Aturri Ibaia
Baionako Portua (1578-1914)
Izenburu hau hartua du Baionako Euskal Museoak Gazteluberri gaineko hiru barne apainetan eta berritzapen lanengatik oraino hertsirik dagoen denbora honetan, agertzen duen erakusketa aski zabalean.

Maiatzaren azken egunetaraino ikusten ahalko da guzia asteko egun oroz goizez eta arratsaldez, asteartetan bakarrik delarik hetsia.

Hor agertzen diren gauzek eta obrek Baionako portuan eta Aturri Behere aldeko uretan izan den ibai eta itsasoari buruzko bizi giroa erakutsi nahi dute batez ere. Erakusketa horren aurkezpena nahiko modernoa da bere argi ezti berezi, kristalezko mahai eta kolorezko oihal idatziekin hautan jarriak baitira zati handika euskarazko xehetasun asko. Erakusketan sartzean berean aise ohartzen da ikuskaria, horgo gauzen balioa hartzeaz gain, uraren inguruko giro berezia ere sortu nahi izan dela nolazpait garai batzuetako ingurumena hobeki konprenitzeko.

Dela itsas ontzi egiazkoek eta beste askoen maketek, ontzietako lanen tresna ezberdinek, dela margoek,grabaduek eta marrazkiek argitan emaiten dute orain aski itzalia den iragan denboraldi honen historia aberatsa. Aturri ahoaren desbideratze harrigarria, untziolen garaia, merkantzien eta jendeen urgainetan ibiltzearena.

XIX. mende arte, gerla handirik etzegoenean, komertziko ontziek Europa alde joiten zuten, berdin Ameriketarat. Aldiz gerla denboretan Kortsarioak beren harrapaketan famatuak izaiten ziren , Baionari odolkari latz batzuen itzala handizki eramaiten ziotela.

Lehen barne batetik hirugarren baterat joanez monoxylo edo peza bakarreko ontzi batek eta xalanta zahar batek ikustera emaiten digute zer aldaketak izan beharrak ziren ibaietako ontzien moldaketan. Hiru mastako ontziek aldiz erakusten dute nolako aldaketak izan diren bertako untzigintzan. Euskal eta Baiones kapitain batzuen itxura margotuek eta horien eskuetan ibili tresna eta oroitzapen historiko batzuek gogorat ekartzen digute itsasoko bizia zer nolako abentura harrigarria den iraganean. Bide batez erakusketa hau aitzakia ederra ere izan da De Lessepstarren hoteletik Euskal Museo honetaratuak izan diren 1750eko margo panoramiko eder batzuen artaberriztatzeko. Ikusten da hor baiones merkatariek atsegin zutela Aturri ibaiko eta Baionako portuaren lekukotasun sakonen artean bizitzea.

Askok dakiten bezala 1678ko urriaren 28an Aturri ibai nasaia zuzen zuzenean atera zen Baiona bazterretik itsaso handirat Landesetako bidea utziz. Hortarako lan handiak Louis de Foix inginadoreak asmatu eta eginarazi zituen kolorezko mapa eta marrazki batzu lagun erakutsia zaikun bezala. Bainan gauza jakina da, ez ustean, Aturri aho berri hortan itsas ontziek sekulako lanak zituztela ongi mugitzeko zeren itsaso handiaren joerek eta uhainek ondarezko hasi nekeak moldatzen baitzituzten, diotenaz, ontziak berak urperatzerainokoan.

XIX. mendean inginadore batzuek nahi ukan zuten Aturri ibai horren ahoa berriz ere Landes-etako Capbreton deitu lekura erakarri. Hor dira agertzen Maignon de Roques-en 1864-1865eko egitasmoa, halaber, Eugène Rodolphe batena 1873an. Valette margolariaren lan batzuek hori ongi erakusten digute Aturriko ihiztoketan ontziak ondarretan hartuak ezin mugituz.

Akizetik behera, Aturriko uren bi sail aski ezberdinak agertzen zaizkigu. Akizetik Bee du Gave-rat arte ibai honek hartzen dituen bazte errekak aski motzak eta ttipiak dira uren neurria hein bat lasai uzten dutena. Haatik Bec du Gavetik itsaso handirako bidean Aturrik biltzen ditu ere Paue eta Oloronetik datozen uhaitz bateratuak. .Gero hor heldu dira Biduze eta Errobiko urak. Jakitekoa da bestalde itsas gorak Aturriri Akizeraino emaiten dion eragina. Port de Lannes-en iparrean hiru metroko goratasuna ekartzen baitio itsaso kexuetan eta bi metro eta hogoitabost itsasapalean.

Aturri beheraldeko uren gainean izaten ahal zen harat honaten itxuratzeko bezala erakusketa hortako lehen barnean kosk egiten dugu "Roi du Jour" (Eguneko erregea) izeneko xalanta batekin 6 metro eta 70 luzekoa dena, Ahurtiko Pecastaing familiakoek denboran erabilia izan baita gero Euskal Museo honi emana. Ontzi horren branka eta xopa egur lodian moztu peza bakarrekoak dira, aldiz ontizaren beste alde guziak bai eta zola ohol edo taulaz osatuak direla itze luze punta itzuliekin loutak eta kalafotaz eta bikez ixtupatuak. Ontzi berezi hau izokin eta kolaka arrantzan erabilia zen.

XVII. mendean Baionako ontzi olak biziki ezagunak ziren. XVIII.mendekotz frantsez estaduak erabakia hartzen du Landesetako eta Pyrenetako zuhaitzen baliatzea Erregearen itsas ontzien moldatzeko. Gisa horretan sortu ziren Baionan Ontzi olak eta aterbe berezi handiak horietatik igortzen zirela gero egurrak Rochefort edo Brest erat Louis Colas marrazkilariarekin "Le Fornt défensif Mousserolles", bai eta beste marrazki zenbait , grafitez eta lumaz eginak tinta beltz eta gorrian, ikusten ahal dira garai horien ilustratzeko.

Colbert ministroaren denboretan itsas hamategia Aturriaren eskuin edo eskubian jarri zen Zitadelaren azpian , Santizpiritako zubi handirik behehrago. Hamategi honek 1836eko hazilaren 7an kendua izan aintzin , 764 metro karratuko zabalera zuen bere saltegi, lankia eta xantierekin.

Erakusketa honek ezin zuen ere euskal kortsarioen izaera aipatu gabe utzi. Denek dakigu nola horien harat honatek idazle askoren gogoak berotu izan dituzten Edouard Dueéré batek egiten digu horien aipamena molde bereziz Joannis de Suhigarayehipi Coursiizenordez deitua edo ere Jean Ducasse bat, hau gaskoina, hauen berri ematean bere lanetan . Garai horien agertzeko ikusiko dira erakusketa honetan hainbat marrazki edo margo, lan horretan ez baita izan azkena Pablo Tillac marrazkilaria Pierre Rectoran idazlearen 1946eko liburu batean emaiten dizkigun obrekin.

Berdin preziatuko dira beste hainbat obra Bernard Dubourdieu kapitain ospetsuaz, edo hiru mastako itsas ontziaz "Victoire" (Bitoria) deitua.Hor dira ere bestak beste Hélène Feillet margolariaren lan bikainak Etienne Pellot Itsasoko axeria deitzen zutenaz eta beste gai batzuez berdin jakin baita akuarela ederrik margotzen.

Zuzen den bezala hainbeste itsas gizonen objeto edo gauza andana bat ere aurkitzen ahal dira erakusketa hortako kristalen gibelean: dela ezpata, San Luis en kurutze, L´egion d´honneur-eko zigilo, itsas xirula eta bertze.

Bertze gisa batean, aski bereziak ez ote dira ere Aturri ibaiean lehenengo ibiltzen ziren ontzittoen maketak. Tilhola, xalibardon, Courau eta bertze, Baudouin ikerle ospetsuak eginaraziak Aturri aldean duela hogoita hamar urte egin ikerketen ondorioz?

Azkenik, aski hunkigarriak ontizoletan erabiltzen diren tresna zahar egiazko batzuen hor izaitia, zenbat menderen buruan dela krika, marteilu, ontziatako oholen tinkatzeko burdin edo burniak, haizkora, sega eta berze, ahantzi gabe erakusketako bigarren barnean zutik agertzen zaukun kasik 3 metra gorako angura handi ikusgarria! XVIII. mendekoa! Doi doia duela hogoita bost urte Etienne Hirigoyen batek Aturritik bildu zuena, Bouffers eta Mousserolles arteko ibilbide bazterrean baitziren hor lehenago ontziolak.

Beharko samurra emaiten ahal zaiote erakusketa horen bisitan zehar beste hainbat berezitasuneri, eta bereziki lehenengoaz asko erakusten ahal digute obra margotuei ere, hala nola lehengo Baionaren eta honen inguruan itxuraz Vernet batek haiz zehazki kantu ditueneri.

Zinez ikusten merezi duen erakusketa! Olivier Ribeton museo honetako kontserbadore historiazaleak eta honen inguruan bildutako museoko lankidek badutela lan eginik hor eta erakusketarako jeinarik ere agerturik!

Geroan ere hain segur jakinen du Baionako Euskal Museo berriak, 2.001 . urteko udaberritik harat idekiko delarik, beste hainbeste edo gehiago egitea.
Baionako Euskal Museoa - http://www.musee-basque.com