Urraca

Alfonso VI.aren eta Burgundiako Konstantzaren alaba zen. 1080 edo 1081an jaio zen. Burgundiako Raimundorekin ezkondu zuen bere aitak, eta erregeak Galizia utzi zuen bere esku. 1107 urtean, Raimundo hil zenean, Alfonso I.a Gudularia Aragoiko erregearekin ezkondu zen eta bat egin zuten bi erresumek. 1114. urtean, Alfonso I.ak emaztea zapuztu egin zuen eta handik aurrera bere seme Alfonso VII.arekin batean agindu behar izan zuen. Alfonso VII.a izan zen erreginaren oinordekoa.

	Antón de los cantares

Antonio Trueba y de la Quintana, literato vizcaino. Nació en Montellano (Galdames, zona minera del Señorío) el 24 de diciembre de 1819. Hijo de campesinos muy pobres, parece ser que su vocación literaria se despertó merced a los romances de ciego que le traía su padre cuando venía de visitar una feria. Abandonó pronto la escuela dedicándose al trajineo de mineral y al trabajo de la tierra. A los 15 años marchó a Madrid donde trabajó duro en la ferretería de un tío suyo mientras, robándole tiempo al sueño, se forma de manera autodidacta en la lectura de los románticos españoles. En 1845 pasa a trabajar al ayuntamiento de Madrid; la disposición de más tiempo libre le permite dedicarse a sus primeros borradores literarios. En 1851 publica el que va a ser su primer libro, El libro de los cantares. A continuación vinieron Cuentos de color de rosa (1859), Colorín colorado, Las hijas del Cid (1859). Cuentos campesinos (1860) y Cuentos populares. En 1862 fue nombrado por las Juntas Generales de Vizcaya cronista y archivero del Señorío, se trasladó a Bilbao donde, se ocupó en recopilar información para escribir una modesta historia general de Vizcaya que los disturbios políticos posteriores le impidieron, según confiesa, ultimar y publicar. De este período son Capítulos de un libro, sentidos y pensados viajando por las Provincias Vascongadas (1864), Defensa de un muerto atacado (los Fueros) por el Exmo. Sr. D. Manuel Sánchez Silva (1865), La paloma y los halcones (sobre las guerras de bandos, 1865), Cuentos de varios colores (1866), El libro al las montañas (1867), Bosquejo de la organización social de Vizcaya (1870), Cielo con nubecillas, recuerdos de la vida rural y familiar de Vizcaya, El molinerillo (1871), La familia cristiana (1871-1872), El gabán y la chaqueta, Las cataratas, Resumen descriptivo e histórico del M. N. y M. L. Señorío de Vizcaya (1872). Tras el paréntesis de la II Guerra Carlista, durante la cual debió marchar a Madrid, volvió a Bilbao, fue nombrado Padre de la Provincia (1876) y desarrolló una gran actividad; funda la sección literaria de «El Noticiero Bilbaino» y publica buen número de obras didácticas, genealógicas, literarias, históricas, histórico-legendarias. Su muerte acaece en Bilbao el 10 de marzo de 1889. En 1895 fue inaugurado en los jardines de Albia de Bilbao un monumento a él dedicado. Su visión de la sociedad vasca tuvo, junto con las de Navarro Villoslada, Goizueta y Araquistain, una gran influencia sobre los llamados «euskalerriacos», generación fuerista que vivió con especial sentimiento la desaparición de las últimas instituciones forales de Euskal Herria.

Lizardi eta Orixe Zaldibarren

Xabier de Lizardi, Zarauztar Sabin eta Samaiko Zulo. Zarautzen jaio zen 1896ko apirilaren 18an. Txikitan, Tolosara joan ziren bizitzera eta ahaztuta zeukan euskara berreskuratzen hasi zen. 20 urterekin "Eusko-Deya"-n hasten da idazten, Zarauztar Sabin izengoitiaz. Hamazazpi urterekin aita hil zitzaion eta lanean hasi behar izan zuen, sei anaia-arrebetan nagusia baitzen. Zuzenbide ikasketak burutu zituen Madrileko Unibertsitate Zentralean, 21 urterekin. Pakita Izagirrerekin ezkondu zen 27 urterekin eta lau seme-alaba izan zituzten. Tolosako Bankuan izan zuen lehenbiziko lanpostua eta ondoren, 1923an, Tolosako Perot enpresako gerente lanetan ihardun zuen hil zen arte. 1927an Xabier Lizardi ezizenez ezaguna izaten hasten da, Arrasaten, Euskaltzaleak elkartearen sorreran. 1928-1930 bitartean elkartearen lehendakari izan zen, ekintza ugari garatuz : Euskal Egunkaria, Kirikiño Saria, Aur Egunak, Ikastolak, Errenteriako Olerti Eguna... kulturaz gain, politika arloan ere murgildu zen, EAJrekin. Literatur genero ezberdinak landu zituen. Bere poesia, euskal lirika modernoaren gailurtzat hartua izan da. Biotz-begietan (1932) liburuan bildu zituen olerki hoberenak. Hil ondoren, Euskaltzaleak elkarteak Umezurtz Olerkiak argitaratu zuen, lehen liburuaz geroztik eginiko olerkiak bilduz. Lizardiren olerkietako gaien tematika, izadia, bizia eta heriotza, aberria, euskara eta euskal tradizioaren ingurukoa da. Hizkera trinko eta dotoreagatik nabarmentzen da eta baita bere modernotasun eta originaltasunagatik garaikoen artean. Antzerki lanen artean, hiru obra ezagutzen dira argitaraturik: Laño ta izar, Bi aizpak, eta Ezkondu ezin zitekeen mutilla. Kazetaritza izan zen, berez, bere izen literarioa ezaguna bilakatu zuen generoa. 1927tik 1933 arteko ehundik gora artikuluren artean hautapena eginez, Itz-Lauz liburua argitaratu zuen Euskaltzaleak elkarteak 1934ean. Bere kazetari lanen estiloaren dotorezia, zuzentasuna eta ironia azpimarratu izan dira. 1933an, garai hartan sendaezina zen gaitz batez hil zen, 36 urte zituela.