 Joan Mari Torrealdai oso ezaguna da euskal kulturaren
munduan. Kazetari zein soziologo honek liburu franko idatzi ditu. Berak
argitaratutako artikuluen zerrenda ere, luzea da. Joan Mariri ez zaio meriturik
falta. Hori dela eta, bere izena eman diote bere jaioterriko kultur etxe
berriari. Iaz, Irun Hiria Saria jaso zuen "La censura de Franco y el
tema vasco" saiakerarekin. Aurten, beste hiru liburu plazaratuko ditu:
"Zentsura frankista eta euskal literatura", "Pequeña
historia del libro vasco" eta "XX. Mendeko euskal liburuen katalogoa
izeneko bildumaren" IV. liburua . Bere aurreko lanetan legez, oraingo
hauetan euskararen historia sozialean murgildu da. Gai horretan ikertzeko
beharra sentitzen du Jakin aldizkariko zuzendaria den Foruar honek. Euskal
kulturaz maiteminduta dago Torrealdai. Bere ametsa?: bere liburuak etorkizuneko
belaunaldientzako lanerako tresna izan daitezen
-Zein da Joan Mari Torrealdai? Aurkeztu
ezazu zeure burua.
Forua Bizkaiko herrian jaioa naiz. 56 urte ditut. Kazetaritzan ibilia naiz
baina nik soziologotzat jotzen dut neure burua. Beste batzuk, fikzioaren
munduan ibiltzen dira. Ni, neu, errealitatearen azterketan murgildu ohi
naiz. Foruan jaio eta gero Arantzazutik igaro nintzen. Ondoren, Europan
ibili nintzen urte batzuetan. Egun, Usurbilen bizi naiz. Ezkonduta nago,
eta bi seme-alaba ditut.
- Jakin 1956an jaio zen Arantzazuko
frantziskotarren ekimenez. Zein helbururekin sortu zen?
Ikasle nintzela ezagutu nuen Jakin. Ordurako aspaldi sortua zegoen. Beraz,
zegoen ekipoan, hau da, Joxe Azurmendi eta Joseba Intxaustirekin hasi nintzen
Jakinen. Hasieratik, Jakinek kultura eta euskara ezkondu nahi izan ditu.
Orain, hori ez da  harrigarria baina garai horietan bai. Zeren
garai hartan euskara euskarari buruz hitz egiteko eta poesia egiteko erabiltzen
zen. Edonola ere, kultur gaiak zientzia, filosofia, teologia ez ziren euskaraz
egiten, hori ez zen arrunta. Gure kezka beti izan da euskara eta kultura
uztartzea, elkarrekin lotzea. Ahalegin horretan aitzindaria izan zen Jakin.
- Zuen bidean euskara batua sortzeko
beharra ikusi zenuten.
Hasieran Jakin ikasleen aldizkaria zen. Ez zeukan buru jakinik, ez eta ekipo
iraunkorrik. Irakaskuntza gaiak jorratzen zituen, batik bat erlijiosoak.
Garai hartan ez zen euskal unibertsitaterik. Orduko euskal unibertsitateak
seminarioak ziren. Jakin Arantzazun jaio zen arren ez zen bakarrik bertako
ikasleentzat egiten, beste seminariorentzat ere egiten zen. Beti eduki du
elkarren arteko lana egiteko bokazio hori. Orduan, bat batean, euskara batuaren
arazoa sortu zen. Batetik, euskara ez zegoen bakarrik lurralde bati lotua,
baizik eta guztietara. Bestetik, hizkuntzaren maila bat behar zen. Hortik
sortu zen euskara batuaren beharra, baina ez hori bakarrik, euskara batuarena
ez baita bakarrik euskara batzea, hizkuntzaren maila ona lortzea ere bada.
Kezka horrekin,1964an, Baionan Jakineko idazleen bilkura egin zen. Aldizkariak
batasunaren arauak idatzi eta argitaratu zituen.
-1967an Jakinen zuzendaritza hartu zenuen.
Garai horretan aldaketa nabarmenak eman ziren aldizkariaren baitan. Espainiako
eredutik aldentzea erabaki zenuten. Horrez gain, kazetariei dagokionean,
profesionaltasunaren beharra ikusi zenuten. Zer bultzatu zintuen linea aldatze
horretara?
Aldizkariaren zuzendaritza hartu
nuenean, Arantzazutik kanpo nengoen. Ordutik ekipo iraunkor batek egiten
du aldizkaria. Lehendabiziko ekipoa Carlos Santamariak, Rikardo Arregik,
Andoni Lekuonak, Piarres Xarritonek, Ibon Sarasolak... eta abarrek osatzen
zuten. 1967an, Euskal Herria oso bizi zegoen. Hurrengo urtean 68ko maiatzaren
iraultza eman zen.Borroka pil-pilean zegoen: ideologikoa, soziala, politikoa.
Guk aldizkari bat genuen baina horrekin zer egin ez genekien. Orduan, Karlos
Santamaria eta Rikardo Arregiren gidaritzapean Esprit Frantziako
aldizkariaren eredua hartu genuen. Aldaketa guzti horiek direla eta, seminarioko
ikasleen aldizkaria izatetik aldizkari normalizatu bat izatera igaro zen,
publiko orokorrarentzako,hain zuzen. Aldizkaria inguruneari estu lotuta
egon da beti. Arantzazun zegoenean gai erlijiosoak jorratzen zituen. Bigarrengo
fase horretan, gai kulturalak eta sozio-politikoak, ideologikoak uztartzen
genituen, hau da, giroak eskatzen zituen gaiak. Handik gutxira frankismoaren
debekua etorri zen. Ondorioz, argitaletxea sortu genuen. Helburua zen aldizkariko
sailak eta monografikoak liburu euskarrian kaleratzea. Urte batzuk beranduago,
hiztegi teknikoekin hasi ginen. Horixe izan zen UZEIren hazia.
 -Nolakoa
da gaurko Jakin?
Ekipo txikia dugu, Joxe Azurmendi,
Joseba Intxausti, Koldo Agirrebalzategi eta laurok gaude . Horrez gain,
hainbat kolaboratzaile ditugu. Aldizkaria bi hilero ateratzen da. Aldez
aurretik planifikatzen dugu guztia. Tirada 3.100 alekoa da. 2.700 harpidedun
inguru ditugu. Gainerakoa dendetan saltzen da. Formatuari dagokionean, aukera
ezberdinak daude: monografikoak, zenbaki zentratuak non gai baten inguruko
artikulu ezberdin aurki daitezkeen, eta azkenik, zenbaki sueltoak. Elkarrengandik
loturik ez duten artikuluak joaten dira horretan. Gainera, badira beste
sailak: gaiak, liburuak eta egunen gurpila izenekoa.
Gaien aldetik, berriz, kultura, soziologia, politika, ideologia...ildo horri
jarraitzen diogu. Aldizkari "generalista" da. Gaiak ez gaitu mugatzen
baizik eta gai hori tratatzeko moduak.
-Jakinek bere bizitzan zenbait oztopo
eta debeku jasan ditu. Zein arrazoi zeuden debeku horien atzetik?
Frankismoan izan zen hori. Politikoki egoera zaila zen. Gu saiatzen ginen
ikusten genuena esaten, eta hasieran utzi egin ziguten, bi urtez. Noski,
gero aldizkaria ateratzeko eskubidea ukatu ziguten. Zergatik? Gure ibilbidea
euskaltzalea, sozialista edo erregimenaren aurkakoa zelako. Gure adibidea
azaltzeko, nire ikerketetan aurkitu esaldi bat erabil daiteke: "Darles
cuerda para que ellos mismos se ahorquen".
-Kazetari izateaz gain, ikertzaile ere
bazara. Ia beti euskararen historia sozialean jardun duzu. Nondik datorkizu
behar hori?
Gure belaunaldiak ez du euskara eskolatik jaso. Gure garaian debekatuta
zegoen euskara. Ez hori bakarrik, gaien aldetik ere, debeku handia zegoen.
Ni pixkanaka hasi nintzen ezagutzen euskal kultura eta historia. Konturatu
nintzen horien inguruan oso gutxi nekiela. Beraz, lanean hasi nintzen. Nire
lana horixe izan da, eduki badaukagun errealitatea, eduki badugun historia
dibulgatzea. Horretarako aztertu behar izan dut. Edonola ere, ni ez naiz
aztertzaile arrunta purua. Nik ikertzen dut gero ezagutzera emateko, hau
da, dibulgatzailea naiz.
-Alde horretatik, tratatu ez diren gaietan
murgildu izan zara, esaterako frankismoaren zentsuran. Nolakoa zen Frankoren
garaiko zentsura?
Frankismoaren garaian zentsura izugarria zegoen. Liburua publikatu aurretik
kontrolpean egoten zen. 66an, Fragaren legearekin, aurretiko zentsuraren
figura hori desagertu zen baina aurretiko kontrol horrek jarraitzen zuen,
zentsura deritzen ez bazitzaion ere. Lege berriarekin bi aukera zeuden,
publikatu aurretik borondatezko kontsulta egitea edo "deposito previo"
delakoa. Azken horren bidez, liburua egin ondoren ikuskatzen zuten. Liburuak
Madrilera edo hemengo delegazioetara bidaltzen ziren. Noski, hemengo delegazioetan
hemengo jendea egoten zen, esaterako, Salsamendi, militar ohia.
 -Zerk bultzatu zaitu zentsura ikertzera?
Zentsura ikertzeko orduan motibazio batzuk izan ditut, bat zentsura jasan
izanarena da. Bestetik, zentsurak ez du uzten pentsamendua bilakatzen, eztabaida
debekatzen du. Guzti horrek bultzatu ninduen. Nik nire lanak burutzeko Alcalako
artxibategia aztertu nuen.Zentsurak ondorio izugarriak izan ditu euskal
kulturan.
-Zein ondorio izan dira horiek?
Zentsurak izugarri mugatu du euskal
produkzioa. Mugatze hori neurtzea oso zaila da. Ondorio horiek ez dira kuantifikatzen,
ezinezkoa delako. Zentsuraren ondorio larri bat autozentsura da. Autozentsura
ikaragarria egon da. Gu guztiok ezagutu dugu. Horrela idazleak zerbait idazteko
orduan pentsatu behar zuen idatzi behar zuena aurretik beste norbaitek onartu
behar zuela, eta idatzitakoaren arabera, zigor bat jaso zezakeela. Hori
dela eta, idazteko orduan, guk beti zentsuratzaile bat genuen aurrean. Autozentsurak
ikaragarri mugatu ohi du idazlea. Orduan, frankismoaren garaian eztabaida
politiko, ideologiko eta kulturala ezabatuta geratu ziren, ezin baitzen
horiez hitz egin. Beraz, pobretze handia, basamortu kulturala ekarri zuen
zentsurak. Hori 40 urtetan baino gehiago eman zen, ez bakarrik liburugintzan,
baita komunikabideetan ere. Gero kontuan hartu behar da, euskarazko kulturak
beste traba batzuk ere bazituela. Izan ere, edukiaz gain hizkuntza bera
ere zentsuratu zen.
-Frankismoaren ondoren, desmemorizazio
kolektiboa bultzatu zela aipatu zenuen behin. Zer esan nahi duzu honekin?
Nire ustez, frankismoaren ondoren,
"desmemoria" programatu bat bultzatu zen. Nik hori bizi izan dut,
zentsuraren inguruko azterketa egitean. Gaia ikertzen hasi nintzenean konturatu
nintzen bazela horren inguruko interes bat. Edonola ere, sozialistek boterea
hartu zutenean, horiei ez zitzaien interesatzen gai horren inguruan ikerketarik
egitea. Esaten ziguten etorkizunari begiratu behar geniola, ahazteko iragana.
Hori guztia dela eta, ezin izan da alderdi beltzik sekula aipatu. Horixe
izango litzateke "desmemoria" kolektiboa. Alde horretatik, uste
dut nire lanek garrantzi handia dutela, izan ere, belaunaldi berriak dokumentatuta
dauden liburu batzuk dituzte, fikzioa ez direnak. Beraz, memoria transmititu
egingo da.
-Gaur egun egiten al da zentsura?
Oro har, beti egiten da zentsura.
Dena dela, oso zaila da zentsura eta linearen arteko ezberdintasuna egitea.
Hau da, edozein mediok bere linea dauka. Hartara egokitu behar du profesionalak
bere lana. Guzti horri zentsura deitzea? Hori oso zaila da. Nolanahi ere,
argi dago zentsura ekonomiko bat badagoela. Hala ere, oso ezberdina da orain
egon daitekeena, eta hemendik aurrera egongo dena, frankismoaren zentsurarekin.
Orduan, aparatu bat zegoen, pentsamendua bideratzeko zuzenki destinatutako
aparatu administratiboa. Egun, ez da horrelakorik.
 -1985ean,
euskaraz egindako lehendabiziko tesina aurkeztu zenuen EHUn, "ETB eta
euskaren arazoa" izenburukoa, hain zuzen ere. ETB hizkuntza normalizatzeko
tresna bezala jaio zen. Bete al du bere helburua?
Ez dut uste, ETBren bilakaera
beste nonbaitetik joan da. Azken finean, telebista normalizatzerakoan erdarak
garrantzi handiagoa hartu du. ETB 2k izan behar zuen ETB1en bultzatzaile
eta osagarri. Aitzitik, garrantzia ETB 2k hartu du eta ETB1, amets txiki
bat bezala geratu da. Hori premia politikoen ondorioa izan da. Guzti hori
aldatzeko, telebista politikatik urrundu beharko litzateke. Horrek ez du
esan nahi politikoki beste modu batera antolatu beharko litzatekeela. Gaien
tratamenduaren aldetik eta hizkuntzaren tratamenduaren aldetik birbideratu
litekeela uste dut. Ekoizpenari dagokionean, berriz, aurrerapauso garrantzitsuak
eman dira. Hala ere, EITBk apustu bat galdu duela uste dut. Ez da euskal
antzerkiaren eta zinemaren koordinatzaile eta bultzatzaile izan. Ez da,
beraz, euskal kultura uztartzeko topagune garrantzitsua.
-ETBren sorreran bi jarrera zeuden:
euskaltzalea eta erdaltzalea. Azken horrek, funtzio pragmatikoa ukatzen
zion euskarari, hau da, ez zion gaitasunik ematen komunikazio tresna izateko.
Esperientziak ez al du alderantzizkoa erakutsi?
Bai, frogatua dago euskarak bai
komunikazioan eta baita beste alor guztietan ere, unibertsitatean, esaterako,
bere bidea egin duela. Orduan, hizkuntza alderdi sinboliko, identifikatzaile
bezala, hots, etniarekiko loturarako bakarrik geratzen zen. Beraz, euskara
errelikiarekin identifikatzen zen. Hala ere, hori gainditutako fase bat
da. Orain euskarekiko dauden arazoak beste maila batekoak dira. Dagoeneko
euskarari ez zaio gaitasuna ukatzen. Egun indar erlazioko fasean gaude edo
apustu handi baten atarian edo bideratzean.
- Zuk idatzitako "Euskararen liburu
beltza" arrakastatsua izan da. Zeintzuk dira liburu horren nondik norakoak?
Urtez urte, legearen aldetik,
Euskararen kontra egin eta esan direnen zerrenda izango litzateke liburuaren
mamia. Informazio hori pilula txikitan emana da. Ondo dokumentatutako liburua
da, baina ez da ikerketa bat, lore sorta bat baizik. Bitxikeriak agertzen
dira, esaterako autore batek dio euskara bakarrik emakumezkoentzako hizkuntza
dela, konfesatzeko eta abar. Finean, liderrek eta kazetari garrantzitsuenek
euskararekiko duten iritziak jasotzen ditu, kronologikoki. 1730 urteetatik
hasi eta gaurdaino.
-Emazkiguzu beste adibide batzuk...
Adibide bat emateagatik, "y
que no se les permita hablar en vascuence sino en castellano y castigandoles
como se merecen" esaldi horrek irekitzen du liburua. Garai bateko hezkuntza
sisteman, ikasleak gazteleraz hitz egin zezaten, euskaraz hitz egiten zuenari
maisuak eraztun bat ematen zion, zigor moduan. Horrela, milaka adibide dago.
Aranda kondeak 1766an euskarazko liburuak ez kaleratzeko agindua eman zuen.
Debeku hori dela eta, Kardaberaz-ek ezin izan zuen Loiolako San Ignazioren
bizitzaren inguruko liburua plazaratu. Modu horretan, beste liburu piloa
debekatu ziren. Hortaz, beroi, beste zentsura mota izango litzateke.
-Batik bat saiakera landu duzu. Zure
liburuen artean, baina, euskal kulturan itzal handiko bi pertsonen biografiak
aurki daitezke, Martin Ugalderena eta Rikardo Arregirena, hain zuzen ere.
Zeintzuk izan dira bi gizon hauen ekarpenak?
Rikardo Arregi laguna izan nuen.
Berari buruz lan dezente egin ditut. Rikardo oso pertsona garrantzitsua
izan zen euskal kulturan zuen indarragatik. Lider naturala zen. Gauza asko
egin zituen, Jakinen liburuak, alfabetatzea ere berak sortu zuen. Azken
finean, mugimendu bat sortu zuen, halako indar pertsonala handia zuen. Intelektualki
ere, oso indartsua zen. Oso gazte izanik hil zitzaigun, 26 urterekin. Gero
Martin Ugalde, ezagunagoa da, bizitza luzeagoa du, 78 urte ditu orain. Bere
ibilbidea oso arrakastatsua da. Gerra ondoko ibilbide klasikoa da berea.
Gerratik ihesi egin zuen, eta azkenean, familia osatzera Caracas-era joan
zen. Han profesionalki punta-puntan ibili zen, bai idazle moduan eta baita
kazetaritzan ere. Oso sari onak jaso zituen. Ugaldek behin erabaki zuen
Euskal Herrira etortzera baina ez patxada hartzera lan egitera baizik.
-Zure lanarekin jarraituz, XX. Mendeko
euskal liburuak katalogatu dituzu. Aro ezberdinak daude XX. Mendeko liburugintzan.
Zeintzuk dira bakoitzaren ezaugarri nagusiak?
Produkzioari erreparatzen badiogu,
ikusiko dugu, gerra bitartean goranzko joera  egon zela. Gerrarekin ekoizpena erabat moztu zen.
Kanpoan, diasporak gehiago ekoiztu zuen. Gero hemen, zerotik hasita Franco
hil arte gora egin du produkzioak. Dena dela, hor egon zen 20 urteko hutsune
bat. Azken fasean, kulturak berak bere azpiegiturak sortzen ditu argitaletxeak
eta abar. Ekoizpenaren aldetik ez dauka zerikusirik oraingo produkzioak
beste aroetan eman denarekin, askoz handiagoa da. Datu batzuk eman arren
, mende hasieran bakarrik bertso liburuak, katekismoak eta abar kaleratzen
ziren, gutxi gora behera 100 liburu izango ziren. 60ra arte, berriz, 50
liburu. Tarte horretan diasporak, hemendik kanpo nahikoa idatzi zuen. Euskal
literaturako gizonak ihes egin behar izan zuten. Gero hemen azpiegitura
guztiak deseginda geratu ziren. Hori eboluzio kuantitatiboa izango litzateke.
Kualitatiboki, Franco bitartean, generoari dagokionean, antzerkia zegoen
gailurrean. Horrek esan nahi du, sozializatzearen aldetik, euskara herrikoia
zela eta ahozko tradizioa oso garrantzitsua zela. Franko garaian, poesia
izan zen nagusi. Gaur egun, berriz, narratiba.
-Gaur egun zer nolako egoera bizi du
euskal liburuak?
Egoera iraunkor bat bizi duela
esango nuke. Osasun ona du euskal liburuak. Azken finean, ez da ekoizpen
bitxi eta berezia. Europan egiten den produkzioaren antzeko baremoak ditu
eskalan, tamainan. Gero azpiegituren aldetik eta, osasuntsu gabiltza. Beraz,
finkapen bat dagoela esan daiteke. Bestetik, aniztasuna ere, egon badago.
Kalitateari dagokionean, bataz beste ona da. Badaude gero, erdipurdiko liburuak
baina beste herrialdeetan bezalaxe. Edonola ere, sistemak berak ekoizten
du hori. Hemengo edizio kapitalistaren mekanika da titulu asko kaleratu
nahiz da bakoitza hainbeste saldu ez. Hori, nolanahi ere hizkuntza guztietan
gertatzen da. Zer gertatzen da? Gauzak fokalizatzen badira, esaten bada
hemen kalitate gutxiko liburu asko dagoela, egia da. Hala ere, beste herrialde
bat fokalizatzen badugu ikusiko dugu han ere antzekoa gertatzen dela. Hortaz,
ezin dugu isolatu gure ekoizpena beste herrialdeetako ekoizpenetatik. Beraz,
salaketa horiek oso interesatuak direla esango nuke. Ez dira egiaren ispilu.
-Jakinen Ipar Euskal Herriko liburugintza
ere aztertu duzu. Garai ona bizi al du bertako euskal kulturak?
Egoera itxaropentsua da, baina,
aldi berean ahula. Ahultasun hori egoera sozio ekonomikoaren ondorio zuzena
da. Ekonomiak indar gutxi dauka, enpresen aldetik eta abar. Gero, biztanleria
ere, txikia da, eta horren erreferentziak Parisen daude. Gauzak horrela,
bertako idazleak eta kultur munduan dabiltzanak ahalegin txalogarria egiten
ari dira. Urte batzuetatik hona, gainera, jauzi handia eman dute, bai kontzientzia
hartzearen aldetik eta baita lan egitearen aldetik ere.
 -Eta
euskal kazetaritza zelan dago?
Alor horretan kristoren lana egin
da. Lur azpitik zerurainokoa jauzia eman da. Nik 80. hamarkadan nioen profesionalizatze
bidetik jo behar genuela. Orduan horren beharra zegoen, izan ere, hizkuntza
prestatu behar zen. Gure hizkuntza beste diskurtsibo bat zen. Egin gabe
zegoen, jende preparaturik ez zegoen, tituludunik ez zegoen. Orain, berriz,
hainbat komunikabide ditugu, zeintzuk normaltasun osoz lan egiten duten.
Euskara hutsezko egunkaria ere badugu, Euskaldunon Egunkaria. Hori guztia,
ezin pentsatua zen urte batzuk lehenago. Apustua egin genuen eta baita irabazi
ere.
-Euskaldunon Egunkariaren sorkuntzan,
buru-belarri jardun zenuen lanean. Zein helbururekin sortu zen Euskaldunon
Egunkaria?
Euskara hutsezko egunkari normalizatu
bat egitea zen gure erronka, euskal herri osora iritsiko zena. Normalizatua
izan behar zuen, atal guztiak izango zituena. Tratamendua ere, normala izan
behar zuen. Azkenenean, euskarak presentzia bat eduki behar du alor guztietan.
Gero, Euskaldunon Egunkariak nolabait esateko, benetako marko bat jarri
behar zuen, hau da, euskal herriaren definizio bat aurreratu behar zuen.
Hots, egunkari nazionala da, Euskal Herriko leku guztietara heltzen dena,
eta Euskal Herriarekin lotura duten gai guztiak tratatzen dituena. Hori
oso garrantzitsua da, zeren azken finean, gu guztiok erreferentziak kanpoan
izan ditugu urte askotan.
-Zein oztopo aurkitu ditu bere bidean?
Zailtasun handiak izan dira. Erakundeetatik
gerra egin izan diotelako. Gu ez gauden tokian kokatu nahi izan gaituzte.
Hau da, ezker abertzaleko proiektu bat bezala ulertzen zuten Euskaldunon
Egunkaria. Denborak erakutsi du, ordea, proiektua bestelakoa zela. Euskaltzale
guztion bilgunea da Euskaldunon Egunkaria, eta bertan gaudenok ez dugu sekula
proiektu politiko bakar baten alde egin. Gertatzen dena da, egunkari hori,
sortu dela sortu den lekutik, hau da, indar sozialetatik, herri ekimenetik.
Eta hori batzuentzat susmagarria izan daiteke. Nolanahi ere, oztopoak jarri
aurretik, agintariak benetako analisia egin beharko lukete. Edonola ere,
oztopo gehienak gaindituta daude. Egoera normalizatu egin da. Horrez gain,
Euskaldunon Egunkaria beste proiektu handiago batzuetan ere badabil, esaterako,
Andoaingo Martin Ugalde kultur parkea egingo dugu. Hori esperientzia aitzindaria,
berria, izango da euskal kulturgintzan. Bilgune handi bat izango da, kultur
taldeentzat.
JOAN MARI TORREALDAI
(Forua, Bizkaia - 1942) |
- Joan Mari Torrealdai Nabea 1942ko
azaroaren 24ean jaio zen Foruako Urberuaga auzoko Mosone baserrian. Lehen
ikasketak Forua eskolan egin zituen. Ondoren, batxilergoa egitera Arantzazura
jo zuen. 1960-1963 bitartean Filosofia ikasi zuen Oliten (Nafarroan).
1967an amaitu zuen apaiz-karrera Arantzazun.
Zarautzeko Lanbide Eskolan urte batez eskola eman ostean, Frantziara joan
zen, goi mailako ikasketak egitera. Toulouseko "Institut Catholique"
ikastetxean Teologia Lizentziatura egin zuen (1972). Frantzian egonik,
Pariseko "Institut d´Etudes Sociales" en Gizarte Zientzietako
Lizentziatura lortu zuen (1975).
Parisetik bueltan, Anaitasuna, hamabostekariaren zuzendari izan
zen.
Torrealdai Soziologiako Irakasle izan da Deustuko Unibertsitatean eta doktoratutzako
ikastaroak eman ditu EHUn. Gaur egun Mondragon Unibertsitatean ematen du
eskola. Euskaldunon Egunkaria sortu zenetik Administrazio Kontseiluko
kide eta Editorial Kontseiluko Zuzendaria da. 1977tik hona, Jakin
aldizkariaren zuzendaria da. 1975etik, gainera, Euskaltzain urgazlea
da.
- Bibliografia
Torrealdaik liburu franko idatzi ditu. Honako hauek dira horietako batzuk:
- Iraultzaz, Jakin, 1973
- El euskara y la cultura escrita,
Siadeko, 1976
- Euskal idazleak gaur, Jakin, 1977
- Euskal liburu eta aldizkariak, Euskaltzaindia, 1978
- Liburuak
eta batasuna, Euskaltzaindia, 1978
- Euskal
Idazleak eta Euskara Batua,
Euskaltzaindia, 1978
- Euskararen
zapalkuntza, Jakin, 1982
- Euskara
eta Euskal Telebista,
Elkar, 1984
- Bertsolariei
inkesta, Jakin, 1987
- Karlos Santamaria eta
euskal kultura,
Gipuzkoako Foru Aldundia, 1994
- XX. Mendeko euskal liburuen
katalogoa,
Gipuzkoako Foru Aldundia, 1993-1997
- Euskal
kultura gaur. Liburuaren mundua,
Jakin, 1997
- El
libro negro del euskara,
Ttarttalo, 1998
- Martin
Ugalde: Andoaindik Hondarrabira Caracasetik barrena, Jakin, 1998
- La
Censura de Franco y los escritores vascos del 98, Ttarttalo, 1998
- La
Censura de Franco y el tema vasco,
Fundación Kutxa, 1999
- Sariak
- Kirikiño Saria
(1972), euskaraz egindako urteko kazetaritza-lanik hoberenari
- Tontorra Saria (1977),
Gerediaga Elkarteak emana, liburugintzan eta kazetaritzan
egindako lanagatik
- Euskadi
de plata Saria (1977), Euskal Kultura
Gaur liburuarengatik
- Euskadi
de plata Saria (1978), El libro negro
del Euskara, liburuarengatik
- Irun
Hiria Saria (1998), saiakeraren atalean,
La censura de Franco y el tema vasco liburuari
|
Argazkiak: Ainhoa
Irazu |
