kasutan atxiloketa espainiar ordenamendu juridikoan nagusi den legezkotasun printzipioarekin bat burutu beharko da, atxiloketari dagokionean printzipio hau PKL-ren 489. artikuluan agertzen delarik: "ezin izango da espainiarrik ezta atzerritarrik ere atxilotu, legeek ezar ditzaten kasu eta eratan baino."(9) (AURKIBIDEA)

1.2.2. Poliziak burututako atxiloketak

Arinago esan bezalaxe poliziak hiru mementutan burutu dezake atxiloketa: atxilotutakoaren aurka oraindik zigor kausarik ez dagoenean, aipatutako kausa epaile aurrean aztertzen ari denean eta kausa bukatu eta gero.

Argi eta garbi geratu behar da poliziarentzat legeak hala ezartzen dituen eta berehala aipatuko ditugun kasuetan atxiloketa burutzea ez dela gaitasun edo ahalmen bat eginbehar bat baizik. Zeintzuk dira kasuok? Batetik, partikularrentzat atxiloketa burutzeko gaitasuna suposatzen duten zazpi kasuak: (1) atxilotua delitu bat betetzera doanean, egitera doan mementuan bertan; (2) norbait in fraganti delitu egiten harrapatzen dutenean; (3) atxilotuak kondena edo zigorra betetzen dagoen gartzelatik alde egitean; (4) atxilotuak sententzia irmo bidez ezarritako zigorra betetzeko tokira edo gartzelara eramateko itxaroten dagoen toki edo gartzelatik alde egitean; (5) aurreko kasuan aipatutako tokira eramateko bidean alde egiten duenean; (6) kausa pendientearekin atxilotuta edo espetxeratua egonda ihes egitean eta azkenik, (7) errebeldian dagoen prozesatu edo kondenatua aurkitzean (PKL-ren 490. artikulua). Kasu hauei legeak beren beregi poliziari bakarrik dagozkion beste lau gehitzen dizkio (PKL-ren 495. artikulua): (8) presoaldi korrekzionala (sei hilabetetik hiru urtetara bitartekoa) baino larriagoa den zigor bat dagokion delituagatik prozesatutakoaren atxiloketa, (9) aurrekoa baino arinagoa den zigor bat dagokion delituagatik prozesatutakoaren atxiloketa, baldin eta bere aurrekariei edo egitatearen ingurumariei so eginez epai agintariaren deiari erantzungo ez diola susma badaiteke, aipatutako agintariaren aburuz beronen aurrera agertuko dela ziurtatuko duen fidantza nahikoa ematen duen kasua salbu, (10) nahiz eta delituari presoaldi korrekzionala baino zigor arinagoa egokitu, delitu bat izan dela eta atxilotutakoak honetan parte hartu duela sinisteko arrazoi aski arrazionalak badaude, eta azkenik (11) falta baten ustezko egilea atxilotu daiteke, helbide ezagunik ez badu eta fidantza nahikoa ematen ez badu.

Poliziek egiten duten atxiloketa honen helburua ikerketa eta araketa lanak egitea da, hala nola, galdeketak, lekukoen aurrean agerketak,... eta berauen ondoren atxilotua aske edo epailearen esku utzi beharko dute.

Edozein kasutan poliziek atxiloketa burutzean legearekin bat ihardun behar dute, kontrakoak beren buruak atxiloketa ilegala deritzon delituaren eremuan (Zigor Kodearen 167. artikulua) ezarriko bailitu. (AURKIBIDEA)

1.2.3. Atxilotuaren eskubideak

Atxiloketa kautelako neurri bat den heinean denbora epe labur batez norbait bere askatasunaz gabetzea dela baieztatu ondoren, atal hau guztioi burura datorkigun galdera bati erantzunez hasi behar dugu: zenbat denbora egon daiteke atxilotuta pertsona bat? Espainiar Konstituzioaren 17.2 artikuluaren esanetan atxiloketa prebentiboak gehienez egitateak argitzeko beharrezko den denbora iraungo du eta edozein kasutan 72 orduko epean atxilotua aske edo epai agintearen esku utziko da. Epe muga berdina ezartzen du PKL-ren 520. artikuluak. Azken lege honen 496. artikuluak berriz aipatutako epea 24 ordura gutxitzen du (10). Honen aurrean doktrinak eta jurisprudentziak Konstituzioak gehienezko epe muga ezartzen duela eta legeek muga hau arindu dezaketela esaten dute. (11)

Puntu honetan espainiar ordenamendu juridikoaren beste ezaugarri nagusi bat ekarri behar dugu mahai gainera: posible da atxiloketa Konstituzioak adierazitako gehiengozko epe hori baino gehiago luzatzea. Horrela aurreikusten du PKL-ren 520 bis artikuluak. Artikulu honen esanetan, banda armatuen partaideen edo elementu terrorista edo errebeldeen atxiloketaren kasuan, berau ikerketa xedeek eska dezaketen helburuetarako beharrezko denbora luza daiteke, gehienez 48 ordu gehiago, beti ere luzapen hori arrazoiturik atxiloketaren lehenengo 48 ordutan zehar epaileari eskatu beharko zaiolarik eta honek hurrengoko 24 orduetan luzapena -arrazoiturik baita ere- baimendu beharko duelarik. Beraz, eta Konstituzioaren 55.2 artikuluan oinarrituta (12) kasu hauetan atxiloketa 5 egunerarte luza daiteke.

Aurrekoa aipatuta, pasa gaitezen legeri posibitiboak atxilotuei aintzatesten dizkieten eskubideen azterketa egitera. Lehenengo espainiar ordenamendu juridikoaren legerik garrantzitsuenak, Konstituzioak alegia, aurreikusten dituenak zehaztuzko ditugu, izan ere gainerako legeek haren esanak errespetatu beharko baitituzte.

Konstituzioaren 17. artikuluak lau eskubide aurreikusten ditu atxilotuen mesedetan: beren eskubideez eta atxiloketaren arrazoiez berehala eta ulergarri zaien era batean informatuak izateko eskubidea, deklaratzera behartuak ez izateko eskubidea, izapide polizial eta judizialetan abokatuaren laguntza izateko eskubidea eta ilegalki atxilotutako oro berehala epailearen esku jartzeko habeas corpus prozedimendurako eskubidea. (13)

Lau eskubide hauek PKL-ren 520 eta 527 artikuluek (14) eta habeas corpus eskubidea arautzen duen maiatzaren 24ko 1984/16 lege organikoak garatzen dituzte. Garapen honen ondorioz eta aipatutako habeas corpus prozedura alde batera utzita ondorengo eskubideak aintzatesten zaizkio atxilotuari:

1.Atxiloketa, atxilotuari, bere pertsonari, ospeari eta ondareari kalterik gutxien eragiten dien eran burutzeko eskubidea (PKL-ren 520.1 artikulua).

2. Informaziorako eskubidea. Atxilotu orok atxiloketa jasan bezain pronto eta ulergarri zaion eran egozten zaizkion egitateez, bere atxiloketaren arrazoiez eta aintzatesten zaizkion eskubideez argibideak jasotzeko eskubidea du (PKL-ren 520.2 artikulua). (15)

3. Ixilik egoteko eskubidea: horrela nahi izanez gero ez deklaratzeko eskubidea, egiten dizkioten galderei ez erantzuteko eskubidea edo epailearen aurrean bakarrik mintzatuko dela esateko eskubidea (PKL-ren 520.2 a) ).

4. Norberaren kontra ez deklaratzeko eskubidea eta norbere burua erruduntzat ez aitortzeko eskubidea (PKL-ren 520.2 b) ).

5. Abokatua izendatzeko eta izapide polizial eta judizial orotan bere agerpena eskatzeko eskubidea. Atxilotuak berak horrela egiten ez badu, ofizioz izendatuko zaio (PKL-ren 520.2 c) ).

6. Atxilotuak nahi dezan senditartekoari edo beste pertsona bati beronen atxiloketaren eta mementu orotan berau dagoen tokiaren berri emateko eskubidea (PKL-ren 520.2 d) ). (16)

7. Espainiar hizkuntza ulertzen edo hitz egiten ez duenak musu-truk interprete baten laguntza izateko eskubidea (PKL-ren 520.2 e) ). 8. Auzitegiko medikuaren eskutik aztertua izateko eskubidea (PKL-ren 520.2 f) ). (17) (AURKIBIDEA)

1.2.4. Inkomunikazioak atxilotuaren eskubideengan daukan eragina

Aipatutakoak egoera normalean atxilotuaren eskubideak badira ere, berauen mugaketa eman daiteke atxiloketa inkomunikaziopean egiten den kasuan. Noiz burutu daiteke atxiloketa inkomunikaziopean? PKL-ren 520 bis artikuluak 2. paragrafoan dioenez banda armatuen partaideen edo elementu terrorista edo errebeldeen atxiloketen kasuan epaileari berauen inkomunikazioa erabaki dezala eskatu ahal zaio. Epaileak eskatu eta hurrengoko 24 orduetan erabaki arrazoitu baten bidez atxiloketa inkomunikaziopean ezartzea edo ez erabakiko du. Epaileak inkomunikazioa erabakiz gero mementu orotan atxilotutakoaren berri eska dezake, nahi izanez gero pertsonalki ikustera ere joan daitekelarik (PKL-ren 520 bis 3 artikulua).

Inkomunikatuta dagoen atxilotuak ezin izango du bere gustuko abokatua izendatu, derrigorrez ofiziozko bat izendatuko zaiolarik (18), gainera ez zaizkio aurrekoarekin elkarrizketatzeko eta berak nahi duen senditartekoari edo beste pertsona bati beronen atxiloketaren eta mementu orotan berau dagoen tokiaren berri emateko eskubideak aintzatetsiko (PKL-ren 527. artikulua).

Azken finean inkomunikazioak, hitzak berak esaten duen bezalaxe, komunikatzeko gaitasun eza adierazi nahi du, atxilotuari kanpoarekin harremanak izatea (idatziz, hitzeginez, telefonoz,...) galerazten zaiolarik. Teorian, inkomunikazio honen helburua zigor kausaren kaltetan eman daitezkeen trikimailuak eta elkar hartzeak ekiditzea da. (19) (AURKIBIDEA)

2. Euskal Autonomi Erkidegoan inkomunikaziopean atxilotutakoei aplikatzeko protokoloa

Orainarte emandako datu guztiekin Euskal Autonomi Erkidegoaren esparruan eman den ekimen hau erraz ulertzeko aukeran gaude. Has gaitezen bada, gure erkidegoan inkomunikaziopean atxilotutakoei aplikatzeko eratu den protokolo berri horren azterketarekin.

Protokoloa Eusko Jaurlaritzako sailarteko ekimena da, bere moldaketan herrizaingo edo barne sailak, osasun sailak eta justizia sailak parte hartu dutelarik. Zalantza barik, eta protokolo honen edukiaren azterketa egiteke, sailarteko lanaren eta adostasunaren fruitu izateak berau berme berezi batez hornitze du, izan ere atxilotutakoen egoeran, eta are gehiago inkomunikaziopean atxilotutakoen kasuan, justiziak zeresan haundia badu ere, protokoloaren edukia aztertzean ikusiko dugunez beste bi sailek ere beren garrantzia baitute.

Protokoloak Euskal Autonomi Erkidegoaren lur esparruan epaileek agindutako inkomunikaziopean atxilotutako norbanakoei eman beharreko tratuaren inguruan Euskal Polizi Autonomoaren, Ertzantza alegia, Euskal Osasun zerbitzuaren (Osakidetza) eta Medikuntza Legalaren Euskal Institutoaren iharduerak koordinatzea du helburu. Koordinazio hau atxiloketa ematen den mementutik bertatik beronen bukaeraraino emango da. Honela, protokoloak ertzantzak terrorismo delituekin zerikusirik duten prensuntzio edo ustearekin inkomunikaziopean atxilotutakoei eman behar zaien tratua aurreikusten du, atxilotuak ertzantzaren menpe dauden mementu oratan (komisaldegietan eta hauetatik sartu irtenaldietan) atxilotutakoentzat berauentzat eta bere sendiarentzat aurreikusitako bermeak arras argi adierazten dituelarik.

Argi atzeman daitekenez protokolo honen xedea, azken finean ordenamendu juridikoaren balio nagusiak eta herritar ororen eskubideak babestea da gai honen inguruan betidanik kritikatu den iluntasuna, opakutasuna eta zalantza ekiditu eta legezkotasuna gailendu nahiean.

Azkenik eta protokolo honen edukiaren azterketari ekiteko esan behar nahiz eta beronek aurreikusten dituen neurri eta atxilotutakoei aintzatetsitako berme hauen aplikazioa pasadan otsailean froga bezala martxan jarri bazen ere- kale borroka dela eta Ertzantzak bederatzi pertsona atxilotu zituenean- maiatzetik aurrera normaltasunez abian jartzeko asmoa erakutsi dutela Eusko Jaurlaritzatik. (AURKIBIDEA)

3. Protokoloaren edukia

Protokoloaren edukia aztertzeko bi atal bereiztuko ditugu, batetik protokoloak atxilotuaren onurarako aurreikusitako bermeak jorratuko ditugu hiru mementu desberdinduz: atxiloketa ematen deneko mementua bera, atxilotua ertzantzaren komisaldegian dagoen denbora tartea eta atxiloketa bukaera. Ondoren, protokoloak atxilotutakoaren sendiari egozten dizkion bermeak ikusiko ditugu.

Aipatutako bi atal hauek landu ondoren eta gaia kokatzeko aztertu ditugun aurreko puntuak kontutan izanik, protokolo honen inguruan azken eritzi bat emateko prest izanen gara. (AURKIBIDEA)

3.1. Atxilotuarentzako bermeak

Ertzantzak atxiloketa bat burutzen duen mementuan bertan eskuduna den epaileari beronen berri emango dio, azken honek indarreango legeriarekin bat (jada ikusi dugun PKL-ren 520.2 f) artikulua) auzitegiko medikuaren eskutik atxilotuaren osasun azterketa agindu dezan. Azterketa hau edozein kasutan atxilotua ertzantzaren komisaldegira eraman aurretik egin beharko da eta berau burutzeko atxilotua Medikuntza Legalaren Euskal Institutora eramango da mementu horretatik aurrera Instituto honek iharduteko daukan protokoloa aplikatuko delarik. (20)

Aipatutako institutoan eta egingo diren gainerako osasun azterketetan bezala, ertzantzak osasun azterketa burutzen den bidartean idazkari judiziala edo batzorde judiziala present egotea eskatuko du.

Lehen osasun azterketa honetan atxilotuari aldiro eta atxilotuta dagoen bitartean, garnu analisiak egiteko aukera adieraziko zaio. Analision xedea atxilotuta dagoen bitartean nerbio sistema zentralean eragin dezaketen sustantzia psikotropikorik ematen ez zaizkiola kontrolatzea da. Atxilotuak analisi hauek egiteari baiezkoa emanez gero lehen azterketa honetan garnu lagina hartuko zaio. Idazkari judizialak garnu horren jatorriaz, atxilotuarena denez alegia, fede eman ondoren lagin hori Medikuntza Legalaren Euskal Institutoak gordeko du bere analisia lehen bait lehen burutuko delarik. (21)

Lehen mediku azterketa hau egiten duen sendagileak atxilotuaren zaintzaren arduradunei, ertzantzari alegia, eta inkomunikazioa agindu duen epaileari atxilotutakoaren osasunaren ingurukoak adieraziko dizkie, atxilotuak medikamenduren bat hartzea beharko balu horrela jakineraziko dielarik. Sendagileak atxilotuari froga gehiago egin behar zaizkiola edo eta osasun zentru jakin batetara eramana izan behar dela uste duenean ere, horrela adieraziko die. Azken kasu honetan eta epaileak horrela erabaki dezanean, auzitegiko medikua dagokion osasun zentru edo ospitalean diharduten sendagileekin harremanetan jarriko da lehen bait lehen horretarako posible dituen bitartekoekin (22) atxilotuaren osasun egoeraz, eta beronen lekualdatzea gomendatzen duten inguruabarrei buruz beharrezko azalpenak emateko.

Protokoloak agintzen duenez, osasun zentru edo ospitaleak buruturiko osasun txostenek atxilotutakoaren intimitate eta irudirako eskubideak kasu orotan errespetatu beharko dituzte eta baita ihardueren sekretua ere, txostenok edo dagokion kasuan beren kopiak epaileari bakarrik emango zaizkiolarik.

Lehenengo osasun azterketa honen ondoren, denbora tarterik txikienean, beronen txosten bat, osasun txostena alegia, bidaliko zaio epaileari.

Honela atxiloketaren bigarren mementura pasatzen gara: atxilotua ertzantzaren komisaldegian atxilotuta dagoen unea.

Denbora honetan atxilotuari auzitegi medikuak buruturiko osasun azterketak gutxienez 24 orduro egingo zaizkio hauetariko bakoitzaren ondoren sendagileak epaileari txosten bat igorriko diolarik. Puntu honetan protokoloak Estatuko legeriak aurreikusten ez duen berme haundi bat aintzatesten du: osasun azterketa bakoitza sendagile desberdin batek burutuko du, eta atxiloketa bukatu ondoren atxilotua aztertu duten sendagile guztiek parte hartuko dute azken txostenaren idazketan.

Atxilotuari eginiko lehenengo osasun azterketan gertatzen zen bezala, segurtasun arrazoiengatik eguneroko azterketok Medikuntza Legalaren Euskal Institutoan egitea ezinezkoa gertatuko balitz, batzorde judiziala bera joango litzateke ertzantzaren komisaldegira.

Atxilotuak bere garnua aztertua izateko borondatea adierazi balu, azterketa hauetariko bakoitzean berriro garnu lagina hartuko zaio, beti ere aipatutako fede publikoaren bermepean ihardungo delarik.

Azterketa bakoitza egin ondoren berau burutu duen sendagileak atxilotuaren osasunaren inguruko beharrezko iruzkinak jakineraziko dizkio epaileari, eta honen baimenarekin, atxilotuaren zaintzaren arduradunei, ertzantzari alegia. Edozein kasutan, mota honetako aldikako azterketaren baten sendagileren batek atxilotuaren osasun azterketa sakonagoa edo osasun laguntza jakina beharrezkotzat joko balu eta horiek burutzeko ospitalera lekualdatzea beharrezkoa balitz auzitegi medikuak horrela jakineraziko lioke epaileari. Epaileak aipatutako lekualdatzea baimenduz gero, auzitegi medikua atxilotua eramango den ospitalarekin harremanetan jarriko da lehen bait lehen eta erarik errazenean. Kasu honetan ere, ospitaleak atxilotutakoaren aipatutako eskubideak errespetatu beharko ditu, beren txostenak epaileari bakarrik igorri ahal izango dizkiolarik.

Honela helduak gara hirugarren mementura. Atxiloketa bukatzear dagoenean, atxilotua epailearen esku edo aske utzi baino arinago, atxilotuaren zaintzaren ardura duten ertzainek honen egoeraz epaileari berri emango diote, beronek azken osasun azterketa agindu dezan. Kasu honetan ere, eta segurtasun arrazoiengatik atxilotua Medikuntza Legalaren Euskal Institutora eramatea ezinezko balitz, batzorde judiziala aurkeztuko litzateke komisaldegian.

Azken azterketa honetan, berriro eta hasieran hala eskatu balitz garnu lagina hartuko zaio atxilotuari beti ere aipatutako bermearekin.

Azterketa honen ondoren, eta bere emaitzen berri emanez, denbora tarterik laburrenean auzitegi sendagileak epaileari azken txosten bat bidaliko dio atxilotuaren osasun egoera zein den azalduz eta beharrezkotzat hartzen dituen adierazpenak eginez.

Protokoloak ez du argi uzten aipatutako azken txosten honen ondoren atxilotua aztertu duten sendagile guztiek eginiko beste txosten bat igorriko zaion epaileari edo aipatutako azken txosten hori sendagile guztien artean egingo den. Aukera bietako edozein logikoa gerta daiteke eta beraz zilegia. (AURKIBIDEA)

3.2. Senitartekoentzako bermeak

Epaileek agindutako inkomunikaziopean ertzantzak atxilotutako pertsonen senitartekoei,- zuzeneko senideei, hala nola, aita-ama, anai-arreba edo senar-emazteari, eta adingabekoen kasuan berauen ardura dutenei-, atxilotutakoen egoerari buruz atxiloketak irauten duen bitartean une oro telefono bidez informazioa erraztuko zaie. Horretarako senitartekoei telefono zenbaki bat emango zaie, zenbaki hau ertzantzaren edozein komisaldegitan ere lortu ahal izango dutelarik.

Esan bezalaxe aipatutako telefono zenbakian sendiari eguneko 24 orduetan emango zaio atxilotuari buruzko informazioa. Gainera telefono bidezko harreman honi hasiera eman bezain pronto, ertzantzak sendiari fax zenbaki bat ere erraztuko dio, edonolako datuen igorpenerako beharrezkoa gerta baledi.

Telefono bidezko komunikazio hauetan, ertzantzak lehenengo eta behin eta segurtasun neurri bezala deitzen duen pertsona identifikatuko du, bere filiazioa, atxilotutakoarekin duen ahaidetasuna eta zein tokitik deitzen duen galdetuz. Gainera harremanetarako telefono bat eskatuko zaio. Ondoren, ertzantzak deia egiaztatuko du ahaideak emandako telefonoarekin harremanetan jarriz. Egindako dei guztiak erregistratuta geldituko dira.

Ertzantzak ahaide zuzenei telefonoz atxiloketaren arrazoiez eta tokiaz gain, deitzen duten momentuan atxilotuaren osasun egoeraz informazioa zuzena emango die. Gainera atxilotuari inkomunikazioa altxatzen zaion momentuan bertan, edo berau epailearen esku uzten den mementuan horrela adieraziko zaio sendiari.

Auzitegi medikuak atxilotuaren osasun azterketa bat egin ondoren inkomunikatuak sendagi batzuk hartu behar dituela ikusten denean eta sendiak horrela eskatuz gero, ertzantzak sendagaiak atxilotuari errazteko bideez informazioa emango die. Sendiak eskatuz gero, atxilotuari gauza eta objetu pertsonalak emateko bideez ere informazioa luzatuko zaie. (23) (AURKIBIDEA)

4. Ondorioak eta balorazioa

Euskal Autonomi Erkidegoko jaurlaritzako sail desberdinen artean egin den eta jolas gai izan dugun protokolo honen azterketarekin bukatzeko zenbait gogoeta egin behar ditugu.

Zalantza barik protokolo horrek biltzen dituen neurriak aplikatzeko eman beharreko egoera, inkomunikaziopeko atxiloketa, betidanik laino beltz bat izan da ez bakarrik gure lurraldean, baizik eta Estatu osoan. Askotan jarri da gizarteko talde eta mugimendu arras desberdinen eskutik dudatan egoera horietan atxilotuei ematen zaien tratua.

Testuinguru honetan eta gauza guztien gainetik ezin dugu inoiz ahaztu kautela neurri honen atzean dagoen interes gatazka. Atxilotuak bere eskubideak ditu, Zuzenbidezko Estatu baten ordenamendu juridikoak hala aintzatesten dizkion heinean, beti eta gauza guztien gainetik errespetatu beharrekoak. Eskubide horien artean oinarrizkoa da errugabetasunerako presuntzioa (Espainiar Konstituzioaren 24. artikulua) eta beronek galdatzen duen atxilotuari eman beharreko tratua: atxilotua epaitu gabekotzat eta beraz, eta froga egokietan oinarritutako epai sententzi arrazoitu batek kontrakoa esan arte, errugabekotzat hartuko da (24). Honen isladan ezin daiteke inoiz inkomunikaziopean egindako atxiloketa zigor edo mendeku bihurtu.

Baina gizarteak, gizamultzoak alegia, pakean, giza ordena eta segurtasuna nagusi diren baldintzetan bizitzeko duen eskubidea ere hor dago. Eta kolektibitatearen onerako, aipatutako pakea, ordena eta segurtasuna mantentzeko gizabanakoaren askatasuna mugatzea zilegia da. Puntu honetan ere ez dago zalantzarik.

Aurrekoa kontutan izanda, protokoloak bien interesak uztartu nahi ditu, atxilotuarenak eta gizartearenak, gizataldearenak eta gizabanakoarenak. Eta guzti hori egiteko arma bakarra hartzen du lan tresna gisa: legearen betepena. Atxilotuari, bere senidei eta azken finean gizarte guztiari lehenengoari ematen zaion tratua, kasu eta mementu orotan legearen araberakoa, eta pertsona ororen duintasunak merezi duena dela bermatu nahi du. Zentzu honetan protokoloak aurreikusten dituen sendagile desberdinek atxiloketaren mementu desberdinetan egin beharreko osasun azterketa ugariek, garnu azterketek eta berauen inguruan epaileari eman beharreko informazioak, zalantza barik eta betez gero, atxilotuaren osotasun fisikoa eta psikikoa taiuz bermatzen dute.

Protokoloak sendiari aintzatesten dizkion bermeak ere, giza duintasunarekin bat datoz. Izan ere, duintasun honen kontrakoa orainarte sendiak bizi izan duen egoera baita, egunetan zehar beren senitarteko atxilotuaren egoerari buruz ezer asko jakin barik egotea. Jada esan dugunez, inkomunikaziopeko atxiloketa, kautela neurria bera, eta beronek dakarren askatasun mugaketa, neurri pertsonalak diren heinean atxilotuari bakarrik dagozkio inoiz ez bere sendiari, arrazoi honengatik sendiaren eskubideak ezin mugatu daitezkelarik. Honen arira, inkomunikazioaren pairatzailea atxilotua ezezik bere sendia ere izatea gaitzetsi egin behar da. Gaitzespen honetatik abiatuta protokoloak sendiaren egoera arras hobetu du hauei atxilotutako beren senitartekoaren inguruko informazioa izateko eskubidea aintzatetsi dielarik. Edozein kasutan argi geratu behar da azken neurri hau ez doala legearen kontra izan ere sendiak jasotzen duen informazio honek ez baitu inkomunikazioaren helburua- atxilotuaren eta kanpokoen arteko trikimailuak ekiditzea- izorratzen, jada azaldu dugunez sendiak ez baitu izango atxilotutakoarekin harreman zuzenik, ertzantzarekin -eta telefonoz- baizik.

Guzti hauek esan ondoren galdera bat etor dakiguke burura: protokolo hau nahikoa ote gizarteko talde eta sektore askoren kritikak ixiltzeko? Zenbat buru hainbat aburu euskal esaera zaharrari jarraituz, ziur asko protokolo hau indarrean sartu eta gero ere kritikak izan izango dirala, gaia zeharo mamitsua delako, baina ezin daiteke zalantzatan jarri, protokoloak inkomunikaziopeko atxiloketa orainarte zen hodei ilunari argitasuna ekarri diola gure erkidegoaren lur esparruan behintzat.

Edozein kasutan eta gizartean benetan zuzenbidea nagusi izateko bidean, Espainiako Gobernuak Euskal Autonomi Erkidegoan egin den protokolo honen antzeko bat (edo hobea!) egitea ez litzateke txarto egongo. (AURKIBIDEA)