Durango,
1980ko hamarkada
Traducción al español del original
en euskera |
| Iban Zaldua |
 Durangoko
azokan gertatu zitzaidan, orain dela urte
dezente. Liburu-azoka merkatu zaharrean egiten
zen artean. Lagun batek, ez naiz ondo gogoratzen
nola, konbentzitu egin ninduen harekin goiz oso
bat liburuak saltzen pasatzeko eta nik, Durangoko
azokara sekula joan gabe izanik, baietz esan
nion, inozo. Ez dut inoiz hainbeste hotza pasatu.
Argitaldari gris txiki batentzako egiten zuen lan
nire lagunak. Liburu teknikoak ateratzen
zituzten, gehienbat, baina, garai haietako
irizpide ez oso gardenei jarraituz, katalogoan
bazituzten pare bat poesia liburu, eta baita
abertzale-maozale kutsuko Euskal Herriaren
historia-sintesi bat ere -azken hori, erdaraz.
Gainontzeko liburuek ez ziruditen oso
interesgarriak: Thermodinamikaren hastapenak,
Fisika Orokorra II (lehenengo alea
agortuta zegoen), Estadistika ariketak,
eta abar. Gehienak itzulpenak ziren; ez bereziki
onak, bestalde.
Horrelako erakus-mahaiarekin harritzekoa zen inor
gerturatzea ere, eta, horretaz gain, ixkina ilun
batean kokatu gintuzten; ondorioz, ez genuen lan
handiegirik izan. Zertarako nahi ninduen lagunak
han, beraz, lanik ez bazegoen? Buelta bat ematera
joan behar zuela komunikatu zidanean ulertu nuen,
ez bainuen berriro goiz osoan ikusi. Nik ezer
esan baino lehenago, beste postuetan pilatzen zen
masa artean galdu eta bakarrik utzi ninduen,
hotzak kikilduta, liburu-azal itsusi haien atzean
gordeta.
Denbora igaro zen. Ordu batak aldera jende ugari
zebilen azokan gora eta behera, eta gure
salmenta-mahaiaren aurrean ere jendea geratzen
hasia zen, segundo gutxi batzuz behintzat. Halako
batean, tipo arraro bat gerturatu zen. Txikia
zen, gihartsua, eta, egiten zuen hotza kontuan
harturik, nahikoa arropa gutxi zeramala iruditu
zitzaidan. Haren mugimendu iheskorrak deigarriak
gertatzen ziren. Liburu pare bat gainbegiratu
eta, ondoan zituen gazte biek ospa egin zutenean,
alde bietara so egin eta, tupustean, bota zidan,
marmarka, «Hi, bijilatu egiten naitek. Ezin nauk
luzaroan hemen geratu. Gorde egin behar
dizkiak», eta alkandora azpitik atera zituen
paper batzuk pasatu zizkidan, keinu bizkor batez.
«Itzuliko nauk». Entzun nizkion azken hitzak
izan ziren, ziztu bizian alde egin baitzuen.
Ez nekien zer egin, baina, bada ez bada, paperak
mostradore azpian sartu nituen. Grisak ziren,
folio erdiko tamainakoak, eta eskuz idatziak
zeuden. Azokako argia motela bazen ere, orri
solte batzuk irakurtzen saiatu nintzen.
«Objetivo», «seguridad», «petardo»,
«comunicaciones» eta «vigilancia» bezalako
hitz nahikoa asaldagarriekin batera, testuinguran
oso garbiak suertatzen ez ziren «percha»,
«iluminismo», «entropía» edo «lobato»
bezalakoak irakurri nituen, tarteka; horretaz
gain, esku baldarrez marraztutako zenbait grafiko
eta mapa-antzeko zegoen.
Izuturik nengoen eta, berehala, betaurreko
beltzez hornitutako jende susmagarri ugari
ikusten hasi nintzen. Paperak oraindik mahai
azpian nituen, esku biez heldurik, eta hura ez
zitzaidan oso jarrera naturala iruditzen: kristo
guztia begira nuela iruditzen zitzaidan. Paper
horiek ezkutatu behar nituen, baina non. Orduan
Poeren eskutitz lapurtuaren ipuinarekin gogoratu
nintzen, eta baita lanean hasi ere, azkar
gainera. Une batez paperak mahai azpian laga eta,
ondoren, erakus-mahaiko libururik itsusiena
aukeratu -Kimikha organikoa izeneko bat-,
erdiko koaderniloa kontu handiz kendu eta haren
ordez gizonak utzitako orriak sartu nituen:
tamaina aldetik perfektuak ziren, eta haien
kolore grisa ez zen liburuaren beste
orrialdeenetik asko bereizten. Kimikha
organikoa gainontzeko liburuen artean ondo
ezkutatu, eta nahikoa lasai geratu nintzen, nire
abilezia literarioaz harro. Gizontxoa itzuli eta,
hala nola, liburu hura "erosi" behar
zuela ulertaraziko nion, eta kontuaz ahaztu ahal
izango nintzen.
Goizak aurrera egin zuen heinean, ordea, gero eta
urduriago jarriz joan nintzen. Gizona ez zen
etortzen, eta nire laguna edonoiz ager zitekeen.
Edozein kasutan, nik aurreikusi bezala, ez zen ia
inor salmenta-postura gerturatu, eta are gutxiago
libururik erosten ausartu.
Azkenean, laguna itzuli egin zen; ez dakit
erdi-lo aurkitu ninduen edo zer, baina kontua da
ustekabean harrapatu ninduela: postuan nahikoa
denbora neramala esan zidan, eta handik joateko,
ez ninduela gehiago behar, arratsalderako bazuela
konpainiarik, eta eskerrik asko, agur. Ez nuen
errekzionatu. Gainera, lagunduta etorri zen.
Ergel baten modura, poltsa hartu eta
erakus-mahaitik urrundu nintzen, inguruko stand-etan
barna. Liburuak eta diskak begiratzen egon
banintzen ere, ez naiz izenburu batez ere
gogoratzen. Noizean behin lagunaren mahaira
itzultzeko asmoa pizten zitzaidan, baina, auskalo
zergatik, azkenean atzera egiten nuen beti. Zer
esango nion nire lagunari? Eta liburua neuk
erosiko banu? Bitxia zatekeen, kimikak ez
nauelako sekula erakarri. Gainera, zer egingo
nuen nik paper haiekin?
Azkenean, ausardia bildu, azokari pare bat buelta
eman eta nire lagunaren stand-erantz
bideratu nintzen. Horrez gero iluntzen hasia zen,
eta azoka berriro ere betetzen ari zen. Baina
gure izkinera heldu orduko, mahaia hutsik zegoela
konturatu nintzen. Ondoan zeuden
entziklopedia-saltzaileei postuarekin zer gertatu
ote zer galdetu nien, eta haiek, adiskidea ordu
erdi lehenago liburuak bildu eta neska batekin
joan zela. Zur eta lur geratu nintzen. Hura
desastrea!
Badaezbada irten egin nintzen azokatik. Lagunaren
etxean ez zuten telefonoa hartzen. Durangon
ostatu hartu eta hurrengo eguna arte itxarotea
erabaki nuen. Goizean goiz azokara joan eta,
berriz ere, stand-a hutsik aurkitu nuen.
Askotxo pentsatu ondoren, antolatzaileengana jo
nuen eta, nire harridurarako, ez zekiten ezer
argitaletxeari buruz; mahaia hutsik zegoen, eta
ez zuen inork han liburuak saltzeko eskubidea
eskuratzeagatik ezer ordaindu. Lagunari behin eta
berriro deitu banion ere, ez nuen etxean
harrapatu. Informazioan ez zekiten
argitaldariaren telelefonoa zein izan zitekeen.
Nik behin eta berriz ekin nien. «Pues no
tendrán teléfono», haien erantzuna.
Etxera itzuli nintzen, istorioa ahazteko asmo
sendoarekin. Handik bi hilabetera, ordea, nire
lagunaren berri izan nuen: Durangoko kontuaren
biharamunean Marokkora joana zen, bere
neskalagunarekin, eta «De puta madre pasatu
genian». Argitaletxeko lana utzia zuela, baldar
batzuk zirela eta haiekin ez zegoela ezer
egiterik, eta ez, ez zekiela non arraio zeukaten
orain egoitza; telefono bat eman zidan, baina han
ez nuen sekula inor aurkitu. Ez nion paperen
abentura aipatu eta, egia esan, orduz geroztik
harremana galdu dugu.
Paperak eman zizkidan gizona bi urte beranduago
ikusi nuen: argazkia ez zen oso argia baina,
halere, hura zen, ziur. Bonba batek eskuetan
leher egin zion. Begirada uzkurra zuen
egunkarian, Durangoko egun hartan bezala.
Orduz geroztik, eta urte asko pasa da, behin eta
berriro saiatu naiz Kimikha organikoa
liburuaren ale hura berreskuratzen. Zer esanik
ez, argitaletxeaz ez dut ezer gehiago jakin.
Euskal hiriburuetan egiten diren aukerako
liburuen feria guztietara joaten naiz, ale hura
bilatzeko. Obsesio bihurtu da niretzat. Baina ez
dut sekula liburu haietako bat ere topatu, ezta
Euskal Herriko liburutegi ezkutuenetan ere.
Durangoko erritoa betetzen jarraitzen dut, noski.
Egia da gero eta liburu zahar eta merke gutxiago
ikusten dela, eta saltzaile gehienek barre egiten
diotela urtero gauza berbera galdetzeaz aspertzen
ez naizen honi. Baina ez dut behin eskuekin ukitu
nituen paper ilun haiek aurkitzeko itxaropena
galdu.
Iban Zaldua |
|
