Estandar idatzi bat eratzea lortu duten hizkuntzen artean, euskara da, agian, hizkuntza idatzi batu horren taxutzea egoerarik okerrenean bideratu behar izan duen hizkuntza. Alde batetik, ez da ahaztu behar, euskara batuak lehen urratsak egin zituenean, nazio eremuaren parterik handiena eta garrantzikoena gerra suntsigarri baten ondorengo diktadura baten pean aurkitzen zela, 25 urte betetzera zihoan eta nazio hizkuntzaren eskubide oinarrizkoenak ia lehen eguneko lehia berarekin zapaltzen jarraitzen zuen diktaduran baten pean, hain zuzen. Baina bestetik, hots, hizkuntzaren beraren zer-nolakoen ikuspuntutik ere, egoera ez zen, ez, aukerakoa. Hala ere gertatu zen miraria. Hurrengo lerroek egoera ezin okerrago horren eta gertatu zen mirariaren kronikaren haria izan nahi dute.

1. Estandar batua eratzeko lehen zailtasuna, hizkuntzaren dialekto egoera da. Jakina denez, euskalkitan banatua dago euskara, euskalki eta hizkera askotan, harreman handirik izen ez duten euskalkietan gainera. Dena dela, askotan, batez ere erdaraz, kontrakoa esan bada ere, euskalki horien arteko aldea ez da izugarria. Hots, euskalki desberdinetako hiztunek —Arratiako bat eta Garaziko bat, esate baterako— ulertzen dute elkar, baldintza bat betetzen bada: nor bere literatura euskalkian irakurtzeko gauza izatea, hain zuzen. Eta kontuan hartu behar da baldintza hori betetzen ez bada, elkar ez ulertzearen errua ez dela linguistikoa, kulturala baizik.

Ez da hau une aukerakoena euskalki horien nondik norakoen azalpenari ekiteko. Dena dela, nahitaezkoa dut, aurrera egiteko, euskalkiok direla eta zenbait zertzelada gogoratzea. Alde batetik, euskalkien pisua, hiztunei dagokionez, ez da bera edo bertsua, ezta hurrik eman ere: biren artean, hau da, bizkaieraren eta gipuzkeraren artean euskaldunen ia % 80 bereganatzen dute. Behin baino gehiagotan, hori gogoratu dutenek, beste hau gaineratu izan dute: alegia, bizkaierazko hiztunen kopurua, gutxienez, gipuzkerazkoena adinako dela. Hori esaten denean ez da kontuan hartzen berdintasun hori "ahozko hiztunei" dagokiena dela; hots, ez da kontuan hartzen bizkaieradunen ia heren batek, Gipuzkoan bizi direnak hain zuzen, azken berrehun urteetan gutxienez, egoera diglosiko bat —adigaiaren jatorrizko adieran, Ferguson-enean— bizi izan duela, hau da, hizkuntza idatziari dagokionez gipuzkeraduna izan dela; gipuzkera izan da Elizaren hizkuntza, are pulpitotikoa, adibiderik eragingarriena besterik ez aipatzeko.

Bada, orobat, beste puntu bat aitatu beharrekoa, estandarra eratzeko erraztasunari baitagokio: bi euskalkiok ez dira inondik ere elkarren antzekoenak. Zuberera-amikutzera alde batera uzten bada, bizkaieraren eta gipuzkoeraren artean daude euskal hizkeren arteko isoglosarik bereizgarrienak, edo bereizgarrienetako batzuk bederen.

Hizkuntzaren zertzelada nolabait demografiko edo soziologikoen puntu honi amaia emateko ikusarazi nahi nuke Bilbo, gure hiriburua, katalanena ez bezala, ez dagoela, alde batetik, hizkuntzaren eremuaren erdialdean eta, bestetik —eta honek gorabehera handiagoa du— ez duela inoiz izan Bartzelonak izan duen pisua kultura eragile gisa —eta are gutxiago hemengo hizkuntzaren eusle eta sustataile gisa. Egia esan, tamalez, ez du inoiz izan inongo pisurik alderdi honetatik. Gogoratu behar al da katalan estandarren arrakastaren arrazoi erbakigarriari Bartzelona deritzola?

Beste alde batetik, literatura euskalkien kontua dago. Honetan ere ez dugu izan katalanek —eta are italianoek— izan duten abantaila, hots, literatura tradizio bakar eta beraz batuarena. Ahuldua, dialektokeriaz betea, nahi duzuena, baina bakarra. Zeren, jakina denez, gure artean, zuberera bazterrekoa eta bere kasakoa ahazturik ere, hiru baitira literatura tradizioa duten euskalkiak: bizkaiera, gipuzkera eta lapurtera. Hemen ere, zertzelada nabarmenetara mugatuz, gogora dezagun gure literatura klasiko osoa, Leizarraga, Axular eta Etxeberri Ziburukoaren eskuetan literatura eta kultura maila aski gora iritsi zuena, lapurteraz gauzatu zela, XVI-XVII. mendeetan. Lapurdi da beraz gure Toskana. Baina Italian ez bezala, mendeen joan-etorrian Lapurdik (eta oro har Iparraldeak) bere pisu demografiko eta ekonomikoa galdu zuen, eta gainera lapurtera, horren ondorio gisa agian, ez zen euskaldun guztien literatura hizkera bihurtu. Bestalde, ahulduz joan zen kultura hizkera gisa, eta XIX. mende bukaeran izan zuen zilarrezko loraldia gorabehera, estandarra taxutzeko orduan ez zuen euskara batuari gauza gehiegi eskaintzeko: hizkera idatzia erabiltzeko halako grazia eta trebetasun nabari bat —hegoaldekoek, antza, onartu nahi ez duguna— eta ezer gutxi gehiago.

Beste muturrean ere ez dira korapiloak falta. Bizkaiera klasikoa berantiarra da —ez da XIX. mendearen hasiera arte egituratzen—, eta hasieratik bertatik ez du batasunik —markinatarrak alde batetik, Añibarro eta beste, bestetik—. Gainera, 1800-1820ko produkzio bikainaren ondoren ez dago ezer aipagarririk, harik eta 1900 inguruan Domingo Agirreren bizkaierazko idazlanak, literatura bizkaieraren eredu bikain den Kresala bereziki, gertatzen diren arte. Ez dut uste inor haserretuko denik esaten badut, oro har, bizkaierazko idazleak agertu direla moldakaitzenak euskaldunen artean beren burutapenak moldiztegiko letrez emateko orduan. Gainera, kontuan izan behar da erazgozpen horiek areagotu egin zirela mende honen lehen hamarkadetan sabindarren-eta eraginaren ondorioz, Bizkaian izan baitzuen indar bortitzena Sabino Aranaren eta Sebero Altuberen garbizalekeriak. Aski da, adibidez, 1920ko Gazteizko Kristau Ikasbide berriaren gipuzkerazko eta bizkaierazko bertsioak erkatzea diodanaren funtsaz ohartzeko.

Eta zen esan erdiko euskalkiaz? Bi hitzetan azaltzeko, erdipurdikotasuna bide da gipuzkeraren bertuterik nabarmenena. Ez da alboetako euskalkiek gordetzen omen dituzten altxor preziatuen jabe, baina hizkuntza kontuetan erdiko izateak non-nahi dituen abantailak bereganatu ditu. Ez da inoiz lapurtera klasikoak iritsi zituen gailurretara heldu, baina ez ditu nozitu literatura bizkaieraren arazoak, eta XVIII. mendearen erdialdeaz gero ekoizpen aski ugari eta aski duina —Mendiburu, Agirre Asteasukoaren edo Lardizabalen eskutik— produzitu du, zenbait nafarren —P. Iraizoz gogoangarria, besteak beste— eta Deba ibaiaz sartaldeko hainbat idazleren laguntzarekin, dena esan behar baldin bada.

2. Euskararen batasunaz ez da lehen aldiz 1960eko hamarraldian mintzatzen, bistan da. Kontua, gutxieneko seriotasunarekin, Euskaltzaindia sortzen denean plazaratzen da, 1920 inguruan. Orduko eta geroko gorabeheren berri zehatza jakin nahi duenak badu orain eskumenean liburu bikain bat, Koldo Zuazoren Euskararen batasuna (Bilbo, 1988). Hortaz, aurreko puntuan bezala zenbait alde nabarmen azpimarratuko ditut nik hemen besterik gabe. Lehena da merezi duela "Informe de los señores académicos A. Campion y P. Broussain a la Academia de la Lengua Vasca sobre la unificación del euskera", 1920an Euskaltzaindairen agerkarian argitaratu zen txostenak eragin zituen erantzun ugariei begiratu bat ematea. Denetik dago, baina badira zenbait gauza aski kezkagarriak direnak. Lehena, zenbat diren batasunaren premia ikusten ez duten euskaltzaleak, batez ere Bizkaia aldean. Ez da ahaztu behar puntu honetan Sabino Aranak zazpi eusko estaturen federazio gisa ikusten zuela Euskadi, bakoitza bere euskalkiaren jabe:

"El Maestro propuso que, por de pronto, se construyan tantos dialectos como regiones hay en Euzkadi" (M. de Egileor Euskera 1922, 33).

Bestalde ez dute uste sabindar horiek batasuna premiazkoa denik hizkuntzak bizirik iraun dezan:

"¿Es de inmediata nesesidad para la vida del Euzkera la creación de una literatura?
Nuestra contestación es terminantemente negativa. Lo necesario [...] es el patriotismo". (Euzkeltzale-Bazkuna, Sobre la unificación del euzkera in Zuazo 283).

Garai harteko jeltzaleen leloa errepikatuz bukatzen da artikulua: harako "el Euzkera por el Euzkera morirá; el Euzkera por la Patria perdurará" hura. Nolanahi ere, esan behar da jeltzale nabarmen batenak, Luis de Eleizalderenak, direla ekarpen zentuzkoenak batasunaren inguruko polemika honetan. Zuazorenean ikus daitezke honen argudio aski arrazoizkoak, 312 eta hurrengo orrialdeetan.

Bigarren gauza kezkagarria da ikustea ez dela ia inongo txostenetan ezertarako aintzat hartzen euskal literatura tradizioa. Honek ere badu bere arrazoia. Izan ere, mende honen hasierako garbizaletasunak, Aranarenak eta areago Azkuerenak, gure literatura tradizioaren arbuio ia erabatekoa dute ezaugarri nagusitzat. Arbuio hori funtsatzeko argudioa, gezurra badirudi ere garai hartan ikaragarrizko arrakasta izan zuena, ezaguna da: euskal idazle guztiek erdaraz egin behar izan zituzten beren ikasketak, eta horren ondorioz erdarak "kutsatuak" gertatu ziren; hortaz, beren obrek ez dute zer ikusirik euskara "jator" eta "berezkoarekin". Ildo honetan adierazgarria da Campion-Broussain txostenaren ondoriozko polemika horren ondorea (Zuazo op. cit. 180): eztabaidotatik inolako atarramentu onik ez zetorrela ikusirik, proposatzen dena euskalkien arteko kidetasun eta ezberdintasunak zenbatzea eta zehaztzea da; hots, zenbat herritan esaten den, adibidez, bezala, eta zenbatetan bezela jakitea eta pisatzea. Hori da Akademiaren Erizkizunzi Irukoitzara-ren sortze arrazoia eta xedea. Euskara idatziaren batasuna ahozkoaren gainean eratu nahi da, iragan osoaz tabula rasa eginaz. Dena dela, berriro diot, hau ez zen garaiaren ezaugarri bat besterik: bide beretik zihoan Altuberen garbizalekeria sintaktikoa, hain arrakasta handia izan zuena, eta, damurik, oraindik ere duena.

Iritzi giro hori ez da hausten 1950 ingurua arte. Belaunaldi berriko kide nabarmenetako bat, Federiko Krutwig, da auzia erabat eraberrituko duena, literatura hizkuntzatzat lapurtar klasikoa —-Leizarragaren hizkera, zehatzago esan— proposatuz. Ez da hau Krutwigen ideiei buruz luzaz jarduteko aukera egokiena, baina esan behar da jendeak uste duen baino eragin handiagoa izan zuela getxotarrak euskara batuan. Izan ere, estandarraren izpiritua ez dago Krutwigen ideia nagusietatik urrunegi. Krutwigena da, azken batean, egungo estandar idatzia hezurmamitzen duen ideia nagusia: literatura tradizioa izan behar duela ezinbestean euskara batua funtsatuko duen oinarri sendoa. Bestalde, Krutwig da aurrena argi eta garbi aldarrikatzen euskarak eguneratzeko eta kultura hizkuntza bihurtzeko duen premiaren ezinbestekotasuna. Ildo horretan kokatzen da berak ezin zuzenago jebismo deitzen duenaren kritika:

Contrariamente a los catalanes, los vascos hemos observado un estúpido jebismo, que nos ha llevado a considerar el vascuence como una cosa que no debía contaminarse enmpleándola para hablar sobre temas de interes universal. [...] Los jebistas se oponen a que el labortano sea la lengua nacional escrita del Pueblo Vasco, precisamente por lo elegante de su tono, y parecen defender los irrintzis, para los que el vizcaino ez más apto. (Gernika, nº 14 (1951), 10-11 orr., in Zuazo op. cit. 353).

Horrek ez du esan nahi Krutwigen proposamena, bere osoan, onargarria zenik. Eta ez zen onargarria bere argudietako zenbait egiazkoak ez direlako. Ez da egia, adibidez, hemeretzigarren mendearen azkenaldean Italia politikoki batu zenean italiera batutzat toskanoa hautatu zenik. Erdi arotik bertatik zen toskanoa "italianoa", gaztelania "espainola" zen bezalaxe. Batasun politikoa iristean egin zena, italiano hori Italia osora hedatzen saiatzea izan zen, besterik gabe. Bestalde italiera Italia guztiko hizkuntza bihurtu zen heinean Erromako hizkera (eta bigarren mailan, Milanekoa) bilakatu zen italieraren gidari, eta gaur egun Florentzia da Erromaren eragina pairatzen duena, eta ez alderantziz. Izan ere, gizarteko talde gidariak hizkuntza bilakaeraren gidari ere bihurtzea da batasun prozesu guztiek, benetakoak badira, ordaintzen duten faktura eta batasuna benetan errotu delako seinalea. Hizkuntza eredu erabat filologiko eta hizkera errealarekiko arrotzek, hizkuntza bizia oso egoera larrian dagoen tokietan soilik izan dezakete arrakasta. Erregela orokor hori gure kasura aplikatuz, esan dezakegu Krutwigen hizkuntza eredu artifizial hark bere garaian izan zuen arrakasta aski nabarmena, 1950 inguruko euskararen kinka larriaren adierazgarri betea dela, eta, orobat, gero egin zuen gainbehera dela euskararen zuzpertzearen seinaleetako bat.

3. Aitzindari hauek gorabehera, Euskaltzaindiaren estandarrak, 1968an Arantzazuko biltzarrean taxutu zenak, badu "aita" dei dezakegun aitzindari eragile bat: 1964an Euskal Idazkaritzaren "hizkuntza saillak" [sic] Baionan plazaratu zuen proposamena. Han daude, dagoeneko, in, il idazkerak (baino, oilo) onartzea, Iparraldeko tradizioko h-a —kontsonante ondoren izan ezik (harri baino ez ekharri)—, eta orobat deklinabidearen paradigmak eta aditz laguntzailearen forma oinarrizkoak: han dago, adibidez, nuen —eta ez nuan, nun— hautatzea. Zer zen Euskal idazkaritza hori? Ez da garaiko gorabeheretan espertoa izan behar, kideei erreparatuz gero (J. Solaun, T. Monzon, J.L. Davant, E. Irigarai, Txillardegi, R. Iriart, Andiazabal eta Hiriart-Urruti) ondorioz ateratzeko J. L. Alvarez Enparantza Txillardegi izan zela sail haren sortzaile, arima eta eragile erabakigarria. Aitortu behar da, beraz, eta adierazi Txillardegiri dagokion parte handia, gero Euskaltzaindiaren eta Mitxelenaren eredu bezala ezagutzen den horretan.

Euskal Idazkaritzaren proposamen horiek arrakasta nabarmena izan zuten 60.etan plazaratuz zihoan idazle belaunaldi berriagan, gehien bat Jakin aldizkariaren ingurura biltzen zen hartan. Aldizkari horrek berehala eman zuen Baionako erabakien berri, eta orduan bertan onartu zituen. Dena dela, belaunaldi berriko idazleen artean ez zen dena izan lehen orduko atxikimendua. Antza denez R. Arregi eta J. Azurmendirentzat, adibidez, batasuna ez zen hizkuntzaren arazo nagusia, eta halako atzeratasuna agertzen zuten "problemak sortu besterik" egingo ez zuen kontu haren aurrean. Egia esan, "gazteak" apurka eta banaka igaro ziren ortografia berrira, lehenik "ausartenak", "koldarragoak" -edo "zuhurragoak"- gero. Gazteen artean inork ez zuen Baionako eredua arbuiatzen; oportunitate kontua zen. Bada anektoda bat egoeraren beste alderdi bat argitzen duena: zenbait hilabetez, R. Arregi bat, Zeruko Argian idazkera zaharrean eta Jakin-en euskara batuan idazten aritu zen, estandarra artikulu sakon eta landuagoekin lotzen zuelako. Anekdotak anekdota, esan daiteke Arantzazuko biltzarraren bezperetan belaunadi berriko idazle guztiak Baionako idaztarauen arabera idaztera igaroak zirela.

"Zaharren" artean, aldiz, inor gutxik erabiltzen zituen Baionako gomendioak. Baina ez ziren falta (J. San Martin etab.), Arantzazuko biltzarraren bezpera horietan batez ere, ohiko ortografiaz idatziz ere euskara batuaren ortografiaren alde agertzen zirenak. Nolanahi ere, 1968aren hasieran "oposizioaren termino markatua" gazteak ginen. Eta dudarik gabe balantza beste aldera nabarmen bultzatu zuena K. Mitxelenaren jarrera izan zen, Baionako erabakien erabat aldeko agertu zenean.

Koldo Mitxelena rara avis bat izan zen gure artean. Ez bakarrik Euskal Herriaren mailan, gure historiako intelektuak erraldoi bakanetakoa izan zelako, baina baita ere jeltzale-euskaltzale gisa. Bera izan zen, getho horretakoen artean, mundu zabaleko eta orobat Euskal Herri "erdalduneko" kultura eta ideia higikundeei irekia aritu zen ia bakarra. Esate baterako, Luis Martin Santos donostiarra, Tiempo de silencio-ren idazle miresgarria istripuz hil zenean, Koldok Egan aldizkarian eskaini zion hilberria, hain hunkigarri eta literarioki bikaina, ezin idatz zezakeen gure munduko beste inork. Ildo beretik doa, azken batean, bere zientziarekiko jarrera laburbiltzen duen esaldi hau: "Kultur alorrean zerbait sortzen duen herriak beretzat eta besterentzat sortzen du eta, orobat, besterentzat sortzen ez duenak ez du beretzat ere sortzen".

Azpimarkatu behar da ez zuela K. Mitxelenak urrats hori arinki egin. Orain, L. Villasanteren lekukotasunari esker badakigu zenbait euskaltzale jeltzale bildu zituela Arantzazuko batzarraren aurretik, eta adierazi ziela biltzar hartan Baionako erabakien hildotik agertuko zela. Aldez aurretik sumatzen zuen pertsona gisa arazo larriak ekarriko zizkiola bere erabakiak. Halere, gizaki gehienei lasai bizitzeko eta saltsak gazteagoentzat uzteko adin horretara heltzear zelarik, euskara batuaren higikundearen buru jartzea erabaki zuen. Argi zuen, bestalde, batasun prosezu batean erabakigarriena, hura bultzatuko duen taldea dela, eta 1968an, atzean jende serioa eta saiatua zuen batasun eredu bakarra Baionakoa zela. Berak hartu zuen Biltzarrean bertan batuaren aldeko argudioen defentsaren pisu nagusia. Berari zor diogu, gainera, Euskaltzaindiaren batasun ereduaren euskarri teorikoaren lantze sendoena. Lan horrek, berak hainbestetan errepikatu zuen esaldia —"hizkuntza bat, gurea nahiz inorena, ez da gizarteko mintzabide eta adierazpidea besterik"— hartzen du abiapuntutzat, eta era askotako argudioz, hiztunen gizarte-pisuari dagokionaz ahaztu gabe, hornitzen da. Teoria jardun horren lekuko, besteak beste, "Pro domo" eta "Azken ordukoak" artikulu zabal eta mamitsuakaipatu behar dira.

4. Ez da orain arte kuantifikatu batasunak idazleen jardunean ekarri zuen aldaketa. Egoera berrira egokitu behar horrek baditu bi alde: bata, subjektiboa, neurtezina eta agian garrantzizkoena, eta bestea objetiboa-edo, hurrengo lerroetan gauzatzen saiatuko naizena. Lehen hurbilketa gisa Nemesio Etxaniz, 60ko hamarraldiko gipuzkerazko idazle nagusietako baten ipuin bat ("Ezkongai zaarra", Lur berri bila, Donostia 1967) hartu dut, eta saiatu naiz hura euskara batuan jartzeko zenbat aldaketa egin behar ziren zenbatzen, zehatzago esan, zenbat hitzetan egin behar zen gutxienez aldaketa bat euskara batura egokitzeko. Hasi ahala ikusi nuen zenbatze zehatza ia ezinezkoa zela, gauza bat baitziren Euskaltzaindiaren gomendioak askotan, gainera, erabat zehatzak ez zirenak, eta beste bat euskara batutzat garai hartan jotzen zena, hau ere taldeen arabera aldatzen zena. Nolanahi ere, gutxieneko maila bat eratu dut, ortografia eta morfologiarei zegokiona batez ere, eta beste bat zabalagoa —edo hertsiagoa— bezela edo arraixku batutik kanpokotzat jotzen dituena. Delako ipuinaren 1585 hitzetatik, 352 gertatu ziren gutxienez aldatu beharrekoak, eta 433 gehienez. Ehunekoetan adieraziz, 22,2 eta 27,3 hurrenez hurren.

Batasunak ekarri zuen hizkuntza idatziaren itxuraren aldaketa beste alde batetik ere begiets daiteke. Adibide gisa zenbait aldaerek 1968 baino lehen eta 1977an agertzen zituzten kopuruak aurkeztuko ditut. Esate baterako, 1968 arte Hegoaldeko literaturan, Orotariko Euskal Hiztegia-n, aurkitu sarreran ikus daitekeenez, arkitu da ia erabat erabiltzen den aldaera; 1977an, aldiz, nire Maiztasun hiztegia-ko erakuskariko datuen arabera (Donostia, 1982), 659 aurkitu (horietatik 575 euskara batuan) eta 61 arkitu (42 euskara batuan) gertatzen dira; batua baino lehen bildur da Hegoaldeko aldaera ia erabatekoa: 1977an 198 beldur eta 31 bildur aurkitzen ditugu euskara batuan; batasun aurreko eskaiñi ia bakarraren ordez, 1977an 399 eskaini, 73 eskeini, eta eskeiñi bat dira Hegoaldean euskara batuan aurkitzen duguna, etab. Kasu deigarriena, non-ena da agian: batasunaren abiaduran ia nun aldaera besterik ez da aurkitzen Iparraldeko nahiz Hegoaldeko testuetan; 1977an 328 non eta 31 nun jasotzen dira Maiztasun hiztegia-n.

5. Arantzazuko erabakiaren arrakasta benetan nabarmena izan zen. Nik neuk egin zuen azterketa baten arabera, Arantzazuko batzarretik lauzpabost urtetara egoera ia erabat batasunaren aldekoa zen. 1972-73 urteetan argitaratu ziren 101 euskal liburuetatik 71 euskara batuan idatzi ziren. Egoeraren adierazgarri gerta daiteke esatea erlijiozko liburuen artean Arantzazuko erabakien onarpena %0koa izan zela, eta aldiz saiakeragintzan ehunekoa 94,6tara heltzen zela. Orobat idazleei dagokionez. Biurteko hartan libururen bat argitaratzen duten idazleen artean %73 dira euskara batuan ari direnak; ehuneko hori 91,1era heltzen da 50 urtez beherakoen artean, 100era 35 urtez beherakoen artean. Orobat adierazgarri gertatzen da: laikoen artean %80k onartzen dute eta %20k soilik elizgizonen artean; ildo beretik, unibertsitate ikasketak dituzten guztiak idazten dute euskara batuan.

Ez dut bukatu nahi egungo egoeraz hitz bi esan gabe. Euskara batuak 70 eta 80ko hamarraldietan izan zuen bilakaeraz ez dagokit hemen mintzatzea. Baina azken urteotan, Euskaltzaindiak arauak emateari berriro ekin dionean, entzun da han-hemenka iritzi bat, gure Akademia arau gehiegi ematen ez ote den ari, alegia, eta zerbait esan nahi nuke iritzi horri buruz. Gure helburua inguruko hizkuntzen batasun mailara iristea bada, bistan da asko falta zaigula oraindik alde horretatik "konpetitiboak" izateko, eta badirudi hori dela, azken batean, lortu behar duguna inguruko hizkuntzek irentsiko ez bagaituzte. Gure egoera zenbaki bidez ikusarazteko 1977ko Uztailaren bateko Euskaldunon Egunkaria-ko aleko lehen orrialdea aztertu nuen, eta hau da nire azterketaren emaitza, lehen hurbiltze baten balioa besterik ez duena: pertsona izenak-eta kendu ondoren, bildu nituen 521 hitzetatik 274 ziren aurreko bezalakoak, hau da, batasuna gorabehera bere hartan gelditu zirenak, eta 247 estandarra dela eta gutxienez aldaketaren bat izan zutenak; hauetatik, 1968-1978ko etapako gomendioek aldatu zituztenak 149 dira —hots, hitz guztien %28,6 eta aldatuen 60,3—, eta azken urteetako gomendioek aldatu zituztenak 32 (%6,14 eta 13,0 hurrenez hurren), Eta badira 66 oraindik zalantza bat edo gehiago idazkeran agertzen dituztenak. Hortaz, testu hitzen %12,7 genuen oraindik zalantzan, hau da, gure lehiakide diren hizkuntzek baino hamar aldiz gehiago, gutxienez.