Alfonso Sastrerekin antzerkiari buruz hitz egiteak, bere bizitzari buruz mintzatzea esan nahi du. Berrogeita hamar urte baino gehiago eman ditu idazten, narratzen eta obrak sortzen. "Hasieran afizio bat besterik ez zenak, bokazioetan handiena izaten amaitu zuen". Hemeretzi urte zeuzkanean estreinatu zuen bere lehen obra, 1945ean, eta ordutik sekula ez da aldendu narratzaile, poeta, sortzaile eta saiakera idazle gisa hartutako bidetik. Sari eta omenaldi ugari jaso ditu, eta kontaezin hitzaldi, entsegu, liburu eta obra prestatu ditu; horra hor antzerkia bizitzari eragiteko tresna gisa ikusi duen gizon baten ondorengotza. Hondarribian duen etxe atseginean hartu gaituela, uneotan hausnarketetan murgilduta dabilela dio: zer egiten saiatu den, nahi arren zer ezin izan duen egin, eta zer egin duen. Duela gutxi, egin ez dituen obrei buruzko obra bat idatzi du, gaur egun imaginazioari buruzko hirugarren liburu bat prestatzen ari da, eta laster ipuinak idazteari ekingo diola aurreratu digu. Beste antzezlanik idatziko ote duen? Nork daki...

-Berrogeita hamar urtetik gora daramatzazu antzerkiaren munduan. Zein legatu utzi du fenomeno honek azken hamarkada hauetan?
Azkenaldi honetan, inkoherentzia puntu bat duen antzerkia egiten aritu dira Europan eta Ameriketan. Berrogeita hamargarren eta hirurogeigarren hamarkadetan ildo jakin batzuk suma zitezkeen, era batekoak edo bestekoak izan, eta horiei esker bazegoen geroa nolakoa izango zen asmatzerik. Baina ildo horiek aspaldi desagertu ziren, eta ordutik nahiko joera zehazgabeak gailendu dira. Ez dago oso garbi zer ari den gertatzen, eta ezta ere zer gertatuko den. Nire ustez benetan zaila da antzerkia hurrengo hamarkadetan nolakoa izango den aurreratzea. Lehen oso ezaugarri zehatzak zeuzkan: antzerki neodramatikoa delakoa zegoen, XIX. mendeko antzerki birmoldatua, besteak beste Arthur Miller eta Sartreren obrak biltzen zituena, eta aldi berean horren aurkako ildo bat zegoen, Bertold Brechen antzerkia, antzerki epiko eta narratzaile bat, eleberriarekin lotuagoa zegoena. Bi ildo horiek egonezin kritiko berdina zeukaten. Bazen hirugarren ildo bat ere, espresuki aitortzen ez bazuen ere asmo kritikoa zeukana: Absurdoaren Antzerkia. Etorkizuneko antzerkia hiru joera hauen arteko nahasketa bat izango zela pentsatzen zen, baina ez da hala izan. Ildo hauek desagertzen joan ziren, eta hirurogeigarren hamarkadan fenomeno berri bat sortu zen, antzezlanen idazleen garrantzia itzaltzen joan zelako. Aktoreak nolabait matxinatu egin ziren; obrak ekoiztu eta sortzen hasi ziren, eta mugimendu horri Sorkuntza Kolektiboa deitu zitzaion. Gorputzaren espresioan oinarritzen ziren, eta beraientzat idazketa oso bigarren mailako gauza bat zen. Lan guztia taldean egiten zuten, eta gero libretoak egiten zituzten.

-Nolakoa izango da XXI. mendeko antzerkia? Zeintzuk izango dira joera nagusiak?
Nik uste dut berriz ere idazketari emango zaiola garrantzia, zeren, dirudienez, datozen urteotan antzerkiaren garapenaren ardatza autoreak izango dira, baina auskalo, agian ez da hori gertatuko. Duela zenbait hamarkada, antzerkiaren ezaugarri nagusia bere asmo kritikoa zen, eta politikoa ere bai. Frankismoaren azken urteetan kritika politikoa egiten zuen antzerkiak, baina demokraziako urteak iritsi zirenean antzerkiaren alderdi kritiko hori alboratu egin zen, eta ludikoa indartu zen. Nik uste dut antzerkia berriz ere kritika sozial eta politikoa egitera itzuliko dela, eta idazleek lehenago zeukaten garrantzia berreskuratuko dutela. Gainera, etorkizuneko antzerkiak ziurrenik oso karga kritiko handia izango du, eta baliteke gizarteko erronka berriei aurre egiteko autore berriak antzerki politikoaz baliatzea ere.

-Nori zuzenduko zaio protesta egiteko antzerki berri hau?
Adibide gisa, munduan zehar hain hedatua dagoen globalizazioa eta bere agerpenak ditugu. Oso posible da jarrera kritiko hori handitzen joatea, eta sistema zentralista neoliberalaren eta globalizazioaren aurkako ezadostasuna agertzeko antzerkira ere jotzea, bi fenomeno horien ondorioz jende pila baten egoera okerrera doalako. Nik uste dut antzerkia denbora berri horien mailan egongo dela, sobiet iraultzak sortu zuen itxaropen garaian gertatu bezala. Kasu horretan ere antzerkia euskarri gisa erabili zen.
Oso posible da gaur egungo sistemaren aurkako mugimendu kritikoa handitzen joanez gero autoreak berriz ere sediziozko ikuspegi inkonformista eta errebelde bat hartuta idazten hastea. Antzerkiak ez dio gauza ludiko bat izateari utzi beharrik. Antzerkia ez da politika, eta sekula ez da izango, baina alderdi ludiko horri energia kritiko eta sortzailea erans diezaioke. Hau guztia oso aurreikuspen lausoa da, baina oso posible da hala gertatzea.

-Beste hainbeste esango al zenuke euskal antzerkiari buruz?
Euskal antzerkiak ez du nortasun markaturik izan. Espainiar antzerkiari buruz esandako guztia euskal antzerkiari ere aplika dakioke, beti beste lekuetan gertatzen denari menpekotuta egon delako. Aldiz, Kataluniako eta Andaluziako antzerkiko fenomeno batzuek oso nortasun handia daukatela erakutsi dute. Katalanak Antzerki Kolektiboaren protagonista nagusiak izan ziren. La Fura Des Baus, adibidez, oso talde originala da, eta indar handia dauka. Euskadin Estatu espainiarreko joerei jarraitu zaie beti; ez du ekarpen originalegirik egin. Hemen gertatzen dena, beste lekuetan gertatzen dena izango da. Izan dezakegu antzerki euskaldun bat izateko itxaropenen bat, baina ezinezkoa da horrelako zerbait mantentzea, euskaldun gehienak ez direlako euskarazko ikuskizunetara joaten. Horregatik, Maskarada bezalako taldeek bi hizkuntzatan prestatu behar izaten dituzte beren ikuskizunak. Menpekotasun horren ondorioz, ezin da euskarazko antzerki bat izan. Gehienez ere, antzerki elebidun bat izango genuke.

-Baina euskaldunek, antza denez, badute antzerkira joateko ohiturarik...
Bai, nik uste dut zaletasun handia dagoela. Fenomeno ikusgarri edo originalik ez egoteak ez du esan nahi antzerkirako zaletasunik ez dagoenik; izan ere, zaletasuna egon badago. Aktore eta talde batzuek oso lan ona egiten dute, baina ildo zehatz bat falta zaie, ez baitago oso garbi norantz doazen euskal antzerki taldeak. Behin, Koldo Mitxelenan antzerkiari buruz solasean ari ginela, programazioari buruz hizketan hasi ginen, eta orduan han ziren taldeei zein joera jarraitu nahi zuten galdetu genien, ea zein esanahi eman nahi zieten beren obrei, eta azkenean antzerkiarekin zer egin nahi zuten jakin gabe gelditu ginen. Baina fenomeno hau nahiko orokorra da; ez da hemen bakarrik gertatzen. Batzuetan pentsatzen dut antzerkiari ildo zehatz bat jarrai dezala eskatzea seriotasun gehiegi eskatzea dela, antzerkiak ez baitu zertan serioa izan behar.

-Zer iruditzen zaizkizu autore gazteak?
Gazte askok bidaltzen dizkidate beren obrak, eta nire ustez kezka handia daukate gai sozialen inguruan. Gaur egungo autoreentzat oso zaila da beren lanak ekoiztea, batez ere testuak kritikoak direnean. Programatzaileek orokorrean ez diete dirulaguntzarik ematen lan kritikoei, antza denez joera hau ez zaielako gehiegi gustatzen. Beraz, zentsura moduko bat dago, dirua daukana delako zer ekoitzi eta zer ez erabakitzen duena. Hala ere, errealistak izanda, agian gehiegizkoa da erakundeei beren lana kritikatzen duen antzerkia bultza dezatela eskatzea.

-Nahikoa aukera al daude antzerkiaren autore gisa trebatzeko?
Dramaturgiako ikastaro asko daude, eta antzezlanak idazten ikasteko ikastaro labur asko antolatzen dira. Lehen ez zegoen horrelakorik. Antzerkiko autore gehienak autodidaktak izan dira. Ni neroni inoiz ez naiz dramaturgiako klase batera joan. Gaur egungo gazteek formazio hobea dute. Askotan, esperientzia apur bat daukaten autoreak aritzen dira hasiberriei irakasten.

-Hitz egiguzu antzerkiarekin duzun harreman pertsonalari buruz.
Asko pentsatu dut horren inguruan. Bokazioa noiz sortu zitzaidan gogoratu nahiean jartzen naizenean, konturatzen naiz ustekabeko faktore asko izan zirela tartean, zertan gertatu ez zutenak. Agian aurredisposizio pertsonal bat izan nuen, ez dakit, baina aurredisposizio literario bat behintzat bai egon zela. Hamahiru urterekin olerkiak idazten nituen. Antzerkiarena geroago etorri zen, eta kasualitate hutsez gainera. Antzerki obra batzuk irakurri nituen, eta hunkitu egin ninduten. Batxillergoko ikaskide baten aitak antzezlanak idazten zituen, eta berari esker antzerkia barrutik ezagutzeko aukera izan nuen. Nire aita antzezlea zen, haurra nintzela gaixotasun luze bat izan nuen, bitarte horretan asko irakurri nuen... Hamazazpi urterekin obrak idazten nituen, eta gero leku desberdinetara eramaten nituen, estreina zitezen, baina ezinezkoa zen. 1945ean "Arte Nuevo" izeneko antzerki talde esperimental bat osatu genuen, eta horri esker gure lehen obrak estreinatu eta antzerkia lanbide modura nolakoa zen ikusi genuen. Hainbestekoa zen nire bokazioa, puskaezina bihurtu zela. Gero, zentsuraren aurkako borrokak etorri ziren, antzerkia erregimenaren aurka erabiltzeko konpromisoa, bizitzan eragiteko antzerki politikoa... Horrelakoak izan ziren nire karrera luzearen hastapenak.

-Zoriontsu egin al zaitu antzerkiak?
Bai. Beti saiatu naiz lortu dudana baino gehigo egiten. Oso jarduera osatua izan da, zeren eta antzerkiari konplexutasun hori ematean, pertsona gisa sortu zaizkidan behar espiritualak asetu ahal izan ditut. Ziur aski, antzerkia dibertitzeko tresna bat besterik ez dela pentsatu izan banu, ez zidan hainbesteko osotasunik emango. Antzerkia bizitzari eragiteko modu bat bezala hartzeak erabat bete nau. Merezi duela pentsatu dut beti, eta, inolako zalantzarik gabe, errepikatu egingo nuke.

-Ziurtasun berberarekin idazten al duzu orain ere?
Hiruzpalau urte daramatzat antzerkiaren teoriari buruzko liburuak idazten. Idatzi dudan azkena, trilogia bat da. Oraindik ez da estreinatu. Duela gutxi "El drama y sus lenguajes" argitaratu zen, liburuki mardul bat, antzerkiaren muinari eta bere funtzioari buruzko gogoetak biltzen dituena. Berez, bata bestearen ondoren idatzitako zazpi liburu artikulatu dira. Badauzkat oraindik argitaratu ez diren beste liburu batzuk ere. Duela zenbait urte, "Crítica de la Imaginación" idatzi nuen, eta duela gutxi bere jarraipena den "Las dialécticas de lo imaginario" idatzi dut. Bizitzaren eta antzerkiaren komizitateari buruzko beste bat ere idatzi dut, "Ensayo sobre lo cómico" izenekoa. Gogoetak egiten ari naiz: zer egiten saiatu naizen, zer egin nahi izan dudan baina ez dudan lortu... egin dudan guztiari buruzko gogoetak.

-Lan asko egiten ari zara orduan...
Bai, eta beldurtzen hasia naiz. Beste liburuki bat ere idatzi dut, idatzi nahi izan dudan baina azkenean idatzi ez dudanari buruz. Hutsune hori nolabait betetzeko, egin ez ditudan obra horiei buruzko obra bat idaztea bururatu zitzaidan, obra horiek idatzi izan banitu gauzak nolakoak izango ziratekeen jakiteko. Batzuk zehaztasun handiz azaltzen ditut, eta aprobetxagarriak dira. Frustrazioen katalogo bat da.

-Obra berririk idazteko asmorik bai?
Orain imaginazioari buruzko hirugarren liburua idazten ari naiz, eta gero ipuinak idazteko asmoa dut. Oraingoz, ez dut uste beste antzezlanik idatziko dudanik, baina batek daki...

---

Euskonews & Media 131.zbk (2001 / 7 / 13-20)