El 23 de junio, víspera de la Fiesta de San Juan Bautista, se encienden hogueras y se limpian las fuentes en muchos lugares de Euskalerria. Se supone representan al sol. Estas hogueras o fogatas las encienden los vecinos en las ciudades y se baila alrededor de ellas. En algunos lugares además de la leña, maderas y malezas, se queman hojas de laurel bendito y otras yerbas y plantas.

Según Caro Baroja al saltar por encima de la fogata, aspirar su humo y bailar en derredor se puede obtener algo de todo esto:
1. La preservación de determinadas enfermedades.
2. La curación de las mismas.
3. La expulsión de los productores de la enfermedad a otras regiones.
4. La preservación de los maleficios de las brujas, y la expulsión de éstas y de los ladrones.
5. La preservación de animales dañinos (perros, culebras, etc.).
6. La preservación de contratiempos más fortuitos.
7. La garantía de un matrimonio próximo, si salta de un modo determinado.

Gartzea IV.a Ramirez Berritzailearen eta Margarita L´Aiglekoaren semea zen eta 1157. urtean Santxa Beatrizekin ezkondu zen, Alfonso VII.a Leongo errege eta Berengaria Bartzelonakoaren alabarekin.


Santxo Jakitunaren jauregia Iruñean, "Navarreria"ko harresien gainean eraikia.

Santxo Jakitunaren erreinaldian Gaztelarekiko gatazkek berean iraun zuten Errioxa zela eta, Araba eta Gipuzkoako hazkunde demografikoa arautu eta sendotu zen (hiri gutunak eta foruak, Gasteiz eta Donostia barne), sistema zistertar berria bultzatu zuen, legedia eta administrazioa arautu ziren. Nafarroako lehen egiazko erregea izan zen, Rex Navarrorum, ordu arteko Rex Pampilonensium titulua baztertuta. Erreinaldiaren hasera zaila izan zuen ordea. 1151ko urtarrilaren 27an, Alfonso VII.a Leon eta Gaztelakoak eta Ramon Berenguer IV.a Bartzelonako kondeak Tudellene (Fitero aldean) sinatu zuten hitzarmenaren arabera, enperadore gaztelarrarentzat izango ziren musulman eta nafarrei kenduriko lurralde guztiak. Alfontso VII.ak, ostera, Santxo VI. arekin elkar hartu eta 1153an Sorian sinaturiko itunaren arabera errege nafarra Gaztelakoaren mendean geratu zen. Ezkontzarekin (Santxa Beatriz enperadorearen alaba zen) lurralde batzuek (Artaxona, Larraga eta Zebror Urraka enperadorearen alabarentzat geratu ziren) berreskuratu zituen. Santxo III.a egin zuten Leon eta Gaztelako errege, eta Santxo Jakitunak mendekotasuna aitortu bazion ere, Artaxona, Larraga eta Zebror berreskuratu zituen. Santxo III.a hil zenean (1158), Santxo Jakitunak bere arreba Blankaren seme Alfonso VIII.aren adin txikiaz baliaturik, Logroño, Nafarrate, Cerezo eta Briviesca hartu zituen. Oka mendietako aintzinako muga-lurretara hurbilduz. 1167. urtean Alfonso VIII. aren tutoreek 10 urteko su-etena eskatu zuten eta 1173an Alfonso VIII.a Gudulariak, errege harrezkero, osaba setiatu zuen eta Leginen eta Iruñeraino eraso zion. Alfonos VIII.ak Errioxako herriak hartu eta Iruñea setiatu zuen. Santxo VI.ak hala eskatuta, negoziazioa eta Inglaterrako erregearen bitartekaritza onartu zituen errege gaztelarrak. Inglaterrako erregeak Errioxa Gaztelako koroari zegokiola erabaki eta Fiteroko akordioak hala berretsi zuen erabakia. Aragoiri dagokionez, 1162 urtean Ramon Berenguer IV.a hil eta Alfonso II.a izendatu zuten Aragoiki errege. Urte bereko abenduaren 19an Santxo Jakitunak eta Alfonso II.ak Gaztelako erregearen aurkako aliantza erabaki zuten. Alfonso IX.a Leongoak eta Santxo I.a Protugalekoak ere onartu zuten itun hau.
Santxo VI.ak, bestalde, berebiziko garrantzia hartu zuen Euskal Herri barnean, Nafarroakoez gainera, gotorleku eta hiri ugari eraiki eta sortarazi baitzituen Araban eta Gipuzkoan.