Gure gizartean iadanik leku bat duten herri aldizkarien zabalkundeari buruz ikuspegi bat eman nahi genuke artikulu honen bidez.

Gaur eguneko euskarazko aldizkarien garapena inoiz izan den zabalena da eta beroien artean herri aldizkariek izan dute hazkunderik handiena. Euskal herriko herrialde guztietan dago aldizkariren bat. Nahiz herrialde guztietan ez izan indar berdina, errealitate zabaldua dela esan genezake. Kopuru aldetik, gutxienez 45 euskaraz idatzitako herri edo eskualde aldizkari badira. Irakurle aldetik harrera ona dute orokorrean eta horren ondorioz, herri aldizkarien fenomenoa asko hitzeginarazten duenetako gertakari bat da.

Aldizkari hauek Din A4 neurrikoak dira ia denak. Gehienek hogeitazortzi eta berrogei arteko orri kopurua izaten dute, herriko jaietako edo beste egun berezietako aleak izan ezik. Herriko jaietako aleak bereziak izaten dira: bai kolore aldetik, bai publizitate aldetik eta baita orri kopuru aldetik ere, urtean bi-hiru aldiz baino gehiagotan ez gertatu arren aldaketa hori.

Aldizkari batzuen antzinatasuna
Antzinatasun aldetik Baionan argitaratzen den Herria da zaharrena. Azkenengo gerra ostean berehala hasi zen, 1945ean hain zuzen. Beraz, 54 urte daramatza argitaratzen. Euskaraz idatzitako aldizkari batentzako ez ahal da marka? Gure ustez txapela kendu eta zoriontzekoa da bere ahalegina.

Beste aldizkari batzuk geroago hasi ziren argitaratzen eta asko dira desagertu ere egin direnak. Azpimarragarrienen artean Tolosako Anaitasuna 1950ean sortua eta 1975ean desagertua, Bilboko Anaitasuna 1953an sortua eta 1983an desagertua, Othoizlari 1954an sortua eta 1986an desagertua, Zeutzat 1956an sortua eta 1965ean desagertua eta Goiz Argi 1958ean sortua eta 1986an desagertua.

Aldizkari guzti hauetan, Markina eskualderako argitaratzen zen Zeutzat aldizkaria zen bere burua herri aldizkaritzat zuena, eta edukiak aztertuta, hala zela esan daitekeena.

Baina garai hartan sortutako danak ez dira desagertu, Karmel 1951n sortuak, Zeruko Argia 1954an sortua eta gerora Argia izena hartu duenak eta Jakin 1956an sortuak, gorabehera ugari izan arren bizirik diraute. Herri edo eskualde aldizkari gehienak bost urtez honuntza sortuak dira, bakarren batzuek hamar urteak gainditu badituzte ere.

Herri aldizkarien tirada eta herrialdekako banaketa
Herri aldizkarien tiradetan alde handiak daude: batzuk 7.000 aleko tirada badute, beste batzuk 1.000 ale ingurukoa dute. Tirada hauek badituzte mugak eta muga garrantzizkoenak bi dira. Lehenengo muga aldizkariak hartzen duen eskualdeko biztanlegoa da, baina eremu horrek beti ez du mugatzen tiradaren kopurua. Askotan finantziatu ezinak mugatzen du aldizkariaren tirada, baita bere maiztasuna eta orri kopurua ere. Galde bestela topea zerk jarri dien hirietako aldizkarien kudeatzaileei. Finantziazio arazoa, aldizkari askorentzat oso larria gertatzen da.

Astekariek banatzen duten tirada 38.100 alekoa da. Hauetatik %76a Gipuzkoan zabaltzen dira eta bat bera ere ez Nafarroan eta Araban. Hamabostekariek banatzen duten tirada 26.900 alekoa da eta hauetatik ere, Gipuzkoan zabaltzen da %68a. Hilabetekarien kasuan, banatzen den tirada 61.000koa izanik, Gipuzkoan %50a eta Bizkaian %34a zabaltzen dira. Hilabete baino gehiagoko tartearekin, bakanago alegia, argitaratzen diren aldizkariak ere hamar bat badira. Hauek ez ditugu haintzakotzat hartu aipatutako kopuruetan.

Herrialdeen arteko aldeak
Herri edo eskualde aldizkarien banaketan alde handiak agertzen zaizkigu herrialde batetik bestera. Zabalkunde handiena Gipuzkoan dutela garbi nabaritzen da: bertan eginak eta zabalduak dira zortzitik sei astekari, zazpitik bost hamabostekari eta hilabetekari edo bakanagokoetan hirutik bat inguru.

Zabalkundea begiratzen denean ikus daitekenez, Gipuzkoa dago ondoen hornitua eta Bizkaiaren atzerakada nabaritzen da, batez ere euskaldunen kopurua Gipuzkoan baino zerbait handiagoa dela kontuan izanez gero. Beste herrialdeetan eskasia gogorra dagoela esango genuke. Eta batez ere azpimarratu behar da hiriburuetako egoeran agertzen den eskasia, biltzen duten euskaldun kopuru handia kontuan izanik.

Lehen esan dugun bezela herrialde batetik bestera alde nabariak daude. Batez ere Bizkaiko eskasia azpimarratuko genuke. Gipuzkoan 100 euskalduneko 8,65 astekari, 5,42 hamabostekari eta 8,74 hilabetekari zabaltzen dira. Bizkaian ordea, 1,46 astekari zabaltzen dira, 0,67 hamabostekari eta 5,85 hilabetekari. Araba Bizkaian antzera dago eta Nafarroan Bizkaian baino gehiago zabaltzen dira, euskal hiztun bakoitzeko.

Herrialde batetik besterako aldeak ikusirik, batek pentsa dezake gizarte zibilaren ahultasunaren neurria izan daitekeela. Gure ustez, batez ere politikarien jokabidearen ondorioa da. Bizkaiko Foru Aldundiak Herri Aldizkarientzako ez du apenas diru laguntzarik luzatzen. Ez behinik behin Gipuzkoako Foru Aldundiak edo Nafarroako Gobernuak euskal hiztun bakoitzeko aurrikusten duten kopuruekin alderatzeko proportziotan. Aldizkarien ezinak argi salatzen du bidegabekeria.

Euskarazko beste aldizkariei buruzko aipamena
Euskarazko aldizkarien mundua ez da Herri Aldizkariekin bukatzen. Badira hainbat Aldizkari eta Berripaper euskaraz idatziak, euskararen eremu zabalean banatzen direnak eta kontuan hartu beharrekoak.

Aldizkari hauen artean azpimarratu nahi genituzke Argia astekaria 10.000 aleko tiradarekin, Aizu hamabostekaria 2.000 ale inguruko zabalkundearekin, Ikastola hilabetekaria 43.500 ale familiz-famili zabaltzen dituena, Administrazioa Euskaraz hilabetekaria 10.000 aleko zabalkundearekin, Elhuyar, Jakin, Zer eta abar, gutxienez 40 aldizkari diferente osatu arte.

Eragin aldetik pisu tikiagoa izan arren, hainbat erakundek euren
intereseko albisteekin ateratzen dituzten Berripaperak ere, zortzibat, aipatzekoak dira. Piskanaka-piskanaka euren lekua hartzen ari baitira.

Gaztelaniazko prentsarekin alderaketa
Gaztelaniaz idatzitako prentsa irakurleak Hego Euskal Herriko audientzia potentzialaren %53,9ko esparrua hartzen du. Irrati entzuleak %55,2 eta telebista ikusleak %83,4. Orokorrean audientzia kopuru aldetik telebista ikusleek dute parterik garrantzitsuena. Herrialde batetik bestera ez dago nabarmentzea merezi duen besteko alderik. Telebista ikuslea da gorantzaka egiten ari dena eta irrati entzulea berriz, orokorrean, beherantzako joera duena, nafartarren artean batez ere.

Azaldu dugun eguneroko prentsaren audientziaren datuak kontuan izanik, esan daiteke hedabideek nolabait gizartearen giltzarria ere badirela. Beste era batera esanda, nahiko zaila dela edonorentzat hedabideen eraginetik kanpo bizitzea.

Baina ikus dezagun euskaraz idatzitako prentsarekin alderaketa. Hego Euskal Herrian ehun sendiren artean gaztelaniaz idatzitako 54 egunkari, 113 astekari eta 29 hilabetekari hartzen dituzte. Euskaraz zabaltzen den prentsa, aldiz, juxtu-juxtu ez bada ere, oker handi gabe, honela da: ehun sendiko 1,3 egunkari, 8,5 astekari eta 6,1 hilabetekari. Zabalkunde hau ez da berdina eskualde guztietan ez eta ere herrialde guztietan. Ez da orekatua. Baina orokorrean euskaraz idatzitako prentsaren zabalkundea
gaztelaniaz idatzitakoaren zabalkundarekin Hego Euskal Herriko eremua alderatuz gero, ia larrugorritan dagoela ikusten da. Arduragarria da benetan.

Gaztelaniazko kopuruetara iristeko, euskarazko prentsaren zabalkundea biderkatu egin beharko litzake: egunerokoetan 41 aldiz, astekari eta hamabostekarietan 13,3 aldiz eta hilabetekarietan 5 aldiz. Honetaz ari garenez, kontuan hartzeko gauza da gaztelaniazkoen balizko irakurleak, euskarazkoenak baino 2,7 bider gehiago direla Hego Euskal Herrian. Baina hau kontutan hartuta ere, zabalkundean koska handia dago gaztelaniaz idatzitakoen alde.

Sustapen indarrak
Euskaraz idatzitako Herri Aldizkarien hazkundea Euskara Elkarteen eskutik etorri da gehienbat. Euskalerriko gizarte zibilak izan du ekimena, beste arlo askotan bezela, euskarazko komunikabideen ezarpenean: prentsa idatzia dela, irratia dela edo telebista dela. Baina euskarazko prentsa idatziaren garapena litzateke azpimarragarriena. Batez ere euskararen normalizaziorako eginkizuneko arloan ikusentzuneko esparrua EITBk betetzen du, baina prentsa idatziaren esparrua betetzeke
uzten du eta hutsune hori betetzen duelako. Zeregin honetan EITBren osagarri suertatzen dela esango genuke.

Euskarazko prentsa idatziko parte diren herri aldizkariek, gaur egungo egoeran ezingo dute indarrik hartu eta aldizkarigileek alkarrengana hurbiltzea behartuak daude euren proiektua bideragarria egingo duen erakundea egituratzeko.