Eneko Olasagasti ikus-entzunezkoen munduan
eskarmentu handia duen donostiarra da. Berak zuzendu ditu ETBn
ikusi ahal izan ditugun hainbat eta hainbat telesail arrakastatsu.
Zineman ere, film batzuk zuzendu ditu. Orain hilabete pasatxo
estreinatu zuen Carlos Zabalarekin batera egindako bigarren luzemetraia:
"Sí, quiero". "Tentazioa" ekoiztetxeko
kide honekin mintzatu gara. Antzerkia, zinema, eta, oro har ikus-entzunezkoen
mundua izan ditugu hizpide.
-ETBrako hainbat telesail
egindakoa zara, eta askotan entzun izan dizugu finantziazioa
dela eta, ETBn zaila dela fikzioa egitea. Hain diru gutxi du
ETBk fikziorako? Bai. Oso gutxi. Arazo
nagusia ETBk dirua lortzeko eta banatzeko duen politikan dago.
Esponsorizazio arazo larriak daude. Esaterako, "Ertzainak"
telesailerako esponsorrak bilatzea oso zaila egin zaigu. ETBk
duen publizitate politika oso zehatza da. Gure telesailak egiteko
esponsor bat lortzen badugu, politika horren aurrean makurtu
egin behar dugu. Hau da, diru iturri horiek, finean, ETBra doaz.
ETBk ez du esponsorizaziotik lortutako dirua zuzenean produktoretara
joaten uzten. Ondorioz, ETBren politika dela eta, finantziazio
pribatua bideratzea zaila da. Horregatik, aurrerantzean gure
asmoa baliabide ekonomiko horiek, produktua egin aurretik lortzea
da.
-ETBren emisio orduak murrizteaz
ere hitz egin duzu.
Edonola ere, programazioaren zati handi bat errepikapenak
dira. Zer egin liteke kalitatezko programazioa lortzeko? Egia da ETBk errepikapen
asko sartzen dituela programazioan. Edonola ere, programazioa
24 ordutakoa da. Baliabide ekonomiko guztiak horretara bideratzen
dira. Nire ustez, beste formula batzuk aztertu behar dira, esaterako,
zergatik ez egin arratsaldeko 6etatik gaueko 11k bitarteko emisioa?
Hori ez da hemen asmatutako formula, beste leku batzuetan egiten
baita. Programazioa 5 ordutakoa izango balitz, baliabide ekonomikoak
produktu gutxiagoren artean banatuko lirateke. Emisioa murrizteak,
beraz, programazioaren kalitatea hobetuko luke.
-Zuk orain dela gutxi adierazi
bezala, Taiwandarrak bezalakoak gara. Oso merke ekoizten dugu,
baina beraien ekoizpenak lehiakor eta esportagarriak dira. Hemengoak,
berriz, ez dira ez lehiakor ezta esportagarriak ere. Non dago
hutsunea? Hemengo ekoizpenak
ez dira kanpora saltzen kalitatea falta zaielako. Gure baliabideak
beste telebista generalistek dituztenekin alderatzen baditugu,
alde handia dagoela ikusiko dugu. Aktoreak onak dira hemen ere.
Istorioak, berdintsuak dira. Errealizazioaren aldetik ere, hortxe-hortxe
gabiltza, baina gozokia biltzen duen papera oso diferentea da.
Agian gozokia ona da bietan, baina bildukia ez. Taiwandarrena
aipatu nuenean, esan nahi nuen, guk oso merke ekoiztea lortzen
dugula. Edonola ere, guk egiten dugunaren lanaren truke Madrilen
askoz ere gehiago kobratuko genuke. Gurean telesail batetako
atal batek 10 milioi balio baditu, Madrilen 60. Desoreka handiegia
da. Guzti horrek eragin handia du kalitatean. Ondorioz, produktua
ez da lehiakorra, ez da esportagarria. Finantziazioan dago gakoa.
Gure ekoizpenek maila ona edukitzea nahi badugu, diru gehiago
gastatu behar da ekoizpenean.
-Etxean egindakoa bultzatu
behar dela aipatzen den arren, ETBn kanpoko ekoizpenak dira nagusi.
Salneurrien aldetik, hemengo ekoizpenak ezin dira kanpokoekin
alderatu, ez da horrela? Merkatu unibertsal
bat dago. Diozun bezala, kanpoko ekoizpenak askoz ere merkeagoak
dira. ETBn, beste telebista batzuetan gertatzen den legez, EEBBetako
ekoizpenak nagusi dira. Amerikarrek beren ekoizpenak EEBBetan
bertan amortizatzen dituzte eta ondoren, beste merkatuetan oso
merke saltzen dituzte. Noski, salneurrien aldetik, guk egindako
produktuek ezin dute lehiatu EEBBetakoekin.
-Etxeko
ekoizpena bultzatzeko ahalegina, edonola ere, benetakoa al da? Pixkanaka aurrerapausoak
eman dira. Fikzio mailan, esaterako, egun, orain dela zortzi
urte baino askoz ere gehiago ekoizten da. Bestalde, profesionalok
erronka horri erantzuteko gai izan behar dugu. Lanbide hau herri
honetan gaztea da, eta profesionalok heldutasunera jo behar dugu.
Gu gara ikus-entzunezkoen munduan sartu garen lehendabiziko belaunaldia.
Aurretik ez da inor honetan ibili. Gure ondoren datozenek, alde
horretatik, zorte hobea izango dute, erreferenteak edukiko dituzte
eta. Ildo horretan, uste dut aurrerapausoak eman direla. Beste
kontu bat da nola ekoizten den, eta noren esku uzten diren ekoizpen
lanak. Hori beste gai bat da. Hor, ez dut esango mafiak daudenik,
baina monopolio bat badago.
-Zer egin liteke monopolio
hori haustearren? Ez dakit. Guk egiten
duguna produktuak eskaintzea da. Bestalde, badira ekoizpen etxe
batzuk oso merke saltzen dutenak, esaterako, Pausoka. ETBko arduradunei
haien ekoizpenak interesatzen zaizkie, merke ateratzen zaielako.
Gu taiwandarrak bagara, Pausokakoak txinatarrak dira, hau da,
oraindik merkeago produzitzen dute. ETBri oso zaila egiten zaio
merke saltzen duten etxeei ezetz esatea. Nola, eskaini, bestela,
"kulebroi" bat egunero?
-Eta kanpoko produkzioen
monopolioarekin bukatzeko giltza zein izan daiteke? Gai hori ez dago
gure esku. Venezian, orain urte batzuk, zine zuzendariak bildu
ziren horretaz eztabaidatzeko. Herri batzuek EEBBetako monopolioaren
aurkako neurriak hartu dituzte, Frantziak, esaterako, babeserako
araudia jarri du indarrean. Edonola ere, Europako ikus-entzunezkoen
merkatuaren ia % 80 EEBBen esku dago. Gai horri termino zabalagoetan
heldu behar zaio.
-Ez al genioke Frantziaren
adibideari jarraitu beharko, hau da, babeserako araudia indarrean
jarri? ETBk Europako Batasuneko
legedia beteko balu, diru gehiago egongo litzateke etxeko produktuentzako.
EBko legea, EEBBetatik iristen zaigun ekoizpenaren aurka borrokatzeko
neurri bat da. Horren helburua tokian tokiko produktuak bultzatzea
da. Noski, ekoizpen horiek jendearengandik hurbil egon behar
dute. Orain ikusi da, hemen ekoiztutako produkzioak jendearengandik,
eta jendeak sentitzen duenarengandik gertuago daudela. Eta hemengoak
aipatzean, europarrei buruz ari naiz: Espainiakoak, Frantziakoak
eta abar. Gertutasuna izan da Europako ekoizpenen arrakastaren
giltza.
-Zer ekarriko luke Europako
Batasuneko legedi hori indarrean jartzeak? Legedi horren arabera,
EBan dauden nazioak, beren aurrekontuaren %5a fikziora zuzentzera
behartuta daude: filmak, telesailak, "TB mobil-ak"
eta abar. ETBk ez du baldintza hori betetzen. ETBrentzat guztia
da ekoizpen propioa, etxean ekoiztutakoa: bai telesailak, lehiaketak,
magazinak, eta egiten den guztia. Gauzak horrela, fikzioa galtzaile
ateratzen da. Europako legea beteko balitz, nahikoa ondo ibiliko
ginateke produktuak ekoizteko. Dena dela, hori hemendik gutxira
gerta liteke. Orain, ETBk azpiegituran inbertitu behar du. Hori
ondo dago, baina nahiz eta plato ederrak eduki telesailak edo
dena delakoak egiteko, ez baduzu baliabide ekonomikorik produktuak
egiteko, beti ibiliko zara erdi mailako produktuak eginez.
-"Ertzainak"
izena du zuen azken telesailak. Hori egitean zein izan da erronka? Batetik, generaman
ildoarekin haustea. Orain arte, komedia edo "dramedia"
egin dugu, eta beste jenero batera jo nahi genuen. Horrez gain,
egoera sozio-politiko zehatz bati erantzuna eman nahi genion,
beti ere, gure ikuspegitik abiatuta. Noski, produktua lehiakorra
izatea nahi genuen, hau da, beste behin ere dauden indarrak batu
kalitateko produktu bat lortzeko. Sinesgarritasunaren aldetik,
aurrerapausoak eman nahi izan ditugu. Lan elementuak errealistak
izan dira. Beraz, dekoratu kaskarrek ez dute balio, ez du balio
edozein euskara erabiltzeak... Badaude bete behar diren ordain
batzuk. Baldintza horiek beteko zituen produktua ekoiztea zen
gure erronka. Finean, nahi genuena zen, ikusleek "Ertzainak"
ETBn agertzen diren beste telesailekin ez identifikatzea.
-Telesailaren
hainbat atal egin dituzue, baina, aurrekontua dela eta, ETBn
eta zuen artean ez dago adostasunik. Zein izan da desadostasunaren
gakoa? Nik esaten nien nire
lankideei erruren bat izaten bagenuen, garaiz kanpo ibiltzea
izango zela. Garaiz kanpo bi zentzutan: politikoki zein ekoizteko
baldintzei dagokienez.
Politikoki, ez gara garaiz kanpo ibili. Uste dut, telesaila gizarteratzeko
unea egokia izan dela. Gorabeherak izan ditugu, baina hori oso
normala iruditzen zait, herri honetan politikoki gauzak oso polarizatuta
egon baitira. Nire ustez, ekoizteko baldintzen arloan huts egin
dugu. Denboraren aurreikuspenean kale egin dugu. Ekoizpena egun
gutxitan burutuko genuela uste genuen. Haatik, denbora gehiago
behar izan dugu. Hori dela eta, negoziatutako baldintzetatik
kanpo geratu ginen. Azkenean, 7 atal egin genituen. Aurrera begira,
telesailak jarraituko duela dio ETBk. Dena dela, hori ikusteko
dago. Produkzioarekin jarraitzeko dirua behar da.
-Sinesgarritasuna aipatu
duzu. Alde horretatik, "Ertzainak" telesailaren aurkako
kritikak azaldu dira hainbat komunikabidetan: telesailak ez duela
bat egiten errealitatearekin, EEBBetako polizia telesailen antz
handia duela.... Guk ez ditugu dokumentalak
egiten. Errealitatearen interpretazioa egiten dugu, hots, fikzioa.
Ados egon naiteke telesaila hasieran, beharbada, bigunegia zela
diotenekin. Hala ere, orain idazten ari garen ataletan, beste
jokabide batzuk atera nahi ditugu. Finean, telesaila, gure apaltasunetik
egin ahal izan duguna da. Dena dela, uste dut jendeak aurreiritzi
asko dituela. Alde horretatik, agertu diren iritzi horiek irakurri
ondoren, jendea oso inozoa dela iruditzen zait. Gauza batzuekin
ados nago, baina beste batzuekin, berriz, ez. Kontua da, kritikak
alde guztietatik etortzen direla.
-Lehen hainbat telesailetan
euskara batua erabili ohi izan zenuten eta orain, berriz, euskalkiak. Hainbat kasutan,
"Bi eta bat" eta "Jaun eta Jabe" telesailetan,
esaterako, hizkuntza aktoreen hizkeratik gertu zegoen. Ez dugu
inoiz euskara batu garbi batean sinestu. Nik beti pentsatu izan
dut, euskara kaleko hizkuntzara gerturatu behar dela. Euskara
batuaren alde lan egin behar da, baina, nire ustez, hizkuntza
mailan, garrantzitsuena bizitasuna eta sinesgarritasuna dira.
Komedian errazagoa da hori egitea, komediak ez baititu planteamendu
horren errealistak erabiltzen. Nolanahi ere, antzerkian zein
zineman, Maité-n esaterako, ez genuen euskara batua erabili.
Pertsonaia batzuk bakarrik hitz egiten zuten batuaz. Gu saiatu
ginen beste modu batera jokatzen, baina sinesgarritasunaren eta
freskotasunaren aldeko apustua oso kritikatua izan zen. Momentu
hartan, batuaz egin behar zela zioten. Orain, euskalkien aldeko
apustua askoz ere garbiagoa da. Hemendik aurrera nola jokatuko
dugun? Hori produktuaren eta pertsonaien araberakoa izango da.
"Ertzainak" telesaila Bergaran kokatu dugu, gipuzkoako
zein bizkaiko jokalariei leku egiteko, gipuzkera eta bizkaiera
erabili ahal izateko, "gipuzkoarrismo" eta "bizkaitarrismo"
delakoetan ez erortzeko eta abar. Produktu bakoitzak jokabide
ezberdin bat baliatzen dizu. Produktuak berak hizkuntzaren tratamenduaren
baldintzak eskatzen dizkizu. Finean, gure lana horren inguruan
hausnartzea da. Asmatzen baduzu, produktua borobilagoa izango
da.
-Duela
gutxi zuen bigarren pelikula estreinatu duzue: "Sí,
quiero". Zergatik aukeratu dituzue kanpoko aktoreak. Ez
al dago Euskal Herrian filma egiteko aktorerik? Bai, baina hori koproduktoraren
kontua izan da. ALTA etxeak pelikulan sartzea erabaki zuenean,
baldintza batzuk ezarri zituen. Gure asmoa merkatu guztietara
iristea da. Horretarako, Espainiar Estatuan ezagun diren hainbat
aktore aukeratu ditugu, hemengo aktoreak kanpoan ezezagunak baitira.
-Azken hamarkadetan Euskal
Herrian zinemaren industria sortuz joan da: argiztatzaileak,
zine teknikariak, gidoilariak, mikrofonistak... Nolakoa izan
da bilakaera? Nire ustez, bidean
gaude. Bidearen bukaera ikusten ez dugunez, ez dakigu oso ondo
bidearen zein puntuan gauden. Pausoak ematen ari gara, mantso,
zeren lanbide honetan urratsak ezin dira azkar eman. Bukaera
non dagoen jakinda, esango nizuke bukaeratik gertu gauden ala
ez. Baina hori ez dago esaterik. Bidea egiten ari gara. Urtetik
urtera, profesional hobeak daude, eta gauzak egiten diren heinean
profesionalak hobetuz joango dira. Lanbide honetan esperientziak
ematen dizuna ez dizu beste ezerk ematen. Egitearen poderioz
aurrera egingo dugu. Gidoilariek gidoiak plazaratzearekin batera,
beren lana hobeto egingo dute. Literaturan, orain dela 20 urte
baino askoz ere liburu gehiago argitaratzen dira euskaraz. Euskal
literatura, eginez, normaldu egin da. Berdin gertatuko da antzerkiarekin,
telebistarekin eta zinemarekin.
-Zein mugak ditu hemengo
ikus-entzunezkoen industriak? Hemengo industriak
nahikoa maila ona du. Dena dela, kasu batzuetan, kanpora atera
behar izaten dugu. Esaterako, hemen, muntatzaile gutxi dago.
Esparru horretan zerbait egin nahi baduzu, kanpora atera beharra
daukazu. Laborategiko lan guztietan, oro har, kanpora ateratzen
gara. Zinemaren prozesu hori, derrigorrez, Madrilen bukatu behar
duzu.Gure industriak ez du horrenbesterako ematen.
-Zeintzuk izango lirateke
jorratu beharreko lehentasunak? Bat muntaiaren esparrua
izango litzateke. Bigarrena, gidoigintza. Gidoigintza oso garrantzitsua
da, gidoia produktuaren oinarria baita. Beraz, gidoi txar batetik
abiatuta, zaila da ezer onik ateratzea. Alde horretatik, gidoilarien
elkartea lan asko egiten ari da. Aktoregintzari dagokionean,
200 aktore pasatxo ditugu baina horietatik 20 baino ez dira onak.
Oro har, inbertsio potolo bat egin behar da. Ez da horrenbeste
diru behar ikus-entzunezkoen industria indartu eta mantentzeko.
Dena dela, uste dut borondate politikoa falta dela. Guk ezin
dugu produktu bat amortizatu hemengo merkatuan. Produktua amortizagarria
izan dadin beste merkatu batzuetara jo behar dugu, eta merkatu
horietako baldintzak bete behar ditugu, hots, Espainiako aktoreekin
lan egin eta abar. Hemengo ikuspegitik egindako pelikula bat
egin nahi badugu, dirulaguntzak beharko ditugu, aipatu baldintza
komertzial horiek eduki ez ditzagun. Kontua da, gure merkatua
ez dela produktuak amortizatzeko gai. Adibidez, Maiték
arrakasta handia izan zuen. Edonola ere, 30 milioi baino ez zituen
utzi leihatiletan. Filmak, guztira, 120 milioiko aurrekontua
izan zuen. Beraz, nahiz eta arrakasta lortu, ez zen errentagarri
izan.
-Jo
dezagun orain zinemarekin estu lotuta dagoen beste gai batetara:
antzerkigintzara. Euskal Herria Kataluniarekin alderatu ohi dugu
askotan. Katalunian Antzerki Eskola Nazionala dute eta Teatre
Neu bezalako aretoak. Zertan gabiltza gu herren? Hemen gauza asko
falta zaizkigu. Ez dugu antzerki nazionalik, ez antzerki eskola
publikorik, ezta zinema eskolarik ere. Horren ondorio nagusia,
norbera bere kasa ibiltzea da. Ez dago koordinaziorik. Hemen
telebista publiko bat eta fikzio propio bat eduki nahi dira,
baina hori ahalbidetuko duten elementuak, ez dira kontuan hartzen.
Bere garaian antzerki eskola izan genuen, baina, huts politiko
batzuen ondorioz, desagertu egin zen. Inork ez du lan egin antzerki
eskola berriz ere abian jartzeko. Beharrezkoa da antzerki eskola
antolatzea. Bestela, nondik sortuko dira aktore berriak? Eta
aktoreak diodanean, antzerkiko beste lanbideak eta elementuak,
esan nahi dut. Ildo horretan, uste dut erakundeak ados jarri
beharko liratekeela. Behingoz, kultura eta hezkuntza batera uztartu
beharko lirateke.
-Sarearen (Hego Euskal
Herriko antzoki sarea) datuen arabera, gero eta euskarazko antzerki
emanaldi gutxiago antolatzen da Hego Euskal Herriko hiriburuetan.
Antzerki taldeek diote, programatzaileek ez dutela euskarazko
antzerkirik antolatzen. Programatzaileek, berriz, gero eta euskarazko
antzezlan gutxiago daudela. Zein iritzi duzu horren guztiaren
inguruan? Nire ustez, hori
guztia programazio arazo bat da. Erakundeen aldetik, utzikeria
handia dago. Hemen, Donostian, garai batean, jarraipena zuen
programazioa egin zen eta horren inguruan, publiko bat eta antzerkira
joateko joera sortu ziren. Euskaraz programatzen zen eta aretoak
bete egiten ziren. Hori bai, antzezlana euskaraz izateak ez du
betetzen antzokia. Betetzen duena ikuskizuna bera da. Bestalde,
jendea euskarazko antzezlanetara ez dela joaten dioen ustea zabaldu
da, eta hori ez da egia. Beraz, programatzaileek euskarazko antzezlan
gehiago programatu beharko lituzkete.
Ez dut uste arrakasta hizkuntzarekin lotu daitekeenik. Arrakasta
ikuskizunaren araberakoa da, hots, jendeari gustatzen zaion ala
ez. Guk "Ama Begira ezazu" antzezlanarekin 160 emanaldi
egin genituen euskaraz. Hori bai, leku guztietara joan ginen.
Nire ustez, ekoizpenerako eta erakustaldirako baldintzak ez lituzke
zertan hizkuntzak zehaztu behar.
-Edonola ere, sortzez,
oso testu gutxi idazten dira euskaraz. Euskarazko testuak
egin, egiten dira, baina gutxi. Jatorrizko testu gehienak erdaraz
izaten dira.Oso jende gutxik du gidoigintza lanbidetzat.
Idaztetik bizitzea zaila da. Gainera, zoritxarrez, euskarazko
antzerkia, denbora luzean, zaletuen esparruan lekutu da. Horrek
mesede baino, kalte egin dio euskarazko antzerkiari. Profesional
mailako oso talde gutxik erabili izan dituzte jatorrizko euskarazko
testuak. Gu, horren bila ibili ohi gara askotan baina oso zaila
da euskarazko testuak aurkitzea. Ildo horretan, orain Kataluniara
jo dugu. Han antzerki munduak indar handiagoa du. Autore belaunaldi
gaztea dago, testuak egiten dituena. Hango antzerkia, idazteko
moduaren aldetik eta moldeen aldetik, hemengoa baino askoz ere
modernoagoa da.
-Gauzak horrela, ba al
da euskal antzerkirik? Eta euskal zinemarik? Ez bata ez bestea.
-Zein ezaugarri beharko
lukete izan zinemak eta antzerkiak euskal labeldunak izateko? Produkzioa, hots,
nondik datorren dirua, hizkuntza, hemengo aktoreak, autoreak
eta zuzendariak. Elementu horiek guztiak batuko balira, produktua
euskal labelduna izango litzateke. Hori ez da ematen ez antzerkian
ezta zineman ere. Salbuespenak salbuespen, baldintza guztiak
ez dira inoiz betetzen. Labela, ezingo genioke eman ez bati ez
besteari. Nolanahi ere, baldintza guztiak betetzen ez diren arren,
argi dago, badirela hemen egindako produktuak.
-Amaitzeko, Autonomia Estatutuak
zioen ETBk euskal antzerkiaren eta zinemaren bultzatzaile izan
behar zuela eta euskara normalizatzeko tresna. Bete al ditu finkatutako
helburuak? Nire ustez, ez. Zinemaren
kasuan, eskubideak erosi ohi ditu, proiektuak aurrera eraman
ahal izateko. Antzerkiari dagokionean, berriz, ETBren politika
penagarria izan da. Antzerkia ez al da bada lanbide bat?. Dirudienez,
aktore guztiek pozik egon behar dute telebistan ateratzearekin,
horren truke ezer gutxi kobratzen badute ere. Bestalde, euskara
normalizatzeko ahaleginean, ETBk, askoz ere lan gehiago egin
du. Hala ere, nire ustez, lan hori profesionalei eskertu behar
zaie, eta ez politika zehatz bati. Esaterako, duela urte batzuk,
"Bi eta Bat" telesaila egin genuenean, ETBn azaltzen
zen euskara batu hotz hori malgutzen saiatu ginen. Hori nolanahi
ere, gure kontua izan zen. ETBren lana hizkuntza komisarioarena
izan da, arauak eta errespetatuak izan daitezen. Gaiaren inguruan,
komunikabide guztietan gatazka bat egon da. Hizkuntzak gauza
biziak dira eta aurrera doaz. Hala ere, askotan, erakundeek gelditu
egiten dute aurrera egiteko prozesua. Argazkiak: Ainhoa Irazu eta "Irutxulo"
aldizkaria
Euskonews
& Media 46.zbk (1999 / 9 / 17-24) |