1.
Euskaldun
gutxik idatzi dute Justo Garatek adina. Poligrafo deitura hark
merezi du gure Herrian, inork merezi badu. Haren liburu eta artikuluen
kopurua ikaragarria da benetan. Eta idazlan horietan toki berezia
du euskalaritzak, hots, euskararen ikerkuntzak eta gure hizkuntzaren
historiak. Ekarpen handiak egin ditu, zalantzarik gabe, bere bizitza
luzean bergararrak.
Euskara
haurtzarotik zekien Garatek:
"Como soy hijo de elgoibarreses,
ése fue el dialecto que me enseñaron mis padres
en Tandil (Argentina) y luego durante año y medio en Euskalerria.
Después lo mezclé con el vergarés, desde
Octubre de 1907, pero siempre he escrito en guipuzcoano aunque
añadiendo palabras de otros dialectos, inclusive ultrapirenaicos
o norteños. De la misma forma, primero aprendí el
argentino y luego el castellano de los vascos,
primero el hablado, y más tarde el literario. Todo ello
contribuyó sin duda a despertar mi afición filológica"(1).
Beste askoren
antzera, ordea, gaztetxo denboran erdara nagusitu zitzaion (2)
. Egoera hori aldatu nahian, Bartzelonan hasi zen euskara lantzen,
1919an, Aingeru Irigarai eskolakidea laguntzaile zuela. Irakurgaiak,
berak kontatu duenez, Gure Herria hilabetekaria eta Eskualduna
astekaria ziren, batetik, eta lapurterazko testu klasikoren
bat:
"Angel Irigaray era hijo
de un vascófilo que conocía bien el labortano.
Solía prestarme la revista Gure Herria
, que entonces se editaba en Bayona, y el semanario Eskualduna
, a través de los cuales aprendi dicho dialecto
vasco-francés" (3).
"... la enseñanza fue
en el mensuario Gure Herria y un texto de Haraneder"
(4).
Gero etxean jarraitu zuen alor hori
jorratzen:
"Terminado el
curso, en mayo de 1921, estuve en Bergara todo el verano que
dediqué, entre otras cosas, al estudio del euskara, que
no lo conocía más que vulgarmente sin profundizar
en sus estructuras " (5).
Ez zuen gramatika txarra hautatu:
Arrigarairen Euskal irakaspidea, o sea, Gramática del
euskera (1919). Eta berehala sartu zen euskalaritzaren esparruan.
Irakurketen artean Sabino Arana topatu behar zuen, ezinbestez.
Baina bilbotarrak ez zuen erakarri:
"... no me resultaba muy
convincente en algunos hechos, tanto filológicos como
científicos. Conocedor de los textos de Campion y de
Iturralde [y] Suit, y habiendo leído la preciosa
novela euskérica Garoa , de Domingo Aguirre, difería
de un sabinismo extremado que llegó a afirmar y sostener
su infalibilidad" (6).
Bestelakoak izan ziren
haren maisuak. Agian oroz gainetik Urkixo:
"... Urquijo, gran amigo
mío y maestro al cual debo mucho" (7).
"... maestro en vascología,
rival en elecciones y querido amigo" (8).
Azkuez mintzo denean ere ez da
uzkurra: "el gigante Azkue" dio pasarte
batean bederen(9)
, eta beste batean "grande, magno, etc., todo tiene bien
merecido el Diccionario de Azkue" (10).
Caro Barojaren merezimenduak ez
ditu inola ere ukatzen, nahiz behin baino gehiagotan
haren aurka hitz gordinak jaulki (11)
. Los vascos liburuagatik garbi idatzi zuen euskalaritzarako
abantail handiak ekartzen zizkiola (12)
, eta espresuki dio "obra loable y de mucho mérito"
(13)
eta "un libro tan admirable" (14)
.
Izan ere, bazekien Garatek Filologiarako
interesgarriak ziren ikerleak bereizten. Fidel Fita goraipatzen
du, adibidez (15)
.
Egia da Garatek ez zuela euskaraz
gauza askorik argitaratu. Baina aski segurua zebilen lehengo eta
oraingo euskaran.
2.
Garateren liburuetan bi hauek iruditzen
zaizkit hoberen: Guillermo de Humboldt. Estudio de sus trabajos
sobre Vasconia (1933) eta La época de Pablo Astarloa
y Juan Antonio Moguel (1936) .
Humboldt-zale aski goiz agertu zen
Garate. Besteren itzulpenak (Unamuno eta Aranzadirenak, batez
ere) aztertu eta berrikusi, bereak egin: oroit, batez ere, "Diario
del viaje a España. Octubre de 1799 a Abril de 1800. Parte
vasca" (1932) eta El viaje español de Guillermo
de Humboldt (1799-1800) (1946), eta Alemaniako egonaldiez
baliaturik eskuizkribuak argitaratu zituen. Itzulpenetan ezin
ditugu ahantzi Humboldt-en hogeita hamartsu gutun, batzuk artean
argitaratugabeak. Berebiziko ekarpena burutu du zinez Garatek
alor honetan.
Humboldt-en garaikideak ziren Astarloa
eta Mogel ikertzeko jaidura ere gaztetandik
erakutsi zuen. Urkixok iradokirik (16)
, liburua prestatu zuen eta gerraten argitaratu, 1936ko abenduan,
Bilbon (17)
.
Garateri zor zaizkio, bestalde,
lan txikiagoak, baina hiru pertsonaia horien lanak ezagutzeko
nahitaezkoak. Aipa dezagun, batez ere, bi argitalpen: Astarloaren
Plan de lenguas zeritzana, Humboldt-ek
zuen idatzaldi-laburpenean (jatorrizkoa galdu omen da) (18)
, eta Mogelen "La historia y geografía de España
ilustradas por el idioma vascuence" ( Euskera aldizkarian
, 1935 eta 1937) (19)
.
3.
Beste anitz fruitu eman ditu Garatek
euskalaritzaren baratzean. Nola ez gogora, adibidez, Chahoren
Voyage en Navarre ... izenekoaren itzulpena
(1933) eta zuberotarrari buruzko artikulu eta oharrak, Baratziarten
sorlekua argitzeko ahaleginak (20)
, eta Aizkibel, Erro eta Iparagirreren
(21)
lan eta bizitzaz idatzi dituenak? Eta nola ez gogora von Harff
eta Vulcanius-ez haren artikulu politak, Gebarako juduen gainean,
edota Mendibil arabarraren lekukotasun garratzaz, eskolako eraztuna
zela eta?
Zerrenda agortu nahi
gabe, aipa ditzagun beste hiru itzulpen: Schuchardt-en "Das
Baskische und die Sprachwissenschaft" ( FLV-n 1980an)
(22)
eta "Zur gegenwärtigen Lage der baskischen Studien.
Einige Bemerkungen aus Anlass von Telesforo Aranzadi: Antropología
y Etnología del País Vasco - Navarro " ( CEEN-n,
halaber 1980an), eta Boudaren Land, Kultur, Sprache und Literatur
der Basken, Martin Zubeldiarekin batera ( BIAEV-n,
1970ean)
4.
Beste auzi askotan sartu
zen Garate bipilki, eta esan behar da arrazoi zuela gehienetan,
hala nola Urtzi( a ) dela eta (23)
, Leloren kantuan inguruan (24)
, Altabizkarreko kantuaren gainean, edota viamontés
= beamontés berdinketan (25)
, edo barri / berri hitzaz ziharduenean (= "noticia"
) (26).
Leku-izenetan haren garaian askok onartzen zituzten usteak maiz
ez zitzaizkion Garateri erakargarriak gertatzen, hala nola Iturriotz
> Trucíos proposamena (27)
.
Garatek izkutu asko argitzen lagundu
gaitu. Horra, esaterako, Azkuek bere hiztegian (arrats sarreran)
aipatzen duen atsotitza:
" Arrasgorri eguraldi, baldin
egoera ezpalegi",
lekeitiarrak honela itzulia:
"A noche roja (sucede) buen
tiempo, si no se dirigiera al sur".
Garatek itzulpen hau ematen du, nik
uste dut zuzena:
"A noche roja, buen tiempo,
de no haber tiempo solano".
Jakina, horrek esan nahi du hegoera
dugula hitza (28)
.
Aldiz, ez zuen asmatu beste arazo
batzuetan, adibidez aitoren seme azaltzean (29)
, kontu hori aski garbi zelarik (aitonen seme > aitoren
seme, disimilazioz, cf. emanen > emaren ) .
5.
Liburu-kritikak eta bibliografia
alorreko beste lanak ditugu Garateren esparru gogoenetarikoa.
Aski da liburu honetan datorren bibliografia-zerrenda ikustea.
Eskuarki badaki Garatek idazlanen
balioa pisatzen, hala nola Villasanteren Historia
de la literatura vasca-z ari denean, edota Caroren Los
vascos-ez. Zuzen dabil, nik uste, Francisque Michel-en Le
Pays Basque liburu ezagunaz honako hau idazten duenean: "...
quizá uno de los cuatro mejores libros que se han escrito
sobre nosotros " (30)
.
Zoritxarrez, maiz ozpin gehiegi
erakusten du, ad hominem argudioak ekarriz.
Cf. "... el afán inspector de Caro Baroja " (31)
. Batzuetan egiten ditu aipamenak, baina aipamen horiek ez dira
osoak (titulua falta, edo orrialdea falta; ez gutxitan bigarrena
bai, baina lehena ez...) (32)
.
Besteren hutsen bila zebilela Garate
idatzi zuen Fagoagak: "El doctor Gárate ha sentido
de todo tiempo una irresistible vocación por la busca y
captura de gazapos" (33)
. Gure iritziz, ez zerabilen irriki horrek Garate. Irakurle porrokatu
izatea eta euskal kulturaren hobekuntza-nahia zituen bultzagarri,
ezer baino lehen.
Aurkibideen garrantziaz ongi jabeturik
zegoen bergararra. Aipa ditzagun, batez ere
, Vinsonen Essai-ko izen-aurkibidea (34)
, Oihenarten Notitia-koa (hemen geografia izenak) (35)
eta Guiard-en Historia de la noble villa de Bilbao-ren
1. liburukikoa (leku-izenak) (36)
. Gogoratu behar da Mitxelenaren literatura historiako izen-aurkibidea,
liburu honen 2. argitaraldian ageri dena, eta Villasantereneko
irudien aurkibidea (zuzenketa batekin) (37)
.
6.
Garrantzi handikoa dugu berebat
hiztegi alorrean Garatek egindako lana, "Contribución
al diccionario vasco" bere sailean, oroz gain. Sail hau,
1930ean RIEV-n hasia, zentzuz burutua da, huskeriak huskeria.
Retana hiztegian sartu ziren hitz horiek ondoren,
eta horregatik aipatzen da Garateren izena laguntzaileen artean.
Eta bere laburrean, ez genuke haren "Un diccionario mágico
vasco" interesgarria ahantzi behar (38)
.
7.
Toponimia bilketan eta, batez ere,
azterketan jardun zuen Garatek 1925 ingurutik hil arte, eta asko
dira alor honetako haren artikuluak, bai eta liburuxka bat ere.
Azterketak, ordea , kontraesan handi bat nabarmentzen du Garaterengan:
zientzia hain gogoko zuen gizona zergatik zihoan toponimian zientziak
eskatzen zituen baldintzen ihesi? Hor dago, batez
ere, izenen lehen silaba ezabatzearena. Puntu honetan, ezagunena
haren proposamena da: Padurang o > Durango (39)
. Ikus haren, askoren artean, "Interpretación
de la toponimia vasca. casos de aféresis y de síncopa",
Eusko Jakintza 2, 1948 (40)
.
Hau harritzekoa
da, ezen Garatek bazekien ona eta txarra bereizten. Koldo Mitxelenaren
Apellidos vascos liburuaz garbi dio "magnífica
obra" (41)
, adibidez, eta
"Puedo decir que nunca se ha publicado sobre
el mismo [i.e. los apellidos] una obra tan asequible
o consultable con facilidad, tan sintética y a la par tan
juiciosa, por ser carente de prejuicios personales [...] costará
mucho que otro cualquiera le supere en sus cualidades" (42)
.
Baina bazuen halako joera, garai
hartan oraindik oso zabaldua (Astarloagandik Cejadorrenganaino
doan haria), euskal leku-izenez oinarri gabeko teoriak defendatzekoa.
Ikusgarria da Garate leku-izenak
biltzen hasi zela, bai eta asko argitaratu ere.
Baina bilketa lana utzi zuen aski goiz: "porque urgía
más la interpretación que el acopio. Y parece que
acerté " (43)
. Nik, zorigaiztoz, kontrako iritzia dut bi puntu horietan.
8.
Autobiografia puskak dira, hein
batean, Garateren liburu eta artikuluak. Lehen pertsona ia etengabe
ageri da. Eta elkarrizketen transkribapena dirudite maiz idazlanek.
Gainera, ez zitzaion laket testuak berrikustea; areago, etenak
nabari dira testuan, hiruzpalau lanalditan eginak balira bezala.
Horregatik irakurtzen dugu, adibidez, honako
hau: "Escrito lo que antecede veo en Dauzat el origen de
la palabra putois , y leo que fue putidus , que
denota pestilente " (44)
. Eta horregatik gauza bera edo bertsua lauzpabost lanetan.
Garate XX. mendeko euskaltzale eta
herrizale handienetarikoa genuen, hezkuntzaren eta kulturaren
lanaz gutxi bezala ohartua, mundura irekia, bai, baina gure haur
eta gazteek jakin behar dutena aldarrikatzen zuena:
"¡No se podía seguir
conociendo los nombres de los 4 Vedas indostanos
e ignorando a Larramendi y Oihenart ! " (45)
.
Horregatik egin zuen lana gure
erakunde eta elkarteetan, batez ere Eusko Ikaskuntzan (46)
.
Garate humanista gailena zen, historian
eta geografian ezagupen sakonekoa, kulturarako jaidura nabarmenduna,
irakurle porrokatua umetandik, liburu-jalea, oroimen bikainekoa,
jakinmin neurrigabea. Mediku ikasi eta burujantzia, agian erabat
desagertu ez zaigun askazi horretakoa. Lanbideak utzi zizkion
tarteez ongi baliatu zen euskalaritza aberasteko.
Excitator Vasconiae deitu
nuen Justo Garate, Gasteizen hitzaldi baten aurkezpenean, 1979an
(Excitator Hispanie hura gogoratuz, Curtius-ek Unamunori
zuzendua). Hala uste nuen eta honela uste dut gaur ere. Ezagutuak
izan bitez haren fruitu oparoak, egilearen eskuzabaltasun berarekin.
BIBLIOGRAFIA
(Oharra. Testuaren gorputzean
ez ditugu Garateren argitalpenak xehetasun guztiekin aipatu.
Aski da liburu honetan ageri den bibliografia osoa ikustea.
Arrazoi beragatik, gure zerrendan Garaterenak ez diren lanak
bakarrik ageri dira datu guztiekin.)
|
Erabilitako laburdurak
BAP: Boletín de la
Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País BIAEV: Boletín
del Instituto Americano de Estudios Vascos . CEEN: Cuadernos
de Etnología y Etnografía de Navarra . BIAEV: Boletín
del Instituto Americano de los Estudios Vascos . PV: Príncipe
de Viana . RIEV: Revista
Internacional de Estudios Vascos . TAV: Textos arcaicos
vascos. ATAUN, Bonifacio
de. Garateren Hidronimia vasca- ren kritika laburra.
BIAEV 21, 1970, 190. CARO BAROJA, Julio: Materiales
para una historia de la lengua vasca en su relación
con la latina. Salamanca 1945. 2. argitaraldia Txertoa
argitaletxeak egin zuen facsimile moduan, Donostia 1990.
Hirugarrena Lur argitaletxeak egina du, Caro ren lanetan
1. liburukian, Donostia 1995, 241-330. CARO BAROJA, Julio: Los
vascos. Etnología. Donostia 1949. Gogora 2. argitaraldia
, Los vascos izen soilarekin, Madril 1958. Hirugarren
argitaraldia Lur argitaletxeak egina du, Caroren lanetan
2. liburukian, Donostia 1995, 65-266. FAGOAGA, Isidoro:"Botín
de gazapos". Gernika 15, 1951, 35-40. IRIGARAI, Aingeru. Ensayos
euskarianos-en kritika. R I E V 26, 1935, 383-385. KNÖRR, Henrike:
"Baratziart, Duranako semea".Euskera
(bigarren aroa) 31:1, 207-214. MITXELENA, Koldo: Textos
arcaicos vascos. Madril 194. 2. argit. (I. Sarasolaren
Contribución al estudio yedición de textos
antiguos vascos), Donostia 1990. MITXELENA, Koldo: Apellidos
vascos. Donostia 1953. 2. argit. Donostia 1955. 3. argit.
Donostia 1973. 4. argit. Donostia 1989. MITXELENA, Koldo: "Embrollos
y similares". BAP 16:3, 1960, 376-377. SALAVERRÍA, José
María: Iparraguirre. El último bardo .
Madril 1932. SARRIONAINDIA, Begoña:
"Pablo Astarloa a través del Dr. Gárate".
BAP 53:2, 1997, 493-505. SARRIONAINDIA, Begoña,
eta SARRIONAINDIA, Magdalena: "Aproximación
a la obra filológica del Dr. Justo Gárate
y Arriola".
B A P 54:1, 1998, 115-126.
|
(1)
Garatek niri egindako gutuna, 1980ko maiatzaren 27an. (ITZULI)
(2)
Euskaraz txarren hitz egiten zuen bergararra zela dio bere
buruaz. BIAEV 13, 1962, 177. (ITZULI)
(3)
Garate: Un crítico en las quimbambas, 18. Agerkarien
izenak nik zuzendu ditut (desadan, bidenabar, testua ez dagoela
zaindua; hutsak asko dira, baina bat guztiz bitxia: 39. orrialdean
"Sólo gel basta" irakurtzen dugu, "Sólo
JEL [= Jaungoikoa eta lagi zarrak"] izan beharrean).
Bartzelonako egonaldian Gu re Herr i a azkenaldean
iritsi zitzaion, seguru aski, 1921ean sortu baitzen. Esan
behar da Irigaraik beste eremu batean gertatu zitzaiola akulu:
musikarenean, orrialde horretan esaten duenez: "Y mi
amistad con Angel Irigaray, también estudiante de Medicina,
me condujo hacia la música". Jakina, Aingeru Irigarairen
aita Fermin Irigarai, Larreko (1869-1949), izan zen.
Ez dira bakanak Garatek Aingeru Irigarairi egiten dizkion
aipamenak. Ikus, besteak beste, "mi viejo amigo y colega
doctor Angel Irigaray", BIAEV 10, 1959, 70. Irigarairen
aipamen gehiago BIAEV 13, 1962, 177, eta Cultura
biológica y arte de traducir, 134; azken honetan
hau irakurtzen dugu: "... y el encuentro en Barcelona
con Angel Irigaray, muy versado en filología vasca,
hizo que me asomara a este campo, con el resultado de ver
que aquella lengua que yo creía olvidada estaba sólo
como aletargada y de que sin darme cuenta aprendí a
hablarla muy bien". (ITZULI)
(4)
Gudu izpirituala?.Knörr, Henrike (ITZULI)
(5)
Garate, Un crítico en las quimbambas, 19. (ITZULI)
(6)
Garate, Un crítico en las quimbambas, 19-20.
Gogorrak entzun behar izan zituen Garatek sabindarrengandik,
hain gogorrak non Bilbotik Durangora aldatu baitzen. Zernahi
gisaz, Carorekin haserretzen da, Los vascos-en honek
Sabino Aranaz esan zituenengatik: "Yo difería
del aranismo en pleno auge; es menos elegante el hacerlo cuando
está oprimido o desterrado". BIAEV 1, 1950,
158. Bestalde, behin baino gehiagotan aipatzen du sabindarren
euskara berri xelebre a ; Unamunoren hitzak erabilirik maiz
("dialecto experimental sabiniano"); hona, adibidez:
"... un país [...] con tres historias y tres lenguas,
una de ellas la autóctona con cuatro dialectos, a su
vez, con un dialecto experimental tan divertido como dañino".
Gernika 15, 1951, 154. (ITZULI)
(7)
Garate, Un crítico en las quimbambas, 37. (ITZULI)
(8)
Garate, Un crítico en las quimbambas, 37. Horrelako
eskaintza ezarri zuen Chahoren Viaje a Navarra- ren
itzulpenean. Garatek Urkixoren liburutegi jori-joria erabili
zuen: "Merced a la buena biblioteca de Urquijo, de la
que tantos buenos frutos hemos obtenido los vascófilos...".
G ernika 15, 1951, 151. (ITZULI)
(9)
Caro Barojaren Los vascos liburuaren kritikan, BIAEV
1, 1950, 158. Paragrafo berean daude bost euskaldun bikain
bilduak, era honetara: "el gigante Azkue, el minucioso
Aranzadi, el científico Barandiaran, el crítico
Urquijko, el fino P. Donosti ". (ITZULI)
(10)
BIAEV 13, 1962, 178. (ITZULI)
(11)
Gogorrena, menturaz, harako hura: "funcionario del Estado
franquista". BIAEV 1, 1950, 159. Gogoan zuen Garatek
Caro Baroja Museo del Pueblo Españoleko zuzendaria
izan zela Madrilen. Garatek ezin zuen eraman Caroren jokabidea,
demagun, sic idaztea Markiegi deituraren ondoren: "Al
Markiegi le hace seguir un sic en las páginas
89 y 229 de los Materiales , así como en Etnología
[hots, Los vascos liburuan]. Dicho sacerdote, virtuosísimo
y culto, fue fusilado sin juicio por los franquistas y sabía
harto más vascuence que Caro Baroja para que este se
sorprenda de aquél que además pagó con
su vida ese tremendo delito; he aquí un sacrilegio
que muchos quieren olvidar. Don José Markiegi sabía
perfectamente cómo había de escribirse su apellido
y había que estudiar mucho para corregirle. ¡Percibo,
pues, el tufillo político". Ibidem , 159.
(ITZULI)
(12)
BIAEV 1, 1950, 160. (ITZULI)
(13)
BIAEV 1, 1950, 161. (ITZULI)
(14)
BIAEV 1, 1950, 165. (ITZULI)
(15)
BIAEV 10, 1959, 71. Leku berean dio, arrazoiz: "Balparda,
tan negado para la filología". Ia hitz berak BIAEV
1 , 1950, 162. Baina gogo onez aitortzen dio Balpardari
merezimendua, testuak eman baitzituen. Ikus La época
de Pablo Astarloa y Juan Antonio Moguel, 24. (ITZULI)
(16)
Jon Bilbaok niri esana, 1989an. (ITZULI)
(17)
Garatek berak idatzia. BIAEV 12, 1961, 6. (ITZULI)
(18)
Ikus Garatek argitaraturiko "Pablo Astarloa. Abstracto
humboldtiano de su Plan de lenguas", eranskin
batekin. Euskera
bigarren aroa) 6, 1961, 247-302. (ITZULI)
(19)
Interesgarria da Garateren iritzi-aldaketa: hasieran Astarloa
atseginago bazuen ere, urteen poderioz Mogel zitzaion laketago.
Ikus La época de Pablo Astarloa y Juan Antonio Moguel,
155. (ITZULI)
(20)
Horiek gabe ez nukeen nik neure egingo. Ikus "Baratziart,
Duranako semea". (ITZULI)
(21)
Iparragirreri buruz Garatek egindakoa urruti dago, jakina,
Salaverríaren lan arinetik, eta arrazoiz kritikatu
zuen Garatek beste hori: "... obra de muy escasa investigación".
La época de Pablo Astarloa y Juan Antonio Moguel,
31. (ITZULI)
(22)
Zati bat izan ezik. Schuchardt-en lan hori Emilio Mas-ek ere
itzuli zuen, orobat ez osorik, ikus BAP 7:4, 1951,
551-570 (ITZULI)
(23)
BIAEV 1, 1950, 164. Halaber BAO 19, 1963, 170-171.
(ITZULI)
(24)
BIAEV 11, 1960, 58-64 eta 109-113. (ITZULI)
(25)
BIAEV 2, 1951, 19-20. Ikus orobat "Navarra y Viamonte".
PV 14, 1953. 407-413. (ITZULI)
(26)
RIEV 20, 1029, 460. Cf. Mitxelenaren iruzkina: "J.
Gárate [...] advierte con razón que éste
es el más antiguo testimonio de barri [...] en la acepción
de "nueva. noticia". TAV, 62. Bienandanzas
y fortunas liburuan atzeman zuen Garatek hitza.(ITZULI)
(27)
Ikus La época de Pablo Astarloa y Juan Antonio
Moguel, 24. Besteak beste, Iturriotz jatorrian
sinesten zuen Karmelo Etxegaraik, Garatek aipatzen duenez.
(ITZULI)
(28)
Garateren lantxo hau "De paremiologia" artikuluan,
Gernika 25, 1953, 218-219. (ITZULI)
(29)
Gernika 15, 1951, 151. (ITZULI)
(30)
Ensayos euskarianos, 86. (ITZULI)
(31)
BIAEV 10, 1959, 17. (ITZULI)
(32)
Behin. Ortega y Gasset aipatzean, orrialdea ematen du, baina
idazlanaren titulua ez. Ikus "Cómo ven los vascos
a Lope de Aguirre", BIAEV 5, 1954, 82. "El
sempiterno eco de Roncesvalles" artikuluan hau idatzi
zuen: "Herder fue vertido al francés en 18...,
como hace observar oportunamente Caro". Ikus BIAEV
14, 1963, 151. Aingeru Irigaraik,. Garateren Ensayos euskarianos-en
berri ematean, hau idatzi zuen: "Anotamos en esta última
producción de Gárate un mayor cuidado de la
forma, y mayor extensión en los relatos o referencias,
que, a decir verdad, hemos echado a veces de menos en sus
anteriores producciones". Ikus RIEV 26, 1935,
383. (ITZULI)
(33)
Fagoaga, G e rn i k a 17, 1951, 35. (ITZULI)
(34)
RIEV 23, 1933, 438-453. (ITZULI)
(35)
AEF 10, 1930, 11-31. (ITZULI)
(36)
AEF 10, 1930, 11-31. (ITZULI)
(37)
BIAE V 13, 1962, 180. (ITZULI)
(38)
PV 13, 1952, 217-223. (ITZULI)
(39)
Besteak beste, BIAEV 12, 1961, 170. (ITZULI)
(40)
Neroni gutun bat idatzi zidan, 1985eko uztailaren 24an, Sagasteiz
inoiz ageri den bilatzea eskatuz, Arabako hiriburuaren
izena azaltzeko. Irigarairen omenaldian proposatu zuen lehenbizikoz
hori. (ITZULI)
(41)
BIAEV 12, 1961, 171. Mitxelenak honela iruzkindu zuen
Garateren proposamena: "Refiriéndome a un caso
concreto, citado por el mismo Gárate, yo no confiaría
demasiado en la corrección de su etimología
de Durango . La posibilidad de que Durango continúe
un antiguo *Padurango es eso, una posibilidad, y naturalmente
no incurriré en la temeridad de intentar probar lo
que no es posible. Pero, si ha caído una sílaba
inicial, ¿qué nos garantiza que haya sido pa –y
no pe - o ti - o ku - ? " . Mitxelena,
Apellidos vascos, 12. orrialdean. Eta urte batzuk geroago
Garatek: "En cuanto a Padurango , no dudo de que
el día de mañana todo el mundo me dará
la razón contra Luis Michelena por mucha Filología
que sepa, pues el flair y la penetración detectivesca
dan más resultado en la investigación a menudo
que la gran cultura en una sola materia. Testigos: Lavoisier
y Prestley, mutatis mutandis". BIAEV 20, 1969,
42. Utzirik alde batera arrazoia nori eman zaion, beste gauza
bat ezin zuen Garatek esan Mitxelenaz, Koldo halako oro-irakurlea
baitzen, eta jakituna hainbat alorretan. Orobat harrigarria
da Magdalena eta Begoña Sarrionaindia, "Aproximación
a la obra filológica del D r. Justo Gárate y
Arriola", RSBAP L I V, 1998. 1, beren artikuluan
Mitxelenaren eragozpen hau ez aipatzea, ezta errenteriarrak
Burnieta > Urnieta delakoaren kontra idatzi
zuena ere ( burdina baita forma zaharrena, ez burnia
) . Bidenabar, Sarrionaindia ahizpen artikulu honetan
forma kontuko hutsak ez dira falta: Bienaventuras y andanzas
(118) irakurtzen dugu, adibidez. Halaber Begoña
Sarrionaindiarenean ere: " Plan [ez Plán
] de lenguas-en laburpena ez zen 1933an argitaratu, 1935ean
baizik, eta abar. Esan behar da toponimiatik kanpo ere aplikatu
zuela Garatek bere uste hori, demagun, putorius >
torius > turón eskatuz. BIAEV 14,
1963, 83. Zernahi gisaz, Ameriketan ere ez zituen Garatek
guztiak iritzikide, eta aski da ikustea Bonifacio de Ataunen
ohar laburra, Garateren Hidronimia vasca zela eta,
BIAEV 21, 1970, 190. Mitxelenaren eta Garateren arteko
eztabaidaren erakusgarri ezagunena izan daiteke, agian, errenteriarraren
harako hura, "Doctor en Medicina, desde luego".
Ikus BAP 16:3, 1960, 367. (ITZULI)
(42)
BIAEV 5. 1954., 215. (ITZULI)
(43)
BIAEV 20, 1969, 41. (ITZULI)
(44)
BIAEV 14. 1963, 83. (ITZULI)
(45)
BIAEV 12, 1961, 122-123. Eduardo de Landetak Himalayako
eta Euskal Herriko mendiak aipatzen zituen, ildo beretik,
mende honen hasieran. (ITZULI)
(46)
Eusko Ikaskuntzaren ikurritzaz ari dela, hau dio:"Asmoz
eta jakitez, que nosotros traducíamos libremente
Por la voluntad y por la cultura BIAEV 12, 1961, 3.
Ikurritza Odon Apraizen bitartez ezagutu zuen Garatek, ikus
BIAEV 12, 1961, 3. (ITZULI) |
Henrike Knörr |