Eneko Olasagasti ikus-entzunezkoen munduan eskarmentu handia duen donostiarra da. Berak zuzendu ditu ETBn ikusi ahal izan ditugun hainbat eta hainbat telesail arrakastatsu. Zineman ere, film batzuk zuzendu ditu. Orain hilabete pasatxo estreinatu zuen Carlos Zabalarekin batera egindako bigarren luzemetraia: "Sí, quiero". "Tentazioa" ekoiztetxeko kide honekin mintzatu gara. Antzerkia, zinema, eta, oro har ikus-entzunezkoen mundua izan ditugu hizpide.

-ETBrako hainbat telesail egindakoa zara, eta askotan entzun izan dizugu finantziazioa dela eta, ETBn zaila dela fikzioa egitea. Hain diru gutxi du ETBk fikziorako?
Bai. Oso gutxi. Arazo nagusia ETBk dirua lortzeko eta banatzeko duen politikan dago. Esponsorizazio arazo larriak daude. Esaterako, "Ertzainak" telesailerako esponsorrak bilatzea oso zaila egin zaigu. ETBk duen publizitate politika oso zehatza da. Gure telesailak egiteko esponsor bat lortzen badugu, politika horren aurrean makurtu egin behar dugu. Hau da, diru iturri horiek, finean, ETBra doaz. ETBk ez du esponsorizaziotik lortutako dirua zuzenean produktoretara joaten uzten. Ondorioz, ETBren politika dela eta, finantziazio pribatua bideratzea zaila da. Horregatik, aurrerantzean gure asmoa baliabide ekonomiko horiek, produktua egin aurretik lortzea da.

-ETBren emisio orduak murrizteaz ere hitz egin duzu. Edonola ere, programazioaren zati handi bat errepikapenak dira. Zer egin liteke kalitatezko programazioa lortzeko?
Egia da ETBk errepikapen asko sartzen dituela programazioan. Edonola ere, programazioa 24 ordutakoa da. Baliabide ekonomiko guztiak horretara bideratzen dira. Nire ustez, beste formula batzuk aztertu behar dira, esaterako, zergatik ez egin arratsaldeko 6etatik gaueko 11k bitarteko emisioa? Hori ez da hemen asmatutako formula, beste leku batzuetan egiten baita. Programazioa 5 ordutakoa izango balitz, baliabide ekonomikoak produktu gutxiagoren artean banatuko lirateke. Emisioa murrizteak, beraz, programazioaren kalitatea hobetuko luke.

-Zuk orain dela gutxi adierazi bezala, Taiwandarrak bezalakoak gara. Oso merke ekoizten dugu, baina beraien ekoizpenak lehiakor eta esportagarriak dira. Hemengoak, berriz, ez dira ez lehiakor ezta esportagarriak ere. Non dago hutsunea?
Hemengo ekoizpenak ez dira kanpora saltzen kalitatea falta zaielako. Gure baliabideak beste telebista generalistek dituztenekin alderatzen baditugu, alde handia dagoela ikusiko dugu. Aktoreak onak dira hemen ere. Istorioak, berdintsuak dira. Errealizazioaren aldetik ere, hortxe-hortxe gabiltza, baina gozokia biltzen duen papera oso diferentea da. Agian gozokia ona da bietan, baina bildukia ez. Taiwandarrena aipatu nuenean, esan nahi nuen, guk oso merke ekoiztea lortzen dugula. Edonola ere, guk egiten dugunaren lanaren truke Madrilen askoz ere gehiago kobratuko genuke. Gurean telesail batetako atal batek 10 milioi balio baditu, Madrilen 60. Desoreka handiegia da. Guzti horrek eragin handia du kalitatean. Ondorioz, produktua ez da lehiakorra, ez da esportagarria. Finantziazioan dago gakoa. Gure ekoizpenek maila ona edukitzea nahi badugu, diru gehiago gastatu behar da ekoizpenean.

-Etxean egindakoa bultzatu behar dela aipatzen den arren, ETBn kanpoko ekoizpenak dira nagusi. Salneurrien aldetik, hemengo ekoizpenak ezin dira kanpokoekin alderatu, ez da horrela?
Merkatu unibertsal bat dago. Diozun bezala, kanpoko ekoizpenak askoz ere merkeagoak dira. ETBn, beste telebista batzuetan gertatzen den legez, EEBBetako ekoizpenak nagusi dira. Amerikarrek beren ekoizpenak EEBBetan bertan amortizatzen dituzte eta ondoren, beste merkatuetan oso merke saltzen dituzte. Noski, salneurrien aldetik, guk egindako produktuek ezin dute lehiatu EEBBetakoekin.

-Etxeko ekoizpena bultzatzeko ahalegina, edonola ere, benetakoa al da?
Pixkanaka aurrerapausoak eman dira. Fikzio mailan, esaterako, egun, orain dela zortzi urte baino askoz ere gehiago ekoizten da. Bestalde, profesionalok erronka horri erantzuteko gai izan behar dugu. Lanbide hau herri honetan gaztea da, eta profesionalok heldutasunera jo behar dugu. Gu gara ikus-entzunezkoen munduan sartu garen lehendabiziko belaunaldia. Aurretik ez da inor honetan ibili. Gure ondoren datozenek, alde horretatik, zorte hobea izango dute, erreferenteak edukiko dituzte eta. Ildo horretan, uste dut aurrerapausoak eman direla. Beste kontu bat da nola ekoizten den, eta noren esku uzten diren ekoizpen lanak. Hori beste gai bat da. Hor, ez dut esango mafiak daudenik, baina monopolio bat badago.

-Zer egin liteke monopolio hori haustearren?
Ez dakit. Guk egiten duguna produktuak eskaintzea da. Bestalde, badira ekoizpen etxe batzuk oso merke saltzen dutenak, esaterako, Pausoka. ETBko arduradunei haien ekoizpenak interesatzen zaizkie, merke ateratzen zaielako. Gu taiwandarrak bagara, Pausokakoak txinatarrak dira, hau da, oraindik merkeago produzitzen dute. ETBri oso zaila egiten zaio merke saltzen duten etxeei ezetz esatea. Nola, eskaini, bestela, "kulebroi" bat egunero?

-Eta kanpoko produkzioen monopolioarekin bukatzeko giltza zein izan daiteke?
Gai hori ez dago gure esku. Venezian, orain urte batzuk, zine zuzendariak bildu ziren horretaz eztabaidatzeko. Herri batzuek EEBBetako monopolioaren aurkako neurriak hartu dituzte, Frantziak, esaterako, babeserako araudia jarri du indarrean. Edonola ere, Europako ikus-entzunezkoen merkatuaren ia % 80 EEBBen esku dago. Gai horri termino zabalagoetan heldu behar zaio.

-Ez al genioke Frantziaren adibideari jarraitu beharko, hau da, babeserako araudia indarrean jarri?
ETBk Europako Batasuneko legedia beteko balu, diru gehiago egongo litzateke etxeko produktuentzako. EBko legea, EEBBetatik iristen zaigun ekoizpenaren aurka borrokatzeko neurri bat da. Horren helburua tokian tokiko produktuak bultzatzea da. Noski, ekoizpen horiek jendearengandik hurbil egon behar dute. Orain ikusi da, hemen ekoiztutako produkzioak jendearengandik, eta jendeak sentitzen duenarengandik gertuago daudela. Eta hemengoak aipatzean, europarrei buruz ari naiz: Espainiakoak, Frantziakoak eta abar. Gertutasuna izan da Europako ekoizpenen arrakastaren giltza.

-Zer ekarriko luke Europako Batasuneko legedi hori indarrean jartzeak?
Legedi horren arabera, EBan dauden nazioak, beren aurrekontuaren %5a fikziora zuzentzera behartuta daude: filmak, telesailak, "TB mobil-ak" eta abar. ETBk ez du baldintza hori betetzen. ETBrentzat guztia da ekoizpen propioa, etxean ekoiztutakoa: bai telesailak, lehiaketak, magazinak, eta egiten den guztia. Gauzak horrela, fikzioa galtzaile ateratzen da. Europako legea beteko balitz, nahikoa ondo ibiliko ginateke produktuak ekoizteko. Dena dela, hori hemendik gutxira gerta liteke. Orain, ETBk azpiegituran inbertitu behar du. Hori ondo dago, baina nahiz eta plato ederrak eduki telesailak edo dena delakoak egiteko, ez baduzu baliabide ekonomikorik produktuak egiteko, beti ibiliko zara erdi mailako produktuak eginez.

-"Ertzainak" izena du zuen azken telesailak. Hori egitean zein izan da erronka?
Batetik, generaman ildoarekin haustea. Orain arte, komedia edo "dramedia" egin dugu, eta beste jenero batera jo nahi genuen. Horrez gain, egoera sozio-politiko zehatz bati erantzuna eman nahi genion, beti ere, gure ikuspegitik abiatuta. Noski, produktua lehiakorra izatea nahi genuen, hau da, beste behin ere dauden indarrak batu kalitateko produktu bat lortzeko. Sinesgarritasunaren aldetik, aurrerapausoak eman nahi izan ditugu. Lan elementuak errealistak izan dira. Beraz, dekoratu kaskarrek ez dute balio, ez du balio edozein euskara erabiltzeak... Badaude bete behar diren ordain batzuk. Baldintza horiek beteko zituen produktua ekoiztea zen gure erronka. Finean, nahi genuena zen, ikusleek "Ertzainak" ETBn agertzen diren beste telesailekin ez identifikatzea.

-Telesailaren hainbat atal egin dituzue, baina, aurrekontua dela eta, ETBn eta zuen artean ez dago adostasunik. Zein izan da desadostasunaren gakoa?
Nik esaten nien nire lankideei erruren bat izaten bagenuen, garaiz kanpo ibiltzea izango zela. Garaiz kanpo bi zentzutan: politikoki zein ekoizteko baldintzei dagokienez.
Politikoki, ez gara garaiz kanpo ibili. Uste dut, telesaila gizarteratzeko unea egokia izan dela. Gorabeherak izan ditugu, baina hori oso normala iruditzen zait, herri honetan politikoki gauzak oso polarizatuta egon baitira. Nire ustez, ekoizteko baldintzen arloan huts egin dugu. Denboraren aurreikuspenean kale egin dugu. Ekoizpena egun gutxitan burutuko genuela uste genuen. Haatik, denbora gehiago behar izan dugu. Hori dela eta, negoziatutako baldintzetatik kanpo geratu ginen. Azkenean, 7 atal egin genituen. Aurrera begira, telesailak jarraituko duela dio ETBk. Dena dela, hori ikusteko dago. Produkzioarekin jarraitzeko dirua behar da.

-Sinesgarritasuna aipatu duzu. Alde horretatik, "Ertzainak" telesailaren aurkako kritikak azaldu dira hainbat komunikabidetan: telesailak ez duela bat egiten errealitatearekin, EEBBetako polizia telesailen antz handia duela....
Guk ez ditugu dokumentalak egiten. Errealitatearen interpretazioa egiten dugu, hots, fikzioa. Ados egon naiteke telesaila hasieran, beharbada, bigunegia zela diotenekin. Hala ere, orain idazten ari garen ataletan, beste jokabide batzuk atera nahi ditugu. Finean, telesaila, gure apaltasunetik egin ahal izan duguna da. Dena dela, uste dut jendeak aurreiritzi asko dituela. Alde horretatik, agertu diren iritzi horiek irakurri ondoren, jendea oso inozoa dela iruditzen zait. Gauza batzuekin ados nago, baina beste batzuekin, berriz, ez. Kontua da, kritikak alde guztietatik etortzen direla.

-Lehen hainbat telesailetan euskara batua erabili ohi izan zenuten eta orain, berriz, euskalkiak.
Hainbat kasutan, "Bi eta bat" eta "Jaun eta Jabe" telesailetan, esaterako, hizkuntza aktoreen hizkeratik gertu zegoen. Ez dugu inoiz euskara batu garbi batean sinestu. Nik beti pentsatu izan dut, euskara kaleko hizkuntzara gerturatu behar dela. Euskara batuaren alde lan egin behar da, baina, nire ustez, hizkuntza mailan, garrantzitsuena bizitasuna eta sinesgarritasuna dira. Komedian errazagoa da hori egitea, komediak ez baititu planteamendu horren errealistak erabiltzen. Nolanahi ere, antzerkian zein zineman, Maité-n esaterako, ez genuen euskara batua erabili. Pertsonaia batzuk bakarrik hitz egiten zuten batuaz. Gu saiatu ginen beste modu batera jokatzen, baina sinesgarritasunaren eta freskotasunaren aldeko apustua oso kritikatua izan zen. Momentu hartan, batuaz egin behar zela zioten. Orain, euskalkien aldeko apustua askoz ere garbiagoa da. Hemendik aurrera nola jokatuko dugun? Hori produktuaren eta pertsonaien araberakoa izango da. "Ertzainak" telesaila Bergaran kokatu dugu, gipuzkoako zein bizkaiko jokalariei leku egiteko, gipuzkera eta bizkaiera erabili ahal izateko, "gipuzkoarrismo" eta "bizkaitarrismo" delakoetan ez erortzeko eta abar. Produktu bakoitzak jokabide ezberdin bat baliatzen dizu. Produktuak berak hizkuntzaren tratamenduaren baldintzak eskatzen dizkizu. Finean, gure lana horren inguruan hausnartzea da. Asmatzen baduzu, produktua borobilagoa izango da.

-Duela gutxi zuen bigarren pelikula estreinatu duzue: "Sí, quiero". Zergatik aukeratu dituzue kanpoko aktoreak. Ez al dago Euskal Herrian filma egiteko aktorerik?
Bai, baina hori koproduktoraren kontua izan da. ALTA etxeak pelikulan sartzea erabaki zuenean, baldintza batzuk ezarri zituen. Gure asmoa merkatu guztietara iristea da. Horretarako, Espainiar Estatuan ezagun diren hainbat aktore aukeratu ditugu, hemengo aktoreak kanpoan ezezagunak baitira.

-Azken hamarkadetan Euskal Herrian zinemaren industria sortuz joan da: argiztatzaileak, zine teknikariak, gidoilariak, mikrofonistak... Nolakoa izan da bilakaera?
Nire ustez, bidean gaude. Bidearen bukaera ikusten ez dugunez, ez dakigu oso ondo bidearen zein puntuan gauden. Pausoak ematen ari gara, mantso, zeren lanbide honetan urratsak ezin dira azkar eman. Bukaera non dagoen jakinda, esango nizuke bukaeratik gertu gauden ala ez. Baina hori ez dago esaterik. Bidea egiten ari gara. Urtetik urtera, profesional hobeak daude, eta gauzak egiten diren heinean profesionalak hobetuz joango dira. Lanbide honetan esperientziak ematen dizuna ez dizu beste ezerk ematen. Egitearen poderioz aurrera egingo dugu. Gidoilariek gidoiak plazaratzearekin batera, beren lana hobeto egingo dute. Literaturan, orain dela 20 urte baino askoz ere liburu gehiago argitaratzen dira euskaraz. Euskal literatura, eginez, normaldu egin da. Berdin gertatuko da antzerkiarekin, telebistarekin eta zinemarekin.

-Zein mugak ditu hemengo ikus-entzunezkoen industriak?
Hemengo industriak nahikoa maila ona du. Dena dela, kasu batzuetan, kanpora atera behar izaten dugu. Esaterako, hemen, muntatzaile gutxi dago. Esparru horretan zerbait egin nahi baduzu, kanpora atera beharra daukazu. Laborategiko lan guztietan, oro har, kanpora ateratzen gara. Zinemaren prozesu hori, derrigorrez, Madrilen bukatu behar duzu.Gure industriak ez du horrenbesterako ematen.

-Zeintzuk izango lirateke jorratu beharreko lehentasunak?
Bat muntaiaren esparrua izango litzateke. Bigarrena, gidoigintza. Gidoigintza oso garrantzitsua da, gidoia produktuaren oinarria baita. Beraz, gidoi txar batetik abiatuta, zaila da ezer onik ateratzea. Alde horretatik, gidoilarien elkartea lan asko egiten ari da. Aktoregintzari dagokionean, 200 aktore pasatxo ditugu baina horietatik 20 baino ez dira onak. Oro har, inbertsio potolo bat egin behar da. Ez da horrenbeste diru behar ikus-entzunezkoen industria indartu eta mantentzeko. Dena dela, uste dut borondate politikoa falta dela. Guk ezin dugu produktu bat amortizatu hemengo merkatuan. Produktua amortizagarria izan dadin beste merkatu batzuetara jo behar dugu, eta merkatu horietako baldintzak bete behar ditugu, hots, Espainiako aktoreekin lan egin eta abar. Hemengo ikuspegitik egindako pelikula bat egin nahi badugu, dirulaguntzak beharko ditugu, aipatu baldintza komertzial horiek eduki ez ditzagun. Kontua da, gure merkatua ez dela produktuak amortizatzeko gai. Adibidez, Maiték arrakasta handia izan zuen. Edonola ere, 30 milioi baino ez zituen utzi leihatiletan. Filmak, guztira, 120 milioiko aurrekontua izan zuen. Beraz, nahiz eta arrakasta lortu, ez zen errentagarri izan.

-Jo dezagun orain zinemarekin estu lotuta dagoen beste gai batetara: antzerkigintzara. Euskal Herria Kataluniarekin alderatu ohi dugu askotan. Katalunian Antzerki Eskola Nazionala dute eta Teatre Neu bezalako aretoak. Zertan gabiltza gu herren?
Hemen gauza asko falta zaizkigu. Ez dugu antzerki nazionalik, ez antzerki eskola publikorik, ezta zinema eskolarik ere. Horren ondorio nagusia, norbera bere kasa ibiltzea da. Ez dago koordinaziorik. Hemen telebista publiko bat eta fikzio propio bat eduki nahi dira, baina hori ahalbidetuko duten elementuak, ez dira kontuan hartzen. Bere garaian antzerki eskola izan genuen, baina, huts politiko batzuen ondorioz, desagertu egin zen. Inork ez du lan egin antzerki eskola berriz ere abian jartzeko. Beharrezkoa da antzerki eskola antolatzea. Bestela, nondik sortuko dira aktore berriak? Eta aktoreak diodanean, antzerkiko beste lanbideak eta elementuak, esan nahi dut. Ildo horretan, uste dut erakundeak ados jarri beharko liratekeela. Behingoz, kultura eta hezkuntza batera uztartu beharko lirateke.

-Sarearen (Hego Euskal Herriko antzoki sarea) datuen arabera, gero eta euskarazko antzerki emanaldi gutxiago antolatzen da Hego Euskal Herriko hiriburuetan. Antzerki taldeek diote, programatzaileek ez dutela euskarazko antzerkirik antolatzen. Programatzaileek, berriz, gero eta euskarazko antzezlan gutxiago daudela. Zein iritzi duzu horren guztiaren inguruan?
Nire ustez, hori guztia programazio arazo bat da. Erakundeen aldetik, utzikeria handia dago. Hemen, Donostian, garai batean, jarraipena zuen programazioa egin zen eta horren inguruan, publiko bat eta antzerkira joateko joera sortu ziren. Euskaraz programatzen zen eta aretoak bete egiten ziren. Hori bai, antzezlana euskaraz izateak ez du betetzen antzokia. Betetzen duena ikuskizuna bera da. Bestalde, jendea euskarazko antzezlanetara ez dela joaten dioen ustea zabaldu da, eta hori ez da egia. Beraz, programatzaileek euskarazko antzezlan gehiago programatu beharko lituzkete.
Ez dut uste arrakasta hizkuntzarekin lotu daitekeenik. Arrakasta ikuskizunaren araberakoa da, hots, jendeari gustatzen zaion ala ez. Guk "Ama Begira ezazu" antzezlanarekin 160 emanaldi egin genituen euskaraz. Hori bai, leku guztietara joan ginen. Nire ustez, ekoizpenerako eta erakustaldirako baldintzak ez lituzke zertan hizkuntzak zehaztu behar.

-Edonola ere, sortzez, oso testu gutxi idazten dira euskaraz.
Euskarazko testuak egin, egiten dira, baina gutxi. Jatorrizko testu gehienak erdaraz izaten dira.Oso jende gutxik du gidoigintza lanbidetzat. Idaztetik bizitzea zaila da. Gainera, zoritxarrez, euskarazko antzerkia, denbora luzean, zaletuen esparruan lekutu da. Horrek mesede baino, kalte egin dio euskarazko antzerkiari. Profesional mailako oso talde gutxik erabili izan dituzte jatorrizko euskarazko testuak. Gu, horren bila ibili ohi gara askotan baina oso zaila da euskarazko testuak aurkitzea. Ildo horretan, orain Kataluniara jo dugu. Han antzerki munduak indar handiagoa du. Autore belaunaldi gaztea dago, testuak egiten dituena. Hango antzerkia, idazteko moduaren aldetik eta moldeen aldetik, hemengoa baino askoz ere modernoagoa da.

-Gauzak horrela, ba al da euskal antzerkirik? Eta euskal zinemarik?
Ez bata ez bestea.

-Zein ezaugarri beharko lukete izan zinemak eta antzerkiak euskal labeldunak izateko?
Produkzioa, hots, nondik datorren dirua, hizkuntza, hemengo aktoreak, autoreak eta zuzendariak. Elementu horiek guztiak batuko balira, produktua euskal labelduna izango litzateke. Hori ez da ematen ez antzerkian ezta zineman ere. Salbuespenak salbuespen, baldintza guztiak ez dira inoiz betetzen. Labela, ezingo genioke eman ez bati ez besteari. Nolanahi ere, baldintza guztiak betetzen ez diren arren, argi dago, badirela hemen egindako produktuak.

-Amaitzeko, Autonomia Estatutuak zioen ETBk euskal antzerkiaren eta zinemaren bultzatzaile izan behar zuela eta euskara normalizatzeko tresna. Bete al ditu finkatutako helburuak?
Nire ustez, ez. Zinemaren kasuan, eskubideak erosi ohi ditu, proiektuak aurrera eraman ahal izateko. Antzerkiari dagokionean, berriz, ETBren politika penagarria izan da. Antzerkia ez al da bada lanbide bat?. Dirudienez, aktore guztiek pozik egon behar dute telebistan ateratzearekin, horren truke ezer gutxi kobratzen badute ere. Bestalde, euskara normalizatzeko ahaleginean, ETBk, askoz ere lan gehiago egin du. Hala ere, nire ustez, lan hori profesionalei eskertu behar zaie, eta ez politika zehatz bati. Esaterako, duela urte batzuk, "Bi eta Bat" telesaila egin genuenean, ETBn azaltzen zen euskara batu hotz hori malgutzen saiatu ginen. Hori nolanahi ere, gure kontua izan zen. ETBren lana hizkuntza komisarioarena izan da, arauak eta errespetatuak izan daitezen. Gaiaren inguruan, komunikabide guztietan gatazka bat egon da. Hizkuntzak gauza biziak dira eta aurrera doaz. Hala ere, askotan, erakundeek gelditu egiten dute aurrera egiteko prozesua.

---

Euskonews & Media 46.zbk (1999 / 9 / 17-24)