Laurogeita hamarreko hamarkadan zehar, euskal zinematografiaren egoerarako erabakigarriak izan diren bi ezaugarri jazo dira. Lehenengoa, talentu artistiko bikaina daukaten zuzendari gazteen belaunaldia sortu izana, hain zuzen ere Euskadiko zinema sormenezko krisi egoera frustratuan zegoenean, hau da, laurogeigarren hamarkadaren amaieran eta laurogeita hamarrekoaren hasieran. Bigarrena, Eusko Jaurlaritzaren politika zinematografikoak izan duen errotiko norabide aldaketa; izan ere, laurogeigarreneko laguntza hutsaletarako joera alboratu, eta bide berri bat hartu baitu. Euskal Media sozietate publikoak hartu du protagonismo guztia, eta, inbertsio publikoa errentagarri bihurtzeko, koprodukzioan sartu da Eusko Jaurlaritza sozietate honen bitartez.

Bi gertakari hauen baturak (alegia, talentu handiko zinemagileak batetik eta oldarkor zein handizaleagoa den gobernu politika bestetik), Euskadiko zinemak laurogeita hamargarrenean etorkizun oparoa izango zuela pentsaraz zezakeen; ostera, zinemagile dezentek Gasteizko Kultura Sailarekin laurogeigarren hamarkadako bigarren erdialdeaz geroztik zituzten harreman txarrek okerrera egin zuten Euskal Media sortzearekin batera. Zenbait produkzio etxeri dirua esleitzerakoan izandako faboritismoen inguruko salaketek kiratsa zerion giroa gaiztotu besterik ez zuten egin, eta azkar batean erabat zapuztu ziren giro harmoniotsurako itxaropen guztiak.

Ondorioz, eta ulergaitza dirudien arren, laurogeita hamarreko tarte handi batean Euskal Mediak bizkarra eman zien zinemagile euskaldunen proiektu interesgarri eta arrakastatsuenei, eta zuzendari asko Euskaditik kanpo joateko beharrean ikusi ziren. Hortxe ditugu Alex de la Iglesiaren Acción mutante (1993), Julio Medemen La ardilla roja (1993), Imanol Uriberen Días contados (1994), Daniel Calparsororen Salto al vacío (1995), Montxo Armendárizen Historias del Kronen (1995), Alex de la Iglesiaren El día de la bestia (1995), Julio Medemen Tierra (1996), eta abar. Film hauek guztiak Euskal Herritik aldentzen joan ahala, Euskal Media -zorioneko salbuespen batzuk kenduta- , kritika eta ikusleei apenas edo deus interesatzen ez zaizkien obretan murgiltzen ari da. Prozesu mingarri honek izango du bere eragina Euskadiko zineman, beheratu egingo baitira bere kalitatea eta identitatea. Nolanahi ere, 1997az geroztik, eta apur bat bada ere, izango da aldaketarik; Kultur Saila berriak laurogeita hamarreko ildo nagusia eten, eta, azken urteetan euskal erakundeek bidegabeki alboratutako bi zinemagile ospetsuk ekoiztu eta zuzendutako Secretos del corazón filman sartuko da Euskal Media; Imanol Uribe eta Montxo Armendárizek alegia.

Honi guztiari beste ezaugarri bat ere gehitu behar zaio: Euskadiko zinema, bere hastapenetatik hasita, ez da edukiari dagokionez homogeneotasunik eskaintzeko gai izan. Laurogeita hamarreko hamarkadan, gainera, are handiagoa izango da gaiaren inguruko askatasuna, eta jada ez da "derrigorrezkoa" izango film orotan herrialdeak bizi duen gatazka politikoa islatzea. Bi alderdi azpimarratu behar dira: batetik, komediak indar bizia hartuko duela, aurreko hamarkadan ia erabat baztertuta egon ostean, azalekotzat eta euskal errealitate sozio-politikoarekin bateraezintzat jotzen zelako.

Bigarren, aipatzekoa da hirurogeita hamar eta laurogeigarren hamarkadatan hain present egon zen zinema politikoaren desagerketa. Egia da, hala ere, 2000ko hasieran Helena Taberna zuzendariaren Yoyes estreinatu zela, euskal zineman ETAri buru sekula egin den filmik onenetarikoa, baina arau nagusiaren salbuespena besterik ez da film hau, Días contados bezala. Ezer gutxi dago laurogeita hamarreko euskal zinema politikoan, eta dagoena ez dago oso inspiratua, zoritxarrez.

Ekoizpena estutzen zuten korapiloak askatzen lagungarri zatekeen egoera honek, baina, gauza batzuengatik eta besteengatik are gehiago nahastu zuen ordurako nahiko aldrebes eta kaotikoa zen egoera. Laurogeita hamarreko hamarkadan benetan konplexua ageri zen Euskadiko zinema: kulturaren politika desegokia izan zen bere hastapenetan, baina amaiera aldean pixkanaka bide onari heldu zion, nahiz eta bere betiko zehazgabetasuna mantenduz; talentu handiko zinemagileek, "euskal zinemaren" zigilua eraman beharrean, Madrilera joan behar izaten dute, euskal zinema benetan erasanda utziz; Euskadiko zinemaren historia laburrean parekorik izan ez duten zuzendari, aktore eta teknikoak izan dira; aurrekontu teknikoaren aldetik aparta den film sorta egin da; gaiari dagokionez sekulako homogeneitate falta somatu da, eta abar.

Argi dago Euskal Herriko zinea zalantzaz beteta sartu dela 2000. urtean bere finantzaketa publikoari eta izaerari dagokionez, baina garrantzitsuena, talentua alegia, laurogeita hamarreko hamarkadak zinemari eta euskal kulturari eskaini diona, betiko izango da hor.